ایده سرمایه گذاری: تولید قارچ دارویی شیتاکه

 قارچ شیتاکه یا شیتاکی (Shiitake、Shiitake mushroom)  یکی از محبوب ترین و پرطرفدار ترین قارچ های خوراکی در جهان است که حاوی مقادیر بالایی ویتامین است، به پیشگیری از سرطان کمک می کند، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و باعث سلامت قلب می شود.

قارچ شیتاکه، قارچی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و بومی چین و ژاپن است که امروزه در ایالات متحده آمریکا، کانادا و سنگاپور هم پرورش داده می شود. این نوع قارچ ها که به طور طبیعی بر روی درختان جنگلی دیده می شود، بین 5 تا 10 سانتی متر رشد می کنند. قارچ شیتاکه در ایران در استان خراسان رضوی پرورش داده می شود. امروزه برای تولید و پرورش قارچ شیتاکه از چوب خرد شده و سبوس برنج به عنوان بستر استفاده می شود.

معرفی محصول

شی تاکه یک قارچ نسبتاً تیره رنگ و بسیار معطر و در رده قارچ دکمه ای می باشد.

شی تاکه زندگی خود را با شبکه ای نامرئی از تارهای عنکبوتی شکل کم رنگ که آنها را درون انواع مختلفی از چوب های سخت مرده مثل بلوط، آلش، شاه بلوط یا درخت شی که شی تاکه نامش را از آن گرفته است، آغاز می کند. تارها یا میسلیوم ها به داخل چوب نفوذ کرده و آن را به بافت قارچ تبدیل می کند. زمانی که چوب به اندازه کافی تخریب شد، میوه قارچ تولید می شود. در طبیعت اسپور قارچ هایی که روی چوب ظاهر می شوند، می توانند توسط باد به چوب های دیگر برده شوند و چرخه مجددی را آغاز کنند.

مراحل تولید قارچ
برای پرورش قارچ به یک سالن نیاز است که اندازه آن بسته به میزان تولید قارچ متفاوت است اما به طور میانگین، یک سالن 40 متری برای پرورش پنج تن قارچ کفایت می کند، علاوه بر فضایی برای پرورش، نیاز به اقداماتی از جمله عایق کاری سالن برای جلوگیری از اتلاف گرما و سرما، قفسه‌بندی و ... است.

روش سنتیکشت قارچ شی تاکه( بر روی چوب درخت)

برای این منظور ابتدا باید تنه درختان را به قطعاتی هم اندازه تقسیم نمود که معمولاً باید طول قطعات حدود 90 سانتی متر و قطر آن ها بین 15-10 سانتی متر باشد. سپس این قطعات باید پاکسازی شوند به این معنی که هر چه خزه، گلسنگ و هر گونه عامل اضافی که بر روی این قطعات وجود دارد، حذف می گردند. برخی اعتقاد دارند که بهتر است بعد از این عمل، 1 ماه تنه درخت در سایه و در هوای آزاد قرار گیرد تا به اصطلاح استراحت کرده باشد.

در نهایت پس از آماده شدن تنه های درخت، تلقیح قارچ شی تاکه بر روی چوب ها صورت می گیرد. بهترین چوب برای کشت قارچ شی تاکه، درخت بلوط است.

مطلبی که درباره این روش کشت لازم است بدانید این است که در این روش، 2-1 سال زمان لازم است تا قارچ ها شروع به خارج شدن از چوب ها کرده و باردهی رخ دهد اما پس از این مدت، به طور متناوب به مدت 6-4 سال تولید قارچ ادامه خواهد یافت. که رسیدن به 6 سال، بستگی به نحوه عملیات داشت و اقدامات مراقبتی دارد که در طول این سال ها باید انجام گیرد.

روش نوین کشت قارچ شی تاکه(بر روی خاک اره)

در این روش به جای استفاده از چوب درخت، از خاک اره چوب استفاده می شود. البته در کنار خاک اره، می توان از منابعی دیگر به عنوان تکمیل کننده بستر، همانند کلش گندم، سبوس برنج و… نیز استفاده نمود که نوع ماده مکمل بستر و درصد به کار گیری آن در هر منطقه متفاوت است ولی در کل ماده اصلی بستر کشت، همان خاک اره است.

پس از این که خاک اره با مکمل مورد نظر مخلوط شد، آن ها را داخل کیسه های پلاستیکی از جنس پروپیلین قرار می دهند تا به حرارت مقاوم باشند. سپس کیسه ها به منظور استریل شدن بستر کشت، در اتوکلاو با حرارت ۱۲۱ درجه سانتی گراد به مدت نیم ساعت قرار می گیرند تا استریل شوند.

