تجارت الکترونیک، به معنیِ انجام معاملات تجاری، از طریق ابزارهای الکترونیکی مانند اینترنت، تلفن، تلویزیون و کامپیوتر است.
تجارت الکترونیک، برای نخستین بار در دهه‌ی ۱۹۶۰ و از طریق یک مبادله‌ی الکترونیکی داده‌ها (EDI) بر روی شبکه‌های ارزش افزوده (VANs) معرفی شد و با افزایش دسترسی به اینترنت و ظهور فروشندگان آنلاینِ محبوب در دهه‌ی ۱۹۹۰ و اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، رشد کرد. برای نمونه، وب‌سایت آمازون، کار خود را در سال ۱۹۹۵ و در گاراژ جف بزوس (Jeff Bezos) به عنوان کسب‌و‌کار حمل‌و‌نقلِ کتاب شروع کرد. یا وب‌سایت EBay که امکان خرید و فروش آنلاین میان مصرف‌کنندگان را فراهم می‌کند، در سال ۱۹۹۵ مزایده‌های آنلاین را به جهان معرفی کرد و در سال ۱۹۹۷ و با استقبال شدید از عروسک‌های Beanie Babies، شهرت و محبوبیت بسیار زیادی یافت. با افزایش تعداد کاربران اینترنتی، بسیاری بر این باورند که به زودی تجارت الکترونیک به روش اصلیِ انجام معاملات تجاری مبدل می‌شود.
مزایای تجارت الکترونیک برای کسب‌و‌کارها:
- افزایش پایگاه مشتریان
پایگاه مشتریان از دغدغه‌های اصلی تمام کسب‌و‌کارهای آنلاین و غیرآنلاین است. نیازی نیست که کسب‌و‌کارهای آنلاین، نگران برخوردار بودن از بهترین ویژگی‌ها در شهر خود باشند، زیرا مردم از سراسر جهان، به محصولات آن‌ها دسترسی دارند و می‌توانند در هر زمانی برای خرید به آن‌ها بازگردند.
- افزایش فروش
کسب‌و‌کارهای آنلاین، نیازی به اداره کردن یک فروشگاه ندارند و می‌توانند فروش آنلاین بیشتری با حاشیه‌ی سود بالاتری داشته باشد. آن‌ها می‌توانند به روش‌های مختلفی پول را از مشتری دریافت کنند تا خرید را برای مشتری سریع‌تر و راحتتر کنند. این کسب‌و‌کارها با در دسترس بودن به صورت بین‌المللی، می‌توانند محصولات بیشتری را به فروش برسانند.
- دسترسیِ ۲۴ ساعته در ۳۶۵ روز سال
اگر هوا برفی باشد و جاده‌ها بسته باشند یا هوا آنقدر گرم و مرطوب باشد که حتی نتوانیم از خانه بیرون برویم، یا روز تعطیلی باشد و تمام مغازه‌ها در شهر بسته باشند، بازهم تجارت آنلاین شما ۲۴ ساعته و در تمام ۳۶۵ روز سال، برای مشتری‌ها باز است. درها هرگز بسته نمی‌شوند و سود کسب‌شده همچنان افزایش می‌یابد.
- گسترش حوزه‌ی تجارت
ترجمه یکی از ابزارهای عالی موجود در اینترنت است! بنابراین کسب‌و‌کار آنلاین مجبور نیست برای هر زبان، یک سایت ایجاد کند. با بازاریابی درست، مشتری‌ها در سراسر جهان می‌توانند وب‌سایت، محصولات و اطلاعات آن کسب‌و‌کار را بدون نیاز به ترک کردن خانه، پیدا کنند.
- ساده شدن پرداخت‌های دوره‌ای
با کمی تحقیق، هر تجارتی می‌تواند برای خود پرداخت‌های دوره‌ای را ایجاد نماید. ارا‌ئه‌دهنده‌ای را بیابید که با نیازهای شما بیشترین همخوانی را دارد تا صدور صورت‌حساب به شیوه‌ای منسجم انجام شود و پرداخت‌ها نیز به همین روش و به صورتی منسجم دریافت شوند.
- تراکنش‌های فوری
در تجارت الکترونیک، دیگر نیازی به انتظار برای نقد شدن چک یا انتظاری ۳۰ روزه برای انواعِ دیگر پرداخت‌ها نیست. تراکنش‌ها بلافاصله انجام می‌شوند یا حداکثر به ۲ یا ۳ روز زمان نیاز دارید تا پول، از طریق سیستم بانکی وارد حساب‌تان شود.
