مقدمه
وجود گیاهان دارویی در طبیعت یکی از نعمت‌های بزرگ الهی است. از آنجا که انسان جزئی از طبیعت است بطور مسلم برای هر بیماری، طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است. انسان هر چه به طبیعت نزدیک‌تر شود، سالم‌تر است و بیشتر عمر می‌کند. به همین دلیل انسان هر چه به طبیعت روی آورد و از نعمات آن بیشتر بهره می‌برد، جهت درمان بیماری خود سریع‌تر، بهتر و مطمئن‌تر درمان میشود.
گیاهان دارویی میراثی منطقه‌ای ولی با اهمیت جهانی هستند که ثروتی عظیم به جهان ارزانی داشته‌اند از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته‌اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده‌های گیاهی در طول تاریخ انجام شده اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از 10% از مجموع 250,000 گونه گیاهی جهان برای بیش از یک عملکرد زیست شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بر اساس آمارهای منتشره توسط سازمان WHO تنها بین 35 تا 70 هزار گونه گیاه دارویی در طول زمان برای حداقل یک یا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است.
نعنا فلفلی که به نام‌های سوسنبر (سیسنبر)، آس بویه، آویشن وحشی، خزنده و برکلند هم شناخته میشود، از انواع گیاهان دارویی معطر از خانواده‌ی نعناع بوده و از پیوند نعناع معمولی و نعناع آبی به وجود آمده است.
نعنا فلفلی یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان دارویی است که مقدار مصرف سالانه اسانس آن در جهان به حدود 7000 تن می‌رسد. گیاهی است علفی و چندساله، دارای ساقه‌های خزنده و ساقه‌های زیرزمینی، ساقه‌اش چهارگوش به رنگ قرمز مایل به بنفش که برگ‌های بیضوی شکلی به صورت متقابل روی آن قرار می‌گیرند. گل‌های آن به رنگ بنفش هستند و میوه‌اش کپسولی به رنگ قرمز است. نعنا فلفلی یک گیاه دورگ (هیبرید) است که به طور خود به خودی در طبیعت به وجود آمده و طعم تند برگ‌های آن سبب شهرت این گیاه به نام نعنا فلفلی شده است.
معرفی محصول
نعناع فلفلی با نام علمی (Mentha piperita L) و با نام عمومی (Peppermint) یک گیاه علفی چند ساله است که در رده‌بندی گیاهی از تیره (Lamiaceae) و از رده دولپه‌ای‌های پیوسته گلبرگ می‌باشد. برگ‌های آن بیضوی، متقابل، نوک تیز، دندانه دار و کمی پوشیده از کرک به درازای ۷-۴ سانتی‌متر و به عرض ۳-۲ سانتی‌متر است. به این کیاه سیسنبر، خال‌وای و آس‌بویه هم می‌گویند.
نعناع فلفلی با نعناع تفاوت دارد.
طعم و مزه نعناع طراوت و تازگی خاصی دارد که به دلیل وجود ماده آر کاروون (R-carvone) است. همان ماده‌ای که به مزه معروف نعنایی معروف است و در بسیاری از محصولات از جمله آدامس یا نوشیدنی‌ها استفاده میشود. طعم نعناع فلفلی تند و تیزتر است که به دلیل داشتن منتول بیشتر است. بجز منتول مواد دیگری مثل پینن و پالئون می‌باشد؛ همچنین حاوی ویتامین‌های ضروری، مواد معدنی و عناصر کمیاب از جمله منگنز، پتاسیم، مس، آهن، کلسیم و ویتامین A ،C و B2 است.
کاربردهای محصول
با توجه به مطالعات فراوان، نعناع فلفلی می‌تواند به درمان بسیاری از مشکلات سلامتی کمک کند. که با خواصی مانند ضد احتقان، مسکن، بی‌حس کننده، سفت کننده، ضد باکتریایی، ضد عفونی کننده، ضد میکروب، ضد نفخ و ضد اسپاسم بارگذاری میشود.
فواید دارویی و درمانی نعناع فلفلی برای بدن:
1. معده و دستگاه گوارش
نعناع فلفلی ممکن است باعث درمان سو هاضمه، کاهش نفخ شکم و احتباس گاز در روده ها شود؛ مطالعات نشان می‌دهد که نعنا فلفلی به آرامش دستگاه گوارش کمک کرده و معده درد و اسپاسم روده‌ها را کاهش می‌دهد.
مطالعات بر روی 926 فرد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) نشان می‌دهد که درمان دو هفته‌ای با روغن نعناع فلفلی به طور قابل توجهی باعث بهبود علائم آنها میشود.
