مقدمه
به تدريج اين نوشيدني الکلي در تمام دنيا رايج شد. پيش از انقلاب نوع الکلي ماءالشعير در ايران توليد مي‌شد که طبيعتاً مضرات الکل را هم در خود داشت، اما خوشبختانه امروز با تغيير سيستم توليد ماءالشعير بدون الکل وارد بازار شده‌اند که منبع غني از انواع ويتامين‌ها مي‌باشد.
به دلیل استقبال روزافزون مردم جهان به رعایت موازین بهداشتی، گرایش به استفاده از نوشابه‌های گازدار سنتی مرسوم در کشورها از تقاضای بیشتری برخودارند چنان که در ایران نیز عرضه نوشابه‌های گازدار تولیدی با روش‌های بهداشتی حتی مصرف دوغ سنتی را تحت تاثیر قرار داد و این واحدها هم تلاش نمودند که تولید دوغ را به صورت صنعتی و با رعایت موازین بهداشتی انجام دهند.
در این میان ماءالشعیر به علت دارا بودن خواص دارویی مطلوب در طول سالیان اخیر از نرخ رشد بسیار بالایی برخودار بوده است. از سوی دیگر پایین بودن هزینه‌های تولید این نوشابه و داخلی بودن کلیه مواد آن، ساخت این نوشابه را مقرون به صرفه می‌کند.
نوشابه‌های گازدار مطابق تعریف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، نوشابه‌هایی هستند که از ترکیب آب، گاز کربنیک و ترکیبات شکر و سایر شیرین‌کننده و مواد افزودنی بدست می‌آید.
نوشابه‌های گازدار به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
• نوشابه‌های گازدار، طعم دار رنگی
• نوشابه‌های گازدار کولا
• نوشابه‌های گازدار طعم‌دار بی‌رنگ
• نوشابه‌های گازدار میوه‌ای
• نوشابه‌های گازدار بدون طعم و رنگ
در میان نوشیدنی‌های طبیعی، ماءالشعیر و استفاده در آن در رژیم غذایی افراد، به منظور تامین مواد مغذی نظیر ویتامین‌ها، املاح معدنی و اسیدهای آمینه صورت گرفته و به همین لحاظ از اهمیت بالایی نزدیک مصرف‌کنندگان برخودار است. طبق آمار میزان مصرف سرانه ماءالشعیر در کشورمان 3 لیتر است که نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید ماءالشعیر و مالت ارائه شده است.
معرفی محصول
محصولات اصلی این طرح عبارت اند از:
• تولید عصاره مالت• تولید ماءالشعیر
ماده اولیه تولید مالت دانه جو است. کیفیت مالت به ویژگی‌ها و مشخصات کیفی دانه جو بستگی دارد لذا لازم است برای این منظور از دانه‌های درشت، سالم، تمیز و عاری از آفتاب زدگی و کپک زدگی استفاده شود، دانه‌های قهوه‌ای طلایی و دانه‌هایی که دارای انباشتگی و رسیدگی کامل هستند مناسب هستند.
جو و گندم از غلات مهم می‌باشند که خواص درمانی جو از گندم بیشتر می‌باشد و برخلاف گندم سبوس آن، ماده ضد کلسیم ندارد، جو دارای مقادیر زیادی ویتامین B می‌باشد و مشتقات آن از بالا رفتن چربی خون و سفید شدن مو جلوگیری می‌کنند، همچنین جو دارای چند آنزیم می‌باشد که می‌تواند نشاسته آن را به قند جو تبدیل کنند. همچنین از دیگر مواد تشکیل دهنده جو می‌توان به مواد ازته (10 درصد)، مواد نشاسته ای 70 درصد، 2 درصد چربی و سلولز اشاره کرد و نیز دارای فسفر، کلسیم، آهن می‌باشد.