معایب تجارت الکترونیک برای کسب‌و‌کارها:
- مسائل امنیتی
با وجود اینکه کسب‌و‌کارها اقدامات فراوانی انجام می‌دهند تا امنیت خود و مشتریان‌شان را حفظ کنند، افرادی وجود دارند که می‌توانند از هر دیوار آتشینی عبور کنند و اطلاعاتی را که می‌خواهند به دست بیاورند. همه‌ی ما در سال‌های اخیر شاهد این مسئله بوده‌ایم که بزرگ‌ترین و مشهورترین کسب‌و‌کارها نیز ممکن است هک شوند.
- مسائل پرداختی و مالی
بسیاری از موسسات مالی، در زمان مناقشه در مورد پرداخت صورت‌حساب، طرفِ مشتری را می‌گیرند، زیرا می‌خواهند مشتری خود را حفظ کنند. این مسئله زمانی که کالاها قبلا به مشتری تحویل داده شده‌اند، ولی مبلغ پرداخت‌شده به حساب مشتری برگشته است، موجب تحمیل شدن خسارت به کسب‌و‌کار تجارت الکترونیک می‌شود.
- نیاز به تخصیص هزینه‌ی بیشتر برای زیرساخت‌های تجارت الکترونیک
برای اطمینان از اینکه کسب‌و‌کار آنلاین شما به درستی اداره می‌شود، باید هزینه کنید. شما به عنوان مالک آن کسب‌و‌کار، باید مطمئن شوید که معاملات به شکل درستی انجام می‌شوند و محصولات به بهترین شیوه به نمایش گذاشته می‌شوند. برای اطمینان از این مسئله، باید فردی حرفه‌ای را استخدام کنید تا کاستی‌های موجود را برطرف کند.
- ارجاع کالا و خدمات پس از فروش
زیرساخت‌های کسب‌و‌کار آنلاین، باید کامل و بی‌عیب باشند. این نیز هزینه‌های دیگری را برای کسب‌و‌کار ایجاد می‌کند، زیرا مشتریانی هستند که پس از تحویل گرفتن کالا، از کیفیت آن راضی نبوده و کالا را ارجاع می‌دهند. به ویژه مصرف‌کنندگانی هم وجود دارند که چیزی بیش از بازپرداخت مبلغ خود را می‌خواهند.
- وجود خدمات اینترنتی کافی
امروزه ظاهرا همه‌ی مردم، همیشه می‌توانند از اینترنت استفاده کنند، ولی باید بدانید که هنوز هم مناطقی وجود دارد که پهنای باند شبکه در آن‌ها می‌تواند مشکل‌ساز شود. پیش از راه‌اندازی کسب‌و‌کار تجارت الکترونیک خود، مطمئن شوید که منطقه‌ی شما از پهنای باند مخابراتی‌ای که برای اداره‌ی موثر کسب‌و‌کارتان ضروری است، برخوردار است.
- نگهداریِ مستمر
وقتی کسب‌و‌کاری، فعالیت خود را به صورت تجارت الکترونیک شروع کرده است، باید برای سازگار ماندن، آماده‌ی تغییر باشد. با رشد تکنولوژی، سیستم‌های مورد استفاده در کسب‌و‌کار شما نیز باید به روز نگه داشته شوند یا در صورت نیاز، جایگزین شوند. یا ممکن است برای ادامه‌ی کارِ پایگاه‌های داده و نرم‌افزارها، مخارج کلی‌ای وجود داشته باشد.
۱ـ تعریف حقوق تجارت الكترونیك
حقوقی است كه ناظر بر جریان خرید و فروش بین تولید كننده و مصرف كننده (B۲G) یا معامله بین دو تولید كننده (B۲B) و یا معامله بین دو مصرف‌كننده (C۲C) در فضای الكترونیكی است.
البته باید خاطرنشان كرد كه در حال حاضر بهترین روش این تجارت در شاخهٔ بین تولید كننده و مصرف كننده (Business to consunem) در حال جریان است كه این امر ناشی از ضعف زیرساختها و محدودیتهای تجارت الكترونیك در كشور ما است.
۲ـ مبنای حقوق تجارت الكترونیك :
همانطور كه در ابتدای بحث به آن اشاره شد همراه با ورود پول به صحنهٔ تجارت كم‌كم قراردادها نیز وارد این صحنه گردید چه در گذشته و چه در امروز رسم متداول آنست كه قراردادها به صورت سند مكتوب به مراجع ذی‌ربط ارائه می‌گردد كه این ویژگی از دو نظر قابلیت بررسی دارد:
۱ـ از نظر اثبات سند: این ویژگی ناظر به بودن یا نبودن قرارداد در عالم خارج است.
۲ـ از نظر انتساب سند: بعد از اینكه وجود خارجی سند اثبات گردید باید مشخص گردد كه این سند متعلق به كیست تا احكام نسبی بودن قراردادها راجع به آن اجرا گردد.
