وجود گیاهان دارویی در طبیعت یکی از نعمت‌های بزرگ الهی است. از آنجا که انسان جزیی از طبیعت است بطور مسلم برای هر بیماری، طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است. انسان هر چه به طبیعت نزدیکتر شود، سالم‌تر است و بیشتر عمر می‌کند. به همین دلیل انسان هرچه به طبیعت روی آورد و از نعمات آن بیشتر بهره می‌برد، جهت درمان بیماری خود سریع‌تر، بهتر و مطمئن‌تر درمان می‌شود.
جمعیت و تنوع قارچ‌ها در شرایط اکولوژیک مناطق مختلف بسیار متغیر است. این موجودات منبع مواد فوق‌العاده بـا ارزشی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها بوده و از دیر باز قارچ‌هاي کلاهکدار به عنوان دارو در طب سنتی استفاده شده‌اند. با توجه به مصارف مختلف قارچ‌ها در صنایع داروسازي، شناسایی آنها اولین گام در بهره‌برداري دارویی از این موجودات است. وجود گونه‌هاي سـمی در بین قارچ‌هاي وحشی سبب ایجاد مسمومیت‌هاي خطرناك و گاهی مرگ آور می‌شود. هدف از شناسایی قارچ‌هاي دارویی اسـتفاده از پتانسیل آنها در داروسازي است. قارچ‌ها منبع مواد فوق‌العاده با ارزشی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. از دیر باز انسان از قارچ‌هاي کلاهکدار بـه عنوان دارو در طب گیاهی استفاده می‌کند. در کتب پزشکی هندوستان، سامهیتا که در 3000 سال قبـل از مـیلاد نوشـته شـده اسـت، قارچ‌ها بــه سه دسـته خوراکی، سمی و دارویی تقـسیم شده‌اند. در طب جدید نیز داروهاي زیادي از قـارچ‌هـا به دست می‌آید. ارزش تجارت قارچ‌هاي دارویی در آمریکا در سال 1991، 2/1 میلیارد دلار و در سال 1999، 6 میلیارد دلار بوده است.
خواص قارچ‌های دارویی از قدیم الایام در کشورهای آسیای شرقی به خصوص در کشور چین و ژاپن شناخته شده بود. قارچ‌ها تقریبا در همه زیستگاه‌های در دسترس که روی زمین وجود دارد، یافت می‌شوند و بسیاری از آنها از لحاظ اقتصادی و پزشکی حائز اهمیت هستند.
بعضی از قارچ‌ها در تولید مواد غذایی (شیمیایی) داروها و حتی طعم مواد غذایی واقع آفات گیاهی نقش دارند.
معرفی محصول
قارچ گانودرما (Ganoderma lucidum)، قارچی یک‌ساله از تیره تابان‌پوستان و از گونه قارچ‌های قرمز است. همه قارچ‌های قرمز سمی نیستند. این قارچ یکی از کامل‌ترین مواد غذایی در جهان است که ارزش تغذیه‌ای و درمانی بسیاری دارد. این قارچ در طب سنتی چین و ژاپن از ۴۰۰۰ سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته؛ افراد ثروتمند در دوران باستان از این قارچ شگفت انگیز به امید آرامش استفاده می‌کردند. در حال حاضر به این قارچ پادشاه گیاهان گفته می‌شود. گانودرما می‌تواند سلامت و طول عمر افراد را بیشتر کند. این قارچ سال‌هاست که در طب چینی برای درمان بیماری‌های مختلفی همچون درد بدن، سرطان و بیماری کبدی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گانودرما لوسیدوم یک قارچ بزرگ و سفت است که برای درمان شرایط مختلف امروزه به عنوان یک داروی معجزه آسا برای بسیاری از بیماری‌ها در سراسر دنیا شناخته شده و مورد توجه قرار گرفته است.
این قارچ بو و طعم دل‌پذیری نداشته و خام آن قابل مصرف نیست. در کشورهای مختلف به غیر از چین ژاپن و کره این قارچ به صورت ترکیب با سایر مواد غذایی یا به صورت دم کرده با سایر نوشیدنیها به خصوص قهوه مورد استفاده قرار می‌گیرد. محصولات تجاری قارچ گانودرما به صورتهای مختلفی مانند پودر، مکمل غذایی و چای تولید می‌شود.
کاربردهای محصول
قارچ گانودرما نوعی قارچ دارویی است که دارای اثرات ضد تومور، ضد التهابی، سیستم ایمنی، آنتی اکسیدان و دیگر صفات بیولوژیکی است که به عنوان داروی گیاهی برای مبارزه با انواع بیماری‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر این، قارچ گانودرما در مشارکت با برخی فعالیت‌های بدن به بهبود سلامت افراد کمک می‌کند و فعالیتهایی نظیر سطح قند خون، مدولاسیون سیستم ایمنی بدن، توانایی جلوگیری از آسیب به کبد (hepatoprotection) و باکتریوستاز را کنترل می‌کند.