پس از این که کیسه های استریل شده سرد شدند، با بذر قارچ تلقیح می شوند و سپس کیسه ها، به اتاقی تاریک و تمیز با دمایی بین ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد منتقل می شوند. بین ۳۰-۲۵ روز زمان لازم است تا ریسه دوانی داخل بستر کشت صورت گیرد. برای این که کل بستر را میسلیوم ها فرا گیرد، باید بین ۴-۱ ماه بسته به شرایط محیطی حاکم، به کشت فرصت داد.

باید توجه داشت که در مرحله رشد میسلیوم ها باید تاریکی باشد تا رشد سریع تر انجام گیرد ولی بعد از این که تولید کلاهک شروع شد، باید نوردهی صورت گیرد. نشانه شروع باردهی، ایجاد گره های کوچک در کیسه ها است.

 در این زمان یا می توان همانند قارچ دکمه ای درب کیسه ها را باز نمود تا محصول تولید شود و یا این که همانند قارچ صدفی در بدنه کیسه شکاف ایجاد نمود تا قارچ ها از بدنه کیسه بیرون بیایند. علت نیاز به باز کردن یا شکاف دادن کیسه ها این است که هوا وارد کیسه ها شده، دی اکسید کربن کاهش یابد و در نتیجه پین دهی رخ دهد. هم زمان با ورود هوا به کیسه ها، رنگ قارچ ها نیز کم کم تغییر کرده و به سمت قهوه ای می روند

شوک دهی در مرحله پرورش قارچ

شوک دهی قارچ شی تاکه، به روش های زیر صورت می گیرد:

– می توان کیسه ها را واژگون نمود.

– کیسه ها را بر روی آب شناور نمود.

– روش سوم این است که دمای محیط را به ۱۸-۱۶ درجه سانتی گراد و یا حتی به ۱۰ درجه سانتی گراد رساند تا به قارچ ها شوک وارد شود.

برداشت قارچدر زمان برداشت، بهتر است که تا فلش آخر، ساقه قطع نشود. فلش اول حدود ۱ هفته طول می کشد و پس از آن ۳ روز، باید روی کیسه ها آبپاشی سبک صورت گیرد که این آبپاشی باید به مدت ۲ هفته و هر روز ۲ بار صورت گیرد تا وارد فلش دوم شویم.

مزیت کشت نوین نسبت به کشت سنتی

برای کشت قارچ شی تاکه می توان از هر دو روش استفاده نمود ولی روش دوم ایده آل تر است زیرا:

– در این روش، طول دوره کشت کوتاه تر شده و در نتیجه بازدهی و سوددهی بیشتر و زودتر رخ می دهد. در این روش، کل دوره برداشت محصول، ۸ ماه طول می کشد.

– از آنجایی که از خاک اره و مواد چون کلش گندم و… استفاده می شود، در نتیجه این مواد به مقدار فراوان در محیط یافت می شوند.

– این روش کشت هم آسان تر است و هم ارزان تر زیرا از باقی مانده های کشاورزی استفاده می شود.

– مهم تر از همه این که، میزان آسیب رسانی به محیط زیست و درختان کمتر می شود.

زمان مورد نیاز برای تولید قارچ

حدود دوماه برای پرورش قارچ، زمان لازم است که این زمان ممکن است یک هفته کمتر یا بیشتر شود البته اگر زمان تولید کمپوست(بستر پرورش قارچ) را هم درنظربگیریم این زمان به 3 ماه افزایش می یابد.
به گفته عظیمی، فعال حوزه پرورش قارچ، بهره گیری از سیستم های پیشرفته، تولید کمپوست را به حدود 20 روز رسانده است که پس از تهیه کمپوست، این مواد وارد سالن های پرورش قارچ می شوند و در دمای مشخص قرار می گیرند و یک ماه پس از بذرپاشی، قارچ ها آماده و طی دو تا سه هفته چیده می شوند.
پرورش و بهره برداری از قارچ 45 تا 1 ماه به طول می انجامد و 20 روز تا یک ماه هم تولید کمپوست زمان می برد.