تحقیقات نشان می‌دهد که کپسول حاوی روغن نعناع فلفلی باعث کاهش شدت تهوع و استفراغ در افراد مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی هستند، میشود.
هنوز مطالعات کاملی بر روی اثر دمنوش نعناع فلفلی برای درمان این بیماری‌ها انجام نشده اما به نظر می‌رسد که دمنوش این داروی گیاهی مانند روغن آن عمل می‌کند.
2. ضد درد قوی گیاهی
نعناع فلفلی یک ضد درد و ضد اسپاسم طبیعی است که به کاهش درد عضلات، سردرد و میگرن کمک می‌کند؛ در واقع منتول موجود در روغن نعنا فلفلی باعث افزایش جریان خون در بدن شده و با خنک کردن باعث کاهش درد میشود.
در یک مطالعه بالینی بر روی 35 بیمار مبتلا به میگرن، مالیدن روغن نعناع فلفلی روی پیشانی و گیجگاه به میزان قابل توجهی سردرد را پس از 2 ساعت کاهش می‌دهد.
در مطالعات دیگری که بر روی 41 نفر انجام شد، مالیدن روغن نعناع فلفلی بر روی پیشانی در کاهش سردرد مانند 1000 میلی گرم استامینوفن عمل می‌کند.
3. سلامت دهان و دندان
نعناع فلفلی یه دلیل عطر و بوی قوی و همچنین خواص ضد میکروبی که دارد به سلامت دهان و دندان کمک می‌کند؛
نعناع فلفلی دارای خواص ضد باکتریایی است و با کاهش میکروب‌هایی که باعث ایجاد پلاک دندان می‌شوند، به رفع بوی بد دهان کمک کرده و خطر ابتلا به پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد.
4. ضد میکروب طبیعی
نعنا فلفلی دارای خواص ضد باکتریایی و ضد ویروسی طبیعی است و همچنین به دلیل خواص ضد التهابی که دارد به پیشگیری و درمان سرماخوردگی، بیماری‌های عفونی و سینوزیت کمک می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد که منتول – یکی از ترکیبات فعال در نعناع فلفلی – احتقان و گرفتگی سینوس‌ها را کاهش داده و باعث بهبود تنفس هنگام ابتلا به سرماخوردگی و آنفلونزا میشود.
5. افزایش انرژی بدن
تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبات طبیعی موجود در دمنوش نعناع فلفلی باعث کاهش خستگی شده و به افزایش انرژی بدن کمک می‌کنند.
6. درمان درد قاعدگی
نعناع فلفلی یکی ضد درد و ضد اسپاسم طبیعی است و می‌تواند به درمان دل درد و کمردرد شدید کمک کند.
در یک مطالعه بر روی 127 زن مبتلا به قاعدگی دردناک مشخص شد که کپسول عصاره نعناع فلفلی به درمان درد کمک زیادی می‌کند.
7. درمان بی خوابی
چای نعناع فلفلی یک آرام بخش طبیعی است و با کاهش استرس و اضطراب به درمان بی‌خوابی شبانه کمک می‌کند.
8. لاغری و کاهش وزن
دمنوش نعناع فلفلی کالری کمی دارد و برخی تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که این دمنوش با کاهش اشتها و جلوگیری از پرخوری می‌تواند باعث لاغری و کاهش وزن افراد شود.
علاوه بر این دمنوش نعناع فلفلی با بهبود هضم غذا، بهبود حرکات روده و افزایش جریان صفراوی به هضم سریع تر و بهتر چربی ها کمک کرده و با افزایش کالری سوزی باعث لاغری و کاهش وزن میشود.
9. آلرژی و حساسیت فصلی
نعناع فلفلی حاوی مقادیر قابل توجهی رزمارینیک اسید است که علائم آلرژی فصلی مانند آبریزش بینی، خارش چشم‌ها و آسم را کاهش می‌دهد.
در یک مطالعه 21 روزه بر روی 29 فرد مبتلا به آلرژی فصلی افرادی که مکمل خوراکی حاوی رزمارینیک اسید را مصرف کرده‌اند، بهبود بیشتری در خارش چشم‌ها نشان می‌دهند.
10. افزایش تمرکز و دقت
نوشیدن چای و دمنوش نعناع فلفلی ممکن است باعث تقویت حافظه و افزایش تمرکز و دقت در افراد شود.