مطالعات اخیر در مورد قارچ گانودرما فعالیت‌های بیولوژیکی زیادی را در میان انواع مختلف قارچ اشاره کرده است، فعالیتهایی از جمله اثرات ضد تومور، ضد التهاب، hepatoprotection، ضد میکروبی، کاهش فشار خون، ضد دیابت و اثرات hypolipodemic (گروه مختلفی از داروها که در درمان میزان بالای چربی ها مانند کلسترول) استفاده می‌شود.
از جمله خواص این قارچ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تقویت سیستم ایمنی: مصرف قارچ گانودرما با اثر گذاری بر گلبول‌های سفید خون می‌تواند نقش بسیار موثر در تقویت سیستم ایمنی بگذارد. از آنجا که گلبول‌های سفید در سلامت بدن و سیستم ایمنی بسیار بااهمیت هستند، ترکیبات موجود در این قارچ به تقویت و کارکرد بهتر گلبول‌ها کمک می‌کند.
خاصیت ضدسرطانی: مهم‌ترین اثر قارچ گانودرما در پیشگیری و بهبود روند درمان سرطان بخصوص سرطان سینه، سرطان خون و سرطان پروستات است.
تقویت سلامت قلب: این قارچ به دلیل پروتئین‌هایی که دارد، می‌توان فشار خون بالا را درمان کرده و با همین روند به حفظ سلامت قلب کمک کند.
تقویت دستگاه گوارش: این قارچ از بروز زخم معده و دیگر مشکلات گوارشی جلوگیری می‌کند.
حفظ سلامت سیستم عصبی: ترکیبات موجود در قارچ گانودرما خاصیت ضد تشنج داشته و انرژی لازم برای کارکرد بهتر مغز و سلول‌های پیام‌رسان را تامین می‌کند.
درمان حساسیت: اگر برونشیت مزمن یا هر نوع حساسیت دیگری دارید، قارچ گانودرما به دلیل کاهش تولید هیستامین از سلول‌های طبیعی مغز استخوان می‌تواند به درمان آلرژی شما کمک کند.
از بین بردن خستگی مزمن: این قارچ می‌تواند با کاهش ضعف اعصاب، سرگیجه، سردرد و حساسیت به درمان خستگی مزمن و حتی افسردگی کمک کند.
بازار محصول
قارچ گانودرما یکی از مفیدترین و بهترین قارچ‌های جهان است که به دلیل داشتن خواص منحصر به فرد از زمان‌های گذشته مورد توجه بوده است. این قارچ از محصولات غذایی بسیار محبوبی است که با یادگیری نحوه پرورش و کشت آن می‌توان سود قابل‌توجهی به دست آورد. در گذشته این قارچ به‌طور طبیعی کشت می‌شد اما با گذر زمان و شناخته شدن بیش‌ازپیش این قارچ، نیاز بازار برای مصرف به‌تدریج تولید و پرورش آن در محیط‌های کنترل‌شده نیز افزایش یافت.
این قارچ یکی از کامل‌ترین مواد غذایی در جهان است که ارزش تغذیه‌ای و درمانی بسیاری دارد، گفتنی است در طب سنتی چین و ژاپن از چهار هزار سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته و امروزه به‌عنوان یک داروی معجزه‌آسا برای بسیاری از بیماری‌ها در سراسر دنیا شناخته‌شده است.
پرورش این قارچ در منزل یکی از شغل‌هایی است که می‌توان به‌عنوان کسب درآمد در خانه به آن نگریست. از جمله قارچ‌هایی است که از جهت سلامتی و دارویی دارای اهمیت زیادی است و شرایط کشت و پرورش آن‌هم در کشور ما به‌خوبی امکان‌پذیر است بنابراین می‌توان به‌عنوان شغل دوم و یا روشی جهت کسب درآمد در منزل به آن نگاه کرد.
در حال حاضر تولید قارچ گانودرما به دلیل کم بودن تعداد تولیدکنندگان، توجیه اقتصادی بالایی دارد.
روش تولید
قارچ‌های گانودرما با شرایط آب و هوایی ایران سازگار هستند و در صورت فراهم کردن شرایط مناسب رشد (دمای محیط، مواد غذایی، اکسیژن مناسب، غلظت یون کلسیم و غیره) قادر به رشد در محیط‌های کوچک بوده و بنابراین امکان درآمدزایی از پرورش این قارچ وجود دارد. از نظر شرایط آب و هوایی برای رشد این قارچ تابستان بدلیل داشتن دمای بالا فصل مناسبی برای پرورش قارچ گانودرما است. روشهای متنوعی برای کشت قارچ گانودرما بررسی شده است و در بین آنها استفاده از میسلیوم‌های اولیه و بارور شده قارچ در کیفیت پرورش آن موثرتر بوده است.