بنابرآنچه ذكر شد، چنانچه بخواهیم قراردادی را در عالم حقوق دارای آثار حقوقی بدانیم هم باید وجود داشته باشد و هم منتسب به اشخاص معینی باشد. همین رویه در تجارت الكترونیك نیز جاری و ساری است، با این تفاوت كه در تجارت الكترونیك ، سند نوشته در دست ندایم و هر جا سخن از اسناد كتبی می‌رود پیام داده‌ای جایگزین آن می‌گردد و اسناد از جایگاه قدیمی خود یعنی كاغذ به مكان جدید خویش یعنی رایانه انتقال یافته‌اند مؤید این مطلب ماده ۱قانون نمونهٔ تجارت الكترونیك است كه چنین مقرر می‌دارد « این قانون برای هر نوع اطلاعاتی كه به صورت پیام داده‌ای جهت فعالیتهای تجاری استفاده گردد، اعمال می‌شود»
۳- معتبر بودن داده پیام:
هرگاه وجود یک نوشته از نظر قانون لازم باشد، داده پیام(Data message) در حکم نوشته است و هرگاه قانون وجود امضاء را لازم بداند امضای الکترونیکی کافی است؛ همچنین هرگاه لازم باشد که اطلاعات به صورت اصل ارائه شود، ارائه اطلاعات به صورت داده پیام در حکم اصل سند است؛ به همین دلیل، هیچ محکمه یا اداره دولتی نمی‌تواند براساس قواعد ادله موجود، ارزش اثباتی داده پیام راصرفاََ به دلیل شکل و قالب آن رد کند
۴- نام دامنه:
نام دامنه یک نشان اینترنتی است که جهت سهولت دسترسی به صفحه اینترنتی ایجاد شده است: یعنی به جای اینکه شخص عدد40،30،201،170 را وارد کند عبارت Armanin را تایپ می‌کند که ماندگاری آن در ذهن راحتر است ؛ نام دامنه یک نام منحصر به فرد در کل جهان است و امکان ثبت یک نام دامنه توسط شخص دیگری در هیچ کجای جهان وجود ندارد مگر پسوند نام دامنه تغییر کند مثلاََ اگرhttps://armanin.ir ثبت شده باشد،دیگر در هیچ کجای دنیا قابل ثبت توسط دیگری نیست ولی ثبت armanin.com مانعی ندارد؛ همچنین امکان ثبت یک دامنه با مالکیت مشترک به لحاظ فنی وجود ندارد.
۵- مجوزهای لازم کسب و کار:
برای راه اندازی کسب و کار مجازی باید با مراجعه به سایتwww.Iraniansnaf.ir از اتحادیه کسب و کارهای مجازی، مجوز قانونی دریافت نمود؛ گفتنی است اگر شخصی دارای یک کسب و کار سنتی است و از صنف یا اتحادیه مربوطه مجوز دارد، صرف راه اندازی سایت و معرفی خود از طریق آن، نیازی به اخذ مجوز جداگانه اصولاََ ندارد؛ اما اگر سایت به عنوان درگاهی جهت عرضه محصول یا خدمات و دریافت وجه استفاده می‌شود، باید از سازمان توسعه تجارت، ای نماد(e-namad) دریافت شود
اولین قدم در مواجه با کاربر در کسب و کارهای مجازی، احراز هویت مخاطب است؛ روش رایج ارسال یک کد به شماره تلفن همراه مخاطب است تا از صحت شماره تلفن اطمینان حاصل شود؛ همچنین بهتر است IPکه مخاطب با آن به اینترنت وصل شده است را ذخیره کنیم تا در صورت استعلام مراجع مربوطه نظیر پلیس فتا، بتوانیم اطلاعات بهتری در اختیار آن‌ها قرار دهیم.
۶-حق انصراف:
در هر معامله از راه دور، مصرف کننده باید حداقل 7 روز کاری، وقت برای انصراف از قبول بدون تحمل جریمه و یا ارائه دلیل داشته باشد؛ تنها هزینه تحمیلی بر مصرف کننده هزینه بازپس فرستادن کالا خواهد بود.
نکاتی راجه به حق انصراف:
1- حق انصراف اختصاص به مصرف کننده دارد
2- مهلت انصراف 7 روز کاری است، نه روز تقویمی
3- در فروش کالا، مبدأ محاسبه، روز تسلیم کالا است
4- تامین کندده می‌تواند مدت حق انصراف را افزایش دهد ولی حق سلب یا کاهش آن را ندارد و سلب حق انصراف از سوی تامین کننده، نقص حقوق مصرف کننده است.
استثنائات حق انصراف:
1- معاملات راجع به اموال غیر منقول
2- خرید از ماشین‌های فروش مستقیم کالا و خدمات
3- معاملات راجع به حراجی‌ها
4- ارائه خدمات برای تحویل مواد غذایی یا سایر کالاهایی که مصرف روزانه دارند
5- کالاهای سفارشی