بازار محصول
از آنجایی که این گیاه را در اکثر نقاط کشور می‌توان کشت کرد، همه امکانات لازم مثل نهاده‌ها و شرایط محیطی و ... برای پرورش آن مهیا است. این گیاه به دلیل بهره‌دهی اقتصادی چندمنظوره و کم هزینه بودن پرورش آن می‌تواند بسیار مقرون به صرفه باشد.
عوامل مهمی در کشت و پرورش گیاهان دارویی تأثیرگذار می‌باشد؛ از جمله، ماده‌ی موثر، اکولوژی منطقه، میزان دما، شدت نور و... که موجب رشد بیش از پیش محصولات، افزایش تولیدات و افزایش قیمت میشود. همچنین، سیاست‌های دولت و نرخ تورم و دیگر عوامل اقتصادی در روند رشد می‌تواند تاثیرگذار باشد. با تمام این موارد می‌توان رشد 10-15 درصدی را برای این محصول در سال متصور شد.
با توجه به اینکه این گیاه از جهات مختلف قابلیت مصرف و فرآوری دارد، بازار خوبی برای آن می‌توان در نظر گرفت. از آنجای یکه میزان تقاضای محصول با توجه به دلایل بالا زیاد است، قیمت مناسبی برای آن می‌توان پیش‌بینی کرد. از طرفی، هزینه تولید گیاه نیز پایین است، از این‌رو میزان سود آن می‌تواند بیشتر از محصولات دیگر باشد.
روش تولید
نعنا فلفلی گیاهی چندساله است. به همین دلیل آماده سازی اولیه خاک دارای اهمیت فوق العاده‌ای می‌باشد. در تابستان (برای کشت پاییزه) یا در پاییز (برای کشت بهاره) ۲۰ تا ۳۰ تن کود دامی کاملا پوسیده را به همراه ۵۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۶۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار کود ازته به خاک اضافه می‌کنیم. عملیات شخم و تسطیح را اندکی قبل از کاشت انجام می‌دهیم.
کشت پاییزه بر کشت بهاره ترجیح دارد، چون در فصل پاییز خاک دارای رطوبت کافی است و گیاه در فصل بهار زودتر رشدش را شروع می‌کند. روش‌های تکثیر نعنا فلفلی به ترتیب اهمیت عبارت‌اند از:
تکثیر رویشی از طریق ریشه است (استولون):
استولون نوعی ساقه و دارای گره‌هایی است که از محل آنها ریشه تولید میشود. استولون‌های دارای حداقل ۲ گره را که از گیاهان ۲ تا ۳ ساله جدا کردیم برای کشت استفاده می‌کنیم. فاصله کشت بین ردیف‌ها ۵۰ سانتی‌متر است و فاصله دو بوته روی ردیف ها ۲۰ تا۳۰ سانتی‌متر می‌باشد.
تکثیر رویشی از طریق پاجوش:
در اواخر بهار (خردادماه) پاجوش‌های دارای ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر را از بوته‌های ۲ تا ۳ ساله جدا کرده، در زمین مورد نظر کشت می‌کنیم. برای هر زمین به ۱۱۲ تا ۱۳۴ هزار پاجوش نیاز داریم. در مورد عملیات داشت توصیه میشود هر ساله ۹۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار کود ازته به خاک اضافه شود؛ دو سوم آن را در فصل بهار قبل از رویش و یک سوم آن را پس از اولین برداشت سالانه به خاک اضافه می‌کنیم. افزودن سایر عناصر غذایی به آزمایش‌های خاک و وضع گیاه بستگی دارد. آبیاری منظم و تا حدودی هم مبارزه با علف‌های هرز توصیه میشود.
سر شاخه‌های گلدار و برگ‌های گیاه برداشت می‌شوند. روش و زمان برداشت به نوع مصرف اندام‌های جمع آوری شده بستگی دارد. برای استخراج اسانس، برداشت را در زمان گلدهی و برای استفاده از پیکر رویشی، برداشت را قبل از گلدهی انجام می‌دهیم. برداشت توسط دست یا ماشین به تعداد ۲ تا ۳ مرتبه در طول فصل رویش صورت می‌گیرد. گیاه را از فاصله ۵ سانتی‌متری خاک قطع می‌کنیم.
طبق توصیه محققان بهتر است تا قبل از خرداد ماه برداشت صورت نگیرد، چون تا این زمان نعنا دارای مقدار زیادی منتون است که سبب کاهش کیفیت اسانس می‌گردد. عملکرد سالانه محصول تازه ۱۲ تا ۲۰ تن در هکتار است که حاصل آن، ۳۰ تا ۶۰ کیلوگرم اسانس و ۳ تن محصول خشک می‌باشد.