مقدمه
تغذيه دام و طيور از اهميتي خاص برخوردار است زيرا اولا حدود 60 تا 70 درصد هزينه توليد يك دامداري را هزينه غذا تشكيل مي‌دهد و ثانیا هنگامي مي‌توان يك دام را سالم دانست كه تغذیه آن دام ايده‌آل باشد. بنابراين تغذيه صحيح چه از لحاظ اقتصادي و چه از نظر سلامتي نقش اساسي را در پرورش دام ايفا مي‌كند.در شرايط فعلي، اقتصادي‌ترين روش براي توليد پروتئين افزودني تک یاخته در تغذیه دام، استفاده از ضايعات كشاورزي مي‌باشد. با توجه به اينكه توانايي اصلاح محصولات كشاورزي خصوصاً اصلاح ژنتيكي وجود دارد، ضايعات كشاورزي و حتي خود محصولات كشاورزي تجديدپذير در مقياس وسيعي قابل استفاده هستند. مزيت‌هاي استفاده از ضايعات كشاورزي عبارتند از:
- ايمن و سالم بودن سوبستراي مورد استفاده
- ايمن بودن قارچ مورد استفاده نسبت به باكتري
- تجديدپذير بودن و فراوان بودن ماده خام
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید خوراك آماده دام از ضايعات كشاورزي ارائه شده است.
معرفی محصول
خوراك دام به موادي گفته مي‌شود كه پس از خورده شدن قابل هضم و جذب باشد و مورد استفاده حيوان قرار گيرد ولي به طور كلي غذا مبين مواد خوراكي است اگرچه كاملا قابل جذب نباشد. چون يك نوع غذا نمي‌تواند كليه احتياجات حيوان را تأمين كند، مجموعه‌اي از غذاهاي مختلف با هم تركيب و به حيوان داده مي‌شود. اين تركيب را خوراك آماده دام نامند. امروزه با صنعتي شدن پرورش انواع دام، طيور و آبزيان و انجام مطالعات گسترده بر روي نحوه پرورش و مديريت، واحدها به اين نتيجه رسيده‌اند كه خوراك مناسب علاوه بر افزايش بهره‌وري از حيوانات، سبب كاهش هزينه‌هاي جاري يك واحد از قبيل مصرف انرژي جهت گرم كردن جايگاه و مبارزه با انواع بيماري‌هاي داخلي و خارجي مي‌شود. به عبارتي ديگر اگر دام غذاي مناسب با نياز خود از لحاظ انرژي، پروتئين، مواد معدني و ويتاميني دريافت كند نسبت به تعداد زيادي از بيماري‌ها و شرايط سخت محيطي مي‌تواند مقاومت كند و توليد مطلوبي داشته باشد.
هدف از اجرای طرح، احداث واحد تولید توليد خوراك آماده دام از ضايعات کشاورزی با تاكيد بر استفاده از بقاياي پسته با ظرفیت 5000 تن در سال می‌باشد.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
کد آیسیک محصولات طرح به شرح زیر است:
| شرح محصول | کد آیسیک 8 رقمی | کد آیسیک 10 رقمی |
| خوراک آماده دام | _ | 1533412315 |
| خوراک آماده طیور | _ | 1533412318 |
| خوراک آماده آبزیان | _ | 1533412322 |
| انواع خوراک آماده دام، طیور و آبزیان | _ | 1533312329 |
انواع خوراک آماده دام تحت زیر تعرفه 2309، مقررات گمرکی ایران با عنوان " فرآورده‌ها از انواعي كه براي تغذيه حيوانات مورد استفاده قرار مي‌گيرد." صادر و وارد می‌شود.
شرایط ورود زیر تعرفه‌های کد 2309، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت، 5 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می‌باشد.
واحدهای تولیدکننده محصول
این محصولات تا انتهای سال 1399 دارای 347 واحد فعال بوده است. استان مازندران دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصول هستند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کد تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با این کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 2309
کاربردهای محصول
محصول موردنظر در اين طرح براي مصرف دام از قبيل گاو، بز، گوسفند و اسب مي‌باشد با در نظر گرفتن اين مطلب كه جيره غذايي هر دام بسته به نوع دام و شرايط دام متفاوت است ولي مواد اوليه مورد استفاده يكسان مي‌باشد. به اين معنا كه براي هر دام از فومولاسيون خاصي استفاده مي‌شود.