پرورش قارچ گانودرما:
برای کاشت قارچ گانودرما در ابتدا باید کیسه‌هایی (۱۸ در ۲۵ سانتیمتر) پر از کاه بهداشتی و تمیز (پلی پروپیلن) تهیه کنید. استریل بودن کاه باعث جلوگیری از بروز بیماری‌ها و رشد ترکیبات سمی در محیط کشت می‌شود. به جای استفاده از کاه برای کاشت قارچ می‌توان درون کیسه‌ها از خاک اره به علاوه ۱۰% سبوس برنج و ۳% آهک استفاده کرد. در زمان اضافه کردن سبوس به محتویات کیسه باید به میزان رطوبت آن توجه داشته باشیم زیرا که رطوبت برای رشد این قارچ ضروری است.
علاوه بر سبوس گندم باید کلسیم فسفات و کلسیم کربنات هم به آن افزوده شود. در طول پرورش قارچ کیسه‌ها در تاریکی و در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شوند و سپس به اتاق کشت با دمای ۲۵ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد (همراه با دیاکسید کربن بالا)، رطوبت بین ۸۵ تا ۹۵ درصد و روشنایی ۲۵۰ تا ۳۵۰ لوکس (واحد اندازه گیری روشنایی) قرار داده می‌شوند. آب باید هر روز ۴ تا ۵ مرتبه به محیط کشت اسپری شود. هوادهی مناسب برای جوانه زدن قارچ ضروری است.
حضور آفات در محیط کشت:
در زمان رشد قارچ ممکن است با کپکها از جمله نوروسپورا و تریکودرما مواجه شویم که محیط کشت قارچ را آلوده می‌کنند. دلیل حضور این آفات، نفوذ عوامل آلودگی به درون کیسه‌ها به دلیل استریل نکردن کیسه‌ها و یا بذرپاشی غیر استاندارد است که باید به آن بسیار توجه ویژه کرد.
استریل و بهداشتی کردن محیط کشت:
از اتوکلاو برای استریل کردن کیسه‌ها استفاده می‌کنند. به همین منظور کیسههای حاوی محیط کشت را به مدت دو ساعت در فشار ۲۲ اتمسفر و فشار کم و حرارت ۹۵ تا ۱۰۰ قرار میدهند.
کاشت بذر قارچ:
پس از خنک کردن کیسه‌ها زمان بذرپاشی قارچ همراه با دانههای گندم می‌رسد. این مرحله به صورت کاملا بهداشتی و با استفاده از هود بر روی کیسه‌ها انجام می‌گیرد. محل کشت این قارچ باید کاملا تاریک و دمای محیط کشت ۲۸ الی ۳۵ سانتی‌گراد و با دی اکسید کربن بالا باشد. ریسههای قارچ شامل جلینه، میسلیوم، نخینه‌های قارچ بعد از گذشت سه تا چهار روز در کیسه‌ها قابل مشاهده می‌شوند. زمان برداشتن و باز کردن درب کیسه‌ها بسیار مهم و حساس است.
زمانی که ریسه‌ها نیمی از کیسه را گرفته‌اند (نه بیشتر و نه کمتر) مناسب‌ترین موقع است. وقتی این اتفاق صورت گرفت، قسمت بالای کیسه بریده می‌شود تا نتیجه بهتری صورت گیرد. سپس کیسه‌ها به سالن تولید منتقل و بر روی قفسه ها قرار می‌گیرند. در این شرایط رطوبت باید ۸۵% الی ۹۵% باشد و آب ۴ تا ۵ بار در روز اسپری شود. یک تا دو هفته زمان می‌برد تا قارچ‌ها ظاهر گردند.
برداشت قارچ‌ها:
وقتی کلاه قارچ زرد رنگ تشکیل شد، نشان دهنده آن است که باید رطوبت کاهش یافته و باید هوای تازه به درون کیسه‌ها وارد شود. وقتی که کلاهک قارچ‌ها کاملا شکل گرفت، زرد شدن لبههای آنها نشان‌دهنده کاهش دما به زیر ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. زمانیکه کلاهک قارچ به رنگ قرمز نمایان شد نشان‌دهنده کامل شدن دوره رشد و زمان برداشت است. بعد از آنکه قارچ‌ها را برداشت کردیم. برای رشد مجدد آنها وضعیت محل نگهداری را به حالت اولیه بر میگردانیم.
رشد قارچ گانودرما کند صورت می‌گیرد. زمان رشد تا برداشت قارچ گانودرما حدودا ۱ ماه به طول میانجامد. این نوع قارچ‌ها بعد از برداشت خشک می‌شوند. قارچ‌ها پس از برداشت، شست‌وشو داده می‌شوند و در دمای پایین (۵۰ درجه سانتی‌گراد) خشک می‌شود در اتاقکهای خشک کن ترجیحا در دمای ۳۵ درجه سانتی‌گراد رطوبت آن ها گرفته می‌شود.