مشکلات و موانع تولیدکنندگان
عظیمی مشکلات صنعت پرورش و تولید قارچ را وجود دلالان خرده پا در این حوزه می داند ومی گوید: سود این دلالان با منافع تولیدکنندگان در تضاد است و موجب نابسامانی بازار توزیع می شود این افراد با کمک ترفندهای مختلف، موجب کاهش قیمت تولید قارچ در بازار شده اند.
وی بیان می کند: انجمن صنفی برای حمایت از تولیدکنندگان قارچ و کاهش اثرگذاری حضور دلالان خرده پا در بازار به دنبال تاسیس شرکت بیمه حمایت از تولیدکنندگان است.

 تاریخچه

یکی از انواع قارچ ها است که چینی ها از حدود 6 هزار سال پیش تا کنون از آن استفاده می کردند. در کشورهای شرق آسیا مانند چین، کره، ژاپن و تایوان این قارچ به عنوان نمادی برای طول عمر شناخته می شود. نام شیتاکه (شی تاکه) از زبان ژاپنی منشا گرفته است. «شی» نام چوب درختی است که این قارچ بر روی آن رشد می کند؛ و «تاکه» هم به معنی قارچ می باشد. این قارچ با نام «قارچ جنگل های سیاه» نیز شهرت دارد و در جنگل های کشور آلمان رشد می نماید.

کاربرد 

فواید دارویی و درمان قارچ شیتاکه برای بدن

1.زگیل تناسلی

قارچ شیتاکی دارای خواص ضد ویروسی و ضد قارچی قوی است و با تقویت سیستم ایمنی بدن خطر ابتلا به سرطان را کاهش می دهد؛ یک تحقیق نشان داده که مصرف عصاره و مکمل قارچ شیتاکه به مدت 6 ماه، زگیل تناسلی ناشی از HPV را درمان کرده و خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش می دهد.

2.سرطان

تحقیقات نشان داده است که قارچ شیتاکه به دلیل مقادیر بالای پلی ساکارید ها و آنتی اکسیدان هایی که دارد با کاهش رادیکال های آزاد در بدن، خطر ابتلا به تومور و انواع سرطان به ویژه سرطان پستان را کاهش می دهد.در واقع اسید لینولئیک موجود در قارچ شیتاکه، سطوح استروژن را مدیریت کرده و خطر ابتلا به سرطان سینه را کاهش می دهد.

3.لاغری و کاهش وزن

قارچ شیتاکه کالری پایینی دارد، علاوه بر این به دلیل مقادیر قابل توجه فیبری که دارد باعث کاهش اشتها شده و با جلوگیری از پرخوری به لاغری و کاهش وزن افراد کمک می کند.اریتادنین و بی گلوکان موجود در قارچ شیتاکه به کاهش جذب چربی در بدن کمک کرده و باعث لاغری و کاهش وزن می شود.

4. دیابت و قند خون

قارچ شیتاکه چربی نداشته و کربوهیدرات پایینی دارد و مصرف روزانه آن می تواند با کنترل قند خون، خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع 2 را کاهش دهد.

5. تقویت سیستم ایمنی بدن

یک مطالعه نشان داده که مقادیر بالای پلی ساکارید های موجود در قارچ شیتاکه باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و خطر ابتلا به بیماری های عفونی و التهاب و همچنین سرماخوردگی را کاهش می دهد.

6.پوکی استخوان

مقادیر بالای مواد معدنی از جمله کلسیم و مس موجود در قارچ شیتاکه به تقویت استخوان ها کمک کرده و خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می دهد.

7.کم خونی

قارچ شیتاکه مقادیر بالای مس دارد که با افزایش تولید گلبول های قرمز خون، خطر ابتلا به کم خونی را کاهش داده و آن را درمان می کند.

8. ضد التهاب طبیعی

التهاب در بدن عامل اصلی بسیاری از بیماری ها مانند سرطان، میگرن و آرتریت روماتوئید است.

9. کلسترول خون

قارچ شیتاکه چربی و کلسترول ندارد ولی مقادیر بالای استرول و بتا گلوکان دارد، به همین دلیل مصرف آن باعث کاهش کلسترول بالای خون می شود.

10.فشار خون

یک مطالعه در ژاپن نشان می دهد که قارچ شیتاکه به دلیل مقادیر بالای آنزیم منحصر به فردی به نام اریتادنین که دارد با کاهش انقباض عروق خونی، فشار خون بالا را درمان می کند.

11.سلامت قلب

مس موجود در قارچ شیتاکه به بهبود جریان خون در بدن کمک کرده و با کاهش فشار بر روی قلب به بهبود عملکرد و سلامت قلب کمک می کند.قارچ شیتاکه با کاهش کلسترول و فشار خون بالا خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی و حمله ی قلبی را کاهش می دهد.