بازار محصول
بازار اصلی خوراک دام در دامداری‌ها و به طور کلی در مزارع پرورش دام می‌باشد. افزایش تولید گوشت و شیر، کاهش هزینه دامداری‌ها، افزایش قابلیت هضم غذا در دام و جلوگیری از پرت علوفه از مهم‌ترین مزایای استفاده از خوراک آماده دام می‌باشد.
مصرف سرانه روزانه هر دام بر اساس استاندارد NRC بین ۳ تا ۵ درصد وزن دام بسته به مقدار علوفه و ترکیب غذایی کنسانتره می‌باشد. میانگین وزن دام‌های بز و بزغاله، گوسفند و بره، گاو و گوساله به ترتیب ۲۸، ۳۸ و ۳۰۰ کیلوگرم برآورد می‌شود. با فرض اینکه مصرف روزانه هر دام ۵ درصد وزن خود باشد میانگین مصرف روزانه از خوراک دامی برای بز و بزغاله، گوسفند و بره و گاو و گوساله به ترتیب 1.5، ۲، ۱۵ کیلوگرم می‌باشد. در ادامه به بررسی وضعیت صنعت مورد بررسی در کشور پرداخته شده است.
صنعت خوراك دام با سابقه‌اي ۵۸ ساله در زمينه توليد انواع خوراك دام در سطح كشور علاوه بر جذب و اشتغال بخش قابل توجهي از نيروي كار در بخش‌هاي كشاورزي، دامپروري، صنعتي، بازرگاني و خدماتي مشغول فعاليت بوده و از جنبه توليد به عنوان يكي از كالاهاي استراتژيك، جايگاه خاصي را در مباحث اقتصادي و اجتماعي دارد. مهم‌ترين گام در توليد خوراك دام تأمين مواد اوليه آن يعني غلات (ذرت، گندم، جو و….) كنجاله‌ها و ضايعات صنايع تبديلي كشاورزي و دامي مي‌باشد. از اين جهت صنعت خوراك دام وابستگي شديدي به بخش كشاورزي داشته و تغييرات عوامل موثر در كشاورزي به اين صنعت و ساير بخش‌هاي وابسته مثل گاوداري و مرغداري‌ها منعكس شده و آنها را متأثر مي‌سازد.
كشورهاي عمده توليدكننده و مصرف‌كننده محصول در حال حاضر آمريكا، روسيه، چين و ژاپن به ترتيب مقام اول تا چهارم توليد خوراك آماده دام و طيور و آبزيان جهان را به خود اختصاص داده‌اند كه اين امر نشان‌دهنده اهميت فوق‌العاده صنعت مذكور در كشورهاي پيشرفته است.
روش تولید
مراحل اصلي فرآيند توليد خوراك دام از ضايعات كشاورزي عبارت است از:
بوجاري كردن، خرد كردن و آسياب كردن، مخلوط كردن، پلت كردن و كيسه كردن.
هركدام از اين مراحل به اختصار در زير توضيح داده شده‌است:
بوجاري كردن:
قبل از وارد شدن مواد اوليه از قبيل ضايعات پسته، ضايعات كارخانجات آرد، گندم، جو و... به فرآيند توليد بايد گرد و خاك و شن و سنگ ريزه آنها توسط دستگاه بوجاري گرفته شود.
آسياب كردن:
تمام مواد اوليه ذكر شده در مرحله اول نيز بعد از بوجاري شدن توسط آسياب خرد مي‌شوند. مواد پس از آسياب شدن در فرمولاسيون خوراك دام استفاده مي‌گردد.
ميكس(مخلوط كردن)
در اين مرحله مواد اوليه طبق فرمولاسيون مربوطه در دستگاه ميكسر يا مخلوط‌كن كاملا مخلوط مي‌گردد.
پلت كردن
برای حمل‌ونقل راحت‌تر و براي نگهداري مدت زمان بيشتر، خوراك توليدشده به صورت پلت درآورده مي‌شود. پلت به معناي حبه، گلوله يا قرص مي‌باشد.
كيسه كردن
خوراک پلت شده در كيسه بسته‌بندي مي‌شود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 82,766 | 331,064 |
| سرمایه در گردش | 19,071 | 76,284 |
| کل سرمایه گذاری | 101,837 | 407,348 |
زمین مورد نیاز برای تولید 5000 تن در سال خوراك آماده دام از ضايعات كشاورزي، 1,500 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 250,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 282,805 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید خوراك آماده دام از ضايعات كشاورزي توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرح | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 55,782.27 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 32.30 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 50,000 | میلیون ریال |