مقدمه
طبق مدارک و اسنادی که وجود دارد، تاریخچه استفاده از ورمی کمپوست به سال‌ها قبل از میلاد مسیح در روم باستان برمی‌گردد اولین فردی که از کود ورمی کمپوست برای پرورش محصولاتش استفاده کرد، مارکوس کاتو بوده است.ملکه کلوپاترا برای محافظت از کرم‌های خاکی قوانینی را وضع نموده بود که این امر خود نشانگر پی بردن مردم آن زمان به خواصی است که کرم خاکی برای خاک و محیط زیست دارد. در نوشته‌های موجود ارسطو از کرم خاکی به عنوان اندام گوارش زمین یاد می‌کند. به طور خاص اولین بار، چارلز داروین دانشمند بریتانیایی که حدود 35 سال در مورد کرم‌های خاکی مطالعه و تحقیق کرده بود، متوجه شد گونه‌ای از کرم خاکی وجود دارد که تا یک برابر وزن بدن خود تغذیه کرده و فضولات دفع می‌کند که این فضولات موجب بهبود شرایط خاک و باروری گیاهان می‌شود. این فضولات همان ورمی کمپوست است.
در سال 1970 در ایالت نیویورک شخصی به نام هرتسین پیشنهاد کرد که برای تبدیل لجن فاضلاب‌های شهری به ورمی کمپوست از کرم خاکی استفاده کنند. هرتسین معتقد بود که استفاده از کرم ایزینیا فتیدا و مخلوط کردن لجن فاضلاب با مواد دیگری نظیر خاک اره باعث کاهش شدید جمعیت ریز جانداران بیماری‌زا می‌شود.
از آن زمان در کشورهای اروپایی مزارع پرورش کرم و تولید کود ورمی کمپوست رواج پیدا کرد و در همین امر سبب شد که دانشمندان در مورد کود ورمی کمپوست دست به تحقیقات گسترده‌ای بزنند.
از معروف‌ترین محققین عصر حاضر می‌توان به پرفسور ادوارد و خورخه دومین گوئز اشاره کرد که تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه داشته‌اند. اما تاریخچه کود ورمی کمپوست در ایران به سال 1374 برمی‌گردد که برای اولین بار یک شرکت دامپروری اقدام به وارد کردن کرم خاکی ایزینیا فتیدا از کشور کانادا کرد ولی به دلیل وابستگی دولتی و پاره‌ای قوانین نتوانست در زمینه تولید و گسترش کود ورمی کمپوست موفقیتی به دست آورد.
به طور کلی تا سال 1390 ورمی کمپوست در ایران محجور واقع شد و نه از طرف دولت و نه کشاورزان با استقبال روبرو نشد ولی از سال 1390 تاکنون شاهد گسترش استفاده از کود ورمی کمپوست و تولید و پرورش آن در ایران هستیم.
معرفی محصول
کود ورمی کمپوست متشکل از ورمی (کرم خاکی) و کمپوست (کود آلی) به معنای نوعی کود آلی است که از فعالیت کرم خاکی حاصل می‌گردد. بیش از 2700 نوع کرم خاکی در طبیعت وجود دارد این کرم‌ها با کاوش خاک و تغذیه عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه می‌کنند و قدرت باروری آن را افزایش می‌دهند همچنین به دلیل جابجایی مداوم در خاک، با ایجاد سوراخ‌های زیاد، راه نفوذ اکسیژن به خاک را آسان می‌کنند.کلمه ورمی (Verms) از لغت لاتین ورم (Vermis) گرفته شده که به معنی کرم است. تولید ورمی کمپوست فرایندی نیمه هوازی است (حدود %80 رطوبت) که توسط گونه‌ای خاص از کرم‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها و اکتینومیست‌ها انجام می‌شود، همچنین مواد حاصل از بستر رشد کرم بوده که پس از دفع مواد زائد از سیستم گوارشی کرم در محیط باقی می‌ماند، ورمی کمپوست، مجموعه‌ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نیز اجساد کرم‌هاست که برای گیاه ارزش غذایی فراوانی دارد. در خاک‌هایی دارای مواد دفع شده توسط کرم‌ها، عناصری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم 5 – 11 مرتبه بیشتر از خاک‌های بدون کرم است. در اثر عبور مواد آلی از دستگاه گوارش کرم، عناصری از جمله ریزمغزی‌ها زیاد می‌شوند.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
در این بخش به معرفی کد آیسیک و کد تعرفه محصول اصلی طرح و سایر محصولات جانشین آن می‌پردازیم.
واحدهای تولید کننده محصول
این محصولات تا انتهای سال 1398 دارای 404 واحد فعال بوده است که در مجموع 1,027,992 تن تولید داشته است. استان اصفهان، البرز، سمنان دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصولات هستند.