12. معده و دستگاه گوارش

مقادیر بالای فیبر موجود در قارچ شیتاکه به بهبود هضم غذا کمک کرده و باعث سلامت دستگاه گوارش می شود.

13. یبوست

فیبر موجود در قارچ شیتاکه به بهبود حرکات روده کمک کرده و باعث پیشگیری و درمان یبوست می شود.

14. افزایش انرژی بدن

قارچ شیتاکه مقادیر بالای ویتامین ها و مواد معدنی از جمله ویتامین B2، ویتامین B6، ویتامین B3، اسید پانتوتنیک و مس دارد که باعث افزایش متابولیسم و انرژی بدن می شوند.

15. منبع طبیعی ویتامین D

قارچ شیتاکه یکی از بهترین و غنی ترین منابع گیاهی ویتامین D است که خطر ابتلا به کمبود کلسیم و پوکی استخوان را کاهش می دهد.

16. پوسیدگی دندان ها

یک مطالعه در سال 2013 نشان داده که قارچ شیتاکه به دلیل خواص ضد باکتری قوی که دارد مانع از رشد باکتری استرپتوکوک موتانس (باکتری عامل پوسیدگی دندان) بر روی دندان ها شده و خطر ابتلا به پوسیدگی دندان را کاهش می دهد.

17. تقویت حافظه

مقادیر بالای ویتامین های B موجود در قارچ شیتاکه با افزایش عملکرد مغز و تقویت حافظه خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش می دهد.

18. جوان سازی پوست صورت

مقادیر بالای ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در قارچ شیتاکه به کاهش رادیکال های آزاد و استرس اکسیداتیو در بدن کمک کرده و با کاهش چین و چروک باعث جوان سازی پوست صورت می شود.

19. آکنه و جوش صورت

قارچ شیتاکی حاوی مقادیر بالای سلنیوم است و مصرف آن به عنوان یکی از بهترین روش های طبیعی برای درمان آکنه و جوش صورت شناخته می شود.

20. تقویت و افزایش رشد مو

مقادیر بالای ویتامین C و مس موجود در قارچ شیتاکه به تقویت فولیکول های مو کمک کرده و باعث افزایش رشد موی سر می شود.

 عوارض و مضرات قارچ شیتاکه

آلرژی و حساسیت

قارچ شیتاکه ممکن است در برخی افراد باعث آلرژی و حساسیت شود که با علائمی از جمله خارش پوستی، ناراحتی معده و حساسیت به نور خورشید مشخص می شود.

نقرس

گفته می شود که قارچ شیتاکه به دلیل مقادیر بالای پورین که دارد باعث افزایش اسید اوریک خون شده و خطر ابتلا به نقرس را افزایش می دهد.

دوران بارداری و شیردهی

هنوز مطالعات دقیقی از اثر قارچ شیتاکه بر روی زنان باردار و شیرده صورت نگرفته به همین دلیل توصیه می شود که در دروان بارداری و شیردهی از مصرف این نوع قارچ اجتناب شود.

نوزادان و کودکان

متخصصان توصیه می کنند که بهتر است نوزادان و کودکان از مصرف قارچ شیتاکی اجتناب کنند.

درآمد 

لیست هزینه‌ها جهت آماده‌سازی سالن پرورش قارچ

– عایق‌بندی با کارایی خوب و قیمت مناسب تقریباً ۲ میلیون تومان می‌شود.

– قفسه‌بندی قارچ را از نوع لوله‌های گالوانیزه که با جوشکاری به هم متصل می‌شوند انجام می‌دهند که در حدود ۵ میلیون تومان است.

– هزینه خرید تجهیزات تقریباً ۸ میلیون تومان خواهد شد. ( البته بدون در نظر گرفتن گرانی‌ها اخیر و نوسانات شدید قیمت‌ها)

– مخارج جهت بسترسازی این کارگاه حدود ۱۰ تن کمپوست نیاز بوده که ۵ الی ۶ میلیون تومان هزینه دربر خواهد داشت.

– ۴ متر خاک پوششی هم با احتساب هر مترمربع ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان، حداقل ۱ میلیون تومان می‌شود‌.

– ۳ میلیون تومان هم هزینه کارگران، بسته‌بندی و حمل‌ونقل قارچ‌ها است‌.

– در ضمن رشد قارچ نیاز به پروسه حداقل ۷۰ روز دارد که باید هزینه انرژی مصرفی در این مدت را نیز اضافه کرد که طبق تجربه تقریباً ۳۵۰ تا ۴۵۰ هزار تومان می‌شود.