مالت به جو جوانه زده و برشته شده اطلاق می‌گردد به عبارت دیگر براي تهیه مالت جو، آن را سبز کرده و سپس با حرارت غیر مستقیم رطوبت آن را گرفته و پس از جدا کردن جوانه و ریشه جهت مصارف سالیانه ذخیره می‌کنند. براي گرفتن عصاره مالت، مالت را آسیاب کرده و آن را با مخلوط مقدار معینی آب در درجه حرارت مختلف می‌پزند تا شربت شیرین مالت بدست آید. شربت حاصله را بعد از جدا کردن تفاله جو و صاف کردن تحت خلاء می‌جوشانند تا غلیظ شود همچنین براي بعضی مصارف آن را به شکل پودر در می‌آورند، این ماده بسیار مغذي بوده و براي مصارف گوناگون غذایی بکار می‌رود.
در مورد ماءالشعیر یا کوشاب می‌توان گفت، فرآورده‌اي گاز دار و غیر الکلی است که از مالت جو و مواد افزودنی مجاز بدون مرحله تخمیر الکلی تهیه می‌شود (در این مورد در بحث روش تولید بطور کامل صحبت خواهد شد). رنگ ماءالشعیر با کیفیت، طلایی و شفاف است و چگالی آن تقریباً برابر آب است چرا که در حدود 80 % ماءالشعیر را آب تشکیل داده است. ماءالشعیر به علت دارا بودن مواد مغذي در مقابل نور و گرما آسیب پذیر می‌باشد، به همین دلیل براي جلوگیري از فعل و انفعالات شیمیایی مایع ماءالشعیر در شیشه‌هاي رنگی بسته‌بندي می‌گردد همچنین می‌بایست ماءالشعیر را در جاي خنک و دور از نور خورشید نگهداري نمود که در این صورت تا یکسال پس از تاریخ تولید قابل نگهداري می باشد.برخلاف نوشابه‌هایی که امروزه در بازار به وفور یافت می شود و طرفداران زیادي هم دارد و هر یک به خاطر داشتن مواد قندي و کالري زیاد براي همه افراد بخصوص افراد کم تحرك و مسن زیان آور بوده و سبب چاقی می‌گردد، ماءالشعیر که نوشیدنی بالطبع خنک و گرفته شده از مواد طبیعی (جو و مالت جو) است و خواص مفید آن در ادامه اشاره خواهد شد، از استقبال خوبی در گذشته برخوردار نبوده است. با توجه به افزایش اهمیتی که سلامتی در چند سال گذشته براي مردم پیدا کرده است و نیز هشدارهایی که در مورد استفاده از نوشابه‌هاي موجود داده شده است، گرایش مردم به سوي استفاده از نوشیدنی‌هاي طبیعی از جمله آبمیوه و ماء الشعیر روزبه روز بیشتر شده است، بطوریکه در کشورهاي دیگر شاهد تأسیس اینگونه کارخانجات و یا انجام طرح‌هاي توسعه در کارخانجات موجود هستیم. در کشور ما نیز علاوه بر وجود این طرح در زمره اولویتهاي وزارت صنایع و معادن شاهد راه اندازي کارخانجاتی در این زمینه نیز هستیم.
همچنین کارخانجاتی که محصولات دیگري به جز ماءالشعیر ولی در رابطه با مایعات آشامیدنی نظیر شیر، دوغ و نوشابه تولید می‌کنند، طرح‌هاي توسعه‌اي جهت تولید ماء الشعیردر نظر گرفته اند که برخی از آنها به بهره‌برداري نیز رسیده است. علاوه بر این مطالب، واردات ماءالشعیر با مارک‌هاي متنوع در سال‌هاي اخیر نشانه افزایش تمایل مردم به مصرف ایتگونه نوشیدنی است که با وجود قیمت‌هایی بالاتر از محصولات داخلی با استقبال عمومی همراه بوده است.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
کد آسیک محصولات مرتبط با طرح به شرح زیر است:
واحدهای تولیدکننده محصول
تا پایان سال 1399 محصولات موردنظر طرح 94 واحد تولیدکننده با ظرفیت 2,448,289 تن ثبت شده است.
کاربردهای محصول
مالت و عصاره مالت به دلیل ویژگی‌هاي آنزیمی قدرت طعم‌دهندگی، رنـگ و ارزش تغذیـه‌اي آن در دنیـا مــوارد اســتفاده فراوانــی دارد. کــاربرد عــصاره مالــت در صــنایع مختلــف غــذایی چــون صــنایع قنــادي، بیسکویت سازي، کراکرهاي تخمیري، انواع کارامل، شیرینی و بسیاري از انواع نوشـابه‌هـا و نیـز در غـذاي کودك بعنوان مکمل‌هاي تقویتی و غذایی می‌باشد.