کاربردهای محصول
کود کمپوست در مزارع کشاورزی و گلخانه‌ها و... برای تولید محصول ارگانیک استفاده می‌شود. کرم تولیدی از فرآیند ورمی کمپوست خشک شده و به عنوان غذای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه مصارف کود ورمی‌کمپوست در بخش‌های مختلف توضیح داده می‌شود.میزان مصرف کود ارگانیک ورمی کمپوست در باغچه‌های منازل آپارتمان‌ها ویلاها: مقدار توصیه شده برای مصرف کود ورمی کمپوست در باغچه‌ها بین 5 تا 10 کیلوگرم در هر مترمربع است.
مصرف ورمی کمپوست در صیفی‌کاري: برای انواع سبزی‌ها (کلم، کاهو، گوجه فرنگی، خیار، پیازچه، کرفس و... )حدود 40 تا80 تن در هکتار برابر 4 تا 8 کیلوگرم در مترمربع، هر 2 تا 3 سال یکبار در سطح خاک گسترده شود.
مصرف ورمی کمپوست در فضاهاي سبز و بیابان‌زدایی: 100 تن در هکتار هر 2 تا 3 سال یکبار در سطح زیرین خاک پخش می‌شود. همچنین برای حفاظت از خاک و تثبیت تپه‌های شنی یا کویرزدایی، در ابتدا 200 تا 300 تن در هکتار و بعد از گذشت دو سال هر 2-3 سال یکبار 100 تن در هکتار و به ضخامت 10 تا 25 سانتی‌متر روی خاک گسترده شود.
مصرف کود ورمی کمپوست در تاکستان‌ها: در فصل بهار یا تابستان هر 3 الی 4 سال یکبار 20 تا 40 تن کمپوست و در تاکستان‌های تازه تاسیس 150 تن در هکتار، در سطح خاک باید پخش کرد.
مصرف کود ورمی کمپوست در چمن‌کاري: در بستر چمنکاری حدود 100- 80 تن در هکتار ( 10- 8 کیلوگرم در مترمربع) و برای نگهداری چمن در بهار یا پاییز حدود 20-60 تن در هکتار (6- 2 کیلوگرم در مترمربع) در هر سال می‌توان کود ورمی کمپوست را مصرف کرد. برای کاشت چمن کود ورمی کمپوست را باید با ماسه مخلوط و بذر با آن پوشاند.
مصرف کود ورمی کمپوست براي درختان میوه هسته‌دار و دانه‌دار: برای این درختان نظیر سیب، گلابی، آلو، زردآلو، گوجه، گیلاس و... حدود 30-60 تن در هکتار (در سایه‌انداز درخت)، هر سه سال یکبار می‌توان کمپوست را پخش کرد.
مصرف کود ورمی کمپوست در درختان غیر مثمر: برای درختانی نظیر کاج، صنوبر، سپیدار، کبوده، سرو و... حدود100 -50 تن در هر هکتار، هر 3-2 سال یک بار می‌توان کود ورمی کمپوست را مصرف کرد.
مصرف کود ورمی کمپوست در مزارع زعفران: زعفران از جمله محصولاتی است که به مصرف کودهای آلی بیشترین واکنش را نشان می‌دهد. بنابراین مصرف کود ورمی کمپوست باید به عنوان فرهنگ عمومی و همگانی تبدیل شود. مقدار مصرف کود ورمی کمپوست در مزارع زعفران 5 الی 10 تن در هکتار در زمان کولش زمین توصیه می‌شود.
مصرف کود ورمی کمپوست درگیاهان ردیفی: برای گیاهان ردیفی مانند چغندر، ذرت، سیب زمینی و پنبه در فصل بهار یا پاییز می‌توان مقدار 40 تا 100 تن در هکتار کمپوست را مصرف کرد.
مصرف ورمی کمپوست در غلات: در مورد غلات نظیر گندم، جو، چاودار و... می‌توان حدود 20 تا 60 تن در هر هکتار در بهار یا قبل از شخم زدن، کود ورمی کمپوست را به صورت سطحی پخش کرد.
مصرف کود ورمی کمپوست در جالیزکاري: در جالیزکاری‌ها نظیر هندوانه، خربزه، طالبی و... به میزان 90-30 تن در هکتار، هر 2-3 سال یکبار می‌توان از کود ورمی کمپوست استفاده کرد.
مصرف کود ورمی کمپوست در کشت قارچ: در پرورش انواع قارچ‌ها می‌توان کود ورمی کمپوست را به اندازه موردنیاز به عنوان خاک پوشش و خاک زیر کشت مورد استفاده قرار داد.