با یک حساب سرانگشتی و بدون احتساب تغییرات قیمت، بالای ۱۰ میلیون تومان و به‌طور متوسط حدود ۱۵ تا ۳۰ میلیون تومان حداقل سرمایه اولیه برای ورود به صنعت پرورش قارچ است.
(برای فعالیت تنها دو سالن تولید و پرورش قارچ، نیاز به یک سیستم سرمایشی با قیمتی حدود ۱۵ میلیون تومان است ضمن اینکه، تجهیزات دیگری هم برای پرورش قارچ مورد نیاز است که حجم سرمایه گذاری در زمینه قارچ را افزایش می دهد.)

سود خالص(قیمت ها در سال 96 بررسی شده است.)

فرمول بدست آوردن سود خالص به این صورت می شود :
استهلاک تجهیزات – هزینه های جاری – درآمد فروش قارچ = سود خالص

هزینه های جاری برای یک سالن 10 تنی در یک دوره شامل هزینه های خرید مواد اولیه یعنی کمپوست و خاک و هزینه حمل و نقل، هزینه کارگری و هزینه شارژ (آب، برق، گاز) است که در این فرمول، هزینه اجاره سالن را جز هزینه های جاری حساب نکردیم چون می تواند بسیار متفاوت باشد(با نگاه به درآمد این سالن، می توان درآمد سالن های بزرگتر و کوچکتر را محاسبه کرد).
کمپوست و خاک و هزینه حمل برای این سالن در یک دوره، حدود 7.500.000 تومان می شود و هزینه کارگر(روزی 50 هزار تومان) هم برای این سالن در روزهای خاصی مانند روز ورود کمپوست، روز خاکدهی، روزهایی در فلش‌ها و روز تخلیه کمپوست و ... حدود 1.000.000 تومان می شود.

هزینه آب و برق و گاز نیز ماهانه میانگین 400.000 تومان می شود که برای یک دوره 2 ماهه 800.000 تومان در نظر می گیریم ضمن اینکه هزینه استهلاک تجهیزات را هم برای هردوره 400.000 تومان در نظر می گیریم. نکته مهمتر، مقدار بازده و قیمت فروش است که این مقدار می تواند بسیار متفاوت باشد که در اینجا مقدار بازده را به صورت میانگین 23 درصد و قیمت فروش را کیلویی 6000 تومان در نظر می گیریم.
با در نظرگرفتن مطالب بالا و جانشانی آنها در فرمول مربوطه داریم:

13.800.000= 10.000*6000*0.23 = درآمد هر دوره قارچ
سودخالص=( استهلاک +هزینه جاری)- درآمد فروش قارچ
سودخالص= (400000+800000+1000000+7500000)-13800000
سودخالص=9700000-13800000
سودخالص=4100000
سودخالص هر ماه= سودخالص هر دوره تقسیم بر دو
سودخالص= 2050000
اما درصورتی که اجاره سالن هم باید پرداخت شود آن را از درآمد ماهیانه کسر کنید ضمن اینکه بعید است، بتوانید در یک سال شش دوره کامل کشت داشته باشید چون ممکن است هر دوره بیشتر از دوماه زمان ببرد و یا کمپوست سفارش داده شده با تاخیر برسد پس تقریبا در هر سال، باید 1 ماه را بدون کشت در نظر گرفت و اگر اجاره باید پرداخت شود هزینه اجاره آن ماه را در نظر گرفت.

هزینه های سرمایه گذاری

صادرات

۹۰ درصد تولید قارچ دنیا به قارچ دکمه‌ای و ۱۰ درصد به قارچ‌های دارویی و متفرقه از جمله قارچ شیتاکه، صدفی و گانودرما اختصاص دارد؛ ایران یکی از تولیدکنندگان قارچ در دنیا به‌شمار می‌رود که ۶۰ درصد این محصول در سه استان تهران، البرز و قزوین تولید می‌شود.اما در حال حاضر قارچ شیتاکه در ایران صادراتی ندارد. 

جمع بندی و نتیجه گیری 

 کشت قارچ شیتاکه در ایران نوپا می باشد و به همین دلیل جای پیشرفت بسیاری دارد و با سرمایه اولیه کمی می توان پرورش آن را شروع کرد و تعداد رقیب در این صنعت محدود می باشد. از آنجایی که نوپا است میتوان در زمینه صادرات هم پیشرفت بسیاری داشت.

ویدیوی پرورش قارچ دارویی شیتاکه