ضمن اینکه به علت خاصیت ملـین بـودن عـصاره مالـت تجـویز آن بـراي کودکـان کـه دسـتگاه گوارشـی آسیب پذیري دارند بسیار مناسب است. مصرف این ماده استخوانبندي را محکم و ضعف و بـی اشـتهایی را از بین می‌برد. در موارد سوء هاضمه‌هاي گلوسیدي کمبود ترشح بزاق و در دوران نقاهت بیماری‌هـا و در تمـام مراحلی که به یک غذاي سهل الهضم نیاز است مورد استفاده قرار می‌گیرد. در دیگـر صـنایع چـون صـنایع نساجی و میکروبیولوژي نیز کاربرد دارد.
در مورد کاربردهاي عصاره مالت نیز همانطور که در بخش قبل به بخشی از آن اشاره شد به خاطر داشـتن مواد مقوي و مغذي براي ساخت مکمل‌هاي غذایی کودك و نیز براي مادران شیرده بسیار مورد مـصرف اسـت چرا که ترشحات غدد شیر را زیاد می‌کند و بعنوان منبعی سرشار براي ویتامین B1و B2و اسیدهاي آمینـه شناخته شده است از این رو بعنوان ماده غذایی تجویز شده توسط پزشکان براي برخی بیمـاران نیـز اسـتفاده می‌شود.
از طرف دیگر از مصارف صنعتی عصاره مالت می‌توان به کارخانجات بیسکویت و کلوچه سازي، شـکلات و شیرینی پزي اشاره کرد که به عنوان غنی‌کننده و یا مکمل و یا بهبـوددهنـده بـه همـراه سـایر مـواد اولیـه مصرف می‌شود و دلیل عمده مصرف این ماده در صنایع غـذایی وجـود آنزیم‌هـایی در آن اسـت کـه توانـایی تبدیل مواد غذایی نشاسته‌اي به مالتوز و دکسترین دارا بوده و هضم و جذب آنها را آسانتر می‌کند.
عصاره مالت هم بصورت مایعی با ویسکوزیته بالا در بشکه هاي 220لیتري و هم بصورت پودر عصاره مالـت قابل عرضه و قابل مصرف می‌باشد.
درخصوص کاربرد ماءالشعیر همانطور که در قبل گفته شد این محـصول بعنـوان کـالاي نهـایی بـه علـت خواص غذایی و طبی نسبت به سایر نوشابه‌ها دارد در اکثر مکان‌هاي ورزشی مثـل اسـتادیوم‌ها، ورزشـگاه‌ها، سالن‌هاي بدنسازي و استخرها و ... ماءالشعیر به نحو چشمگیري بیشتر از نوشابه‌هایی دیگر مصرف می‌شـود. از طرف دیگر چون ماء الشعیرطبع سردي دارد در تابستان و مواقعی که گرماي هوا زیـاد اسـت. مـصرف آن رو به فزونی می‌رود. همچنین مصارف زیادآن به همراه غذا چـه در ایـران و چـه در سـایر کـشورها از دیگـر کاربردهاي مهم آن است.
بازار محصول
- با توجه به افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات نوشابه‌هاي معمول در بازار و تمایل مصرف کننـدگان به استفاده از نوشیدنی‌هاي طبیعی، تقاضا در چند سال اخیر براي محصول ماءالشعیر افزایش یافته است.
- وجود طرح تولید ماءالشعیر و عصاره مالت در لیست اولویتهاي وزارت صنایع و معادن مؤیـد نظـر مثبـت کارشناسان و مسئولان آن وزارت‌خانه می‌باشد.- افزایش آگاهی صاحبان صنایع غذایی مبنی بر افزایش محسوس کیفیت محصولات در صورت اسـتفاده از عصاره مالت و نیز جا افتاده این کالا بعنوان فرآورده اي سرشار از ویتامین‌ها و مواد مغـذي باعـث شـده اسـت استفاده این فرآورده در صنایع بیسکویت‌سازي و شیرینی‌پزي رشد داشته باشد.
از طرف دیگر به علت بازار مناسبی که ماءالشعیر در سال‌هاي اخیر پیدا کرده است، بسیاري از واحدهایی که به تولید نوشیدنی‌هاي دیگر نظیر دوغ و نوشابه مشغول بودند، اقدام به راه اندازي خط پرکنی ماءالشعیر کـرده‌اند و اکثر آنها از عصاره مالت بعنوان ماده اولیه خود استفاده می‌کنند بنابراین این واحـدها بـازار جدیـدي را علاوه بر صنایع بیسکویت‌سازي و شیرینی‌پزی‌ها بر روي این فرآورده باز کرده است.
- استفاده از تکنولوژي مدرن و دانش فنی روز و همچنین بهره بردن از مواد اولیه مرغوب می‌توانـد منجـر
به تولید محصولی شود که قابلیت صادرات به کشورهاي خارجی و کسب بازار آنها را داشـته باشـد همچنانکـه در گذشته تقاضاي کشورهاي دیگر براي ماءالشعیر دریافت شـده اسـت ولـی بـه علـت پـایین بـودن کیفیـت محصول ، محموله برگشت داده شده است.
- توجه به مطالب فوق و نیز مطالبی که در بخش پیش بینی تقاضا ذکر شد، بیانگر این مطلب است کـه
محصولات تولیدي این واحد صنعتی چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور می تواند بازار خـوبی داشـته باشند و در صورت توجه این واحد به دو مقوله کیفیت و از جهت قابلیت رقابت با محصولات وارداتی و سایر رقبا، می‌تواند سـهم مناسـبی از بـازار را بـه خود اختصاص دهد.
روش تولید
دمای سالن بین ۱۷ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت آن بالای ۷۰ درصد است که این شرایط باعث می‌شود تا جو بین ۹ تا ۱۱ میلی متر جوانه زده و به مالت تبدیل شود. بعد از آن مالت به واحد پخت می‌رود و در مخزنی ریخته شده، برای ۳۰ دقیقه خیس خورده، آسیاب شده و در تانک پخت ریخته می‌شود.
مالت را همراه با آب به مدت ۳ ساعت و ۳۰ دقیقه و در دمای ۷۶ درجه سانتی‌گراد می‌پزند. سپس تانک فیلتراسیون منتقل شده و تفاله از آن جدا می‌شود. مایع بدست آمده به تانک جوش منتقل شده و در آنجا عصاره رازک و شکر به آن افزوده می‌شود. رازک ویژگی‌های خاصی به این نوشیدنی می‌دهد. با رسوب پروتئین باعث شفافیت آن می‌شود عطر خاصی به آن می‌بخشد همچنین ته مزه تلخ ماءالشعیر مربوط به رازک است و نیز با خاصیت آنتی بیوتیکی که به پایداری ماءالشعیر کمک می‌کند، موجبات ثبات این نوشیدنی را فراهم می‌نماید.
مایع بدست آمده به چیلر منتقل شده و در آنجا شوک حرارتی داده می‌شود تا از الکلی شدن جلوگیری شود. شربت بدست آمده به سردخانه رفته و حجم آن با آب دو برابر شده، سپس وارد دستگاه فیلتراسیون می‌شود تا مایع شفافی به نام ماءالشعیر بدست می‌آید. در سالن بسته‌بندی مایع بدست آمده در شیشه و یا قوطی ریخته شده و به مدت ۳۰ دقیقه در دمای ۷۲ درجه سانتی گراد پاستوریزه می‌شود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 4,103,136 | 16,412,544 |
| سرمایه در گردش | 268,121 | 1,072,484 |
| کل سرمایه گذاری | 4,371,257 | 17,485,028 |
زمین مورد نیاز برای تولید 30,000,000 لیتر ماءالشعیر و 3640 تن مالت در سال، 450,000 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 250,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 3,896؛985 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید ماءالشعیر و مالت توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 2,384,207 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 29.98 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 2,462,000 | میلیون ریال |