مصرف کود ورمی کمپوست در محصولات زراعی: با توجه به نتایج مطالعات مختلف در صورتی که برای مصرف‌کننده از نظر اقتصادی توجیه داشته باشد در اکثر محصولات زراعی می‌توان بین 5 تا حداکثر 40 تن در هکتار مصرف نمود اما در حالت معمول برای محصولات زراعی پیشنهاد می‌شود بین 5 تا 10 تن در هکتار مصرف گردد. (توصیه می‌شود سال نخست حداقل استفاده از کود ورمی کمپوست 10 تن و سال‌های بعد 5 تن در هکتار) برای بهینه‌سازی مصرف و اثربخشی مطلوب توصیه می¬شود مقدار 3 تن کود ورمی کمپوست را برای محصولاتی چون سیب زمینی، گوجه فرنگی و خربزه در مرحله خاک‌دهی پای بوته به صورت نواری مصرف نمود برای سایر محصولات زراعی از جمله پیاز، چغندر قند، پنبه، ذرت، برنج و سایر محصولات مقدار مصرف بین 3 تا 5 تن در هر هکتار همزمان کاشت و مخلوط با خاک سطحی مصرف گردد.
مصرف کود ورمی کمپوست در محصولات باغی: بیشترین مصرف کود ورمی کمپوست در باغات و به طور ویژه در باغات پسته، انگور، مرکبات، انار و سیب صورت می‌گیرد. هر چند که مصرف این کود برای کلیه محصولات باغی مفید و باعث افزایش کمی و کیفی محصول می‌گردد.
بازار محصول
با توجه به آمار سازمان بهداشت جهانی (world health organization) در حدود 70% سرطان‌های که گریبانگیر انسان‌ها می‌شود بر اثر استفاده از مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی و مواد غذایی است، بعد از اعلام این آمار اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سیاست‌های جدیدی را در بخش کشاورزی اعمال کردند و آن هم استفاده از کودهای ارگانیک (کودی که هیچگونه مواد شیمیایی در آن وجود نداشته باشد) به جای کودهای شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی بود و تاکنون بهترین کود ارگانیکی که شناخته شده است کود ورمی کمپوست یا کرم پوسال (کودی که توسط کرم خاکی تولید می‌شود) است که به دلیل مصرف بالا جهت تولید محصولات ارگانیک درخواست‌های فراوانی دارد و بازار فوق‌العاده‌ای را در بخش کشاورزی در اختیار خود دارد و در کشور ما نیز تولید این کود آغاز شده که با توجه به قیمت و درخواست‌های فراوان از کشورهای اطراف به ویژه کشورهای عربی خاورمیانه بازار جذابی را برای این صنعت در بخش صادرات بوجود آورده است.
محاسبات و شاخص‌های اقتصادی طرح نشان می‌دهد که طرح دارای توجیه اقتصادی است و به لحاظ اقتصادی آن را کاملاً قابل رقابت و جایگزین با نمونه مشابه وارداتی می‌سازد و می‌توان نتیجه‌گیری کرد که طرح دارای توجیه مناسب بوده و اجرای آن می‌تواند نتایج مثبتی برای مجری و کشور در برداشته باشد. با اجرای طرح حاضر هر چند بخشی از تقاضای داخلی برآورده خواهد گردید ولی همچنان مقادیری تقاضای پاسخ داده نشده در بازار وجود خواهد داشت و بنابراین زمینه‌های لازم برای افزایش ظرفیت کاملاً در کشور وجود دارد.
روش تولید
فناوری تولید کود ورمی کمپوست از نظر اکولوژیکی و اقتصادی، فرایندی در خور اجرا و با حداقل امکانات و به وسیله مردم عادی قابل انجام است. همچنین، نقش موثری در مدیریت خاک و بازیافت زباله‌های آلی دارد. ورمی تکنولوژی راهکاری برای تبدیل ضایعات آلی به فراورده‌های سودمند مانند ورمی کمپوست از طریق کرم‌های خاکی است. برای تولید ورمی کمپوست باید کرم‌های خاکی مناسب را ابتدا تهیه کرده و سپس شرایط محیطی و تغذیه‌ای را مناسب نمود. کرم‌های خاکی غذای بسیار غنی را دوست ندارند. گونه ایزینیا فوتیدا قادر به تغذیه از مواد نیمه پوسیده مانند کود گاوی، کود اسبی (کودها باید خشک باشند)، کاه و کلش غلات و برخی زایدات و بقایای گیاهی می‌باشد. در داخل این بستر اصلی می‌توان مواد تازه‌ای چون زایدات سبزیجات و میوه‌جات، موادآلی و قابل تجزیه زباله‌های خانگی، پسماندهای کارخانجات غذایی و حتی لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتی)، اضافه کرد. رطوبت مطلوب بستر، هوادهی، تغذیه و جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری pH در حد 8-7 از نکات کلیدی در تولید ورمی کمپوست می‌باشد. به طور کلی باید عنوان کرد که بقایای آلی غنی از نیتروژن به جز کود مرغی که برای کرم‌ها سمی است، برای بستر لازم و ضروری است. این کرم‌ها در خارج از سفره غذایی حرکت نمی‌کنند و به همین خاطر جمعیت این کرم‌ها بسته به دسترسی آنها به مواد غذایی رشد کرده و تثبیت می‌شود. این کرم‌ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان بوده، باید آنها را از این دو عامل محافظت نمود. لذا در اولین مرحله لازم است ابتدا بسترهای مناسب کرم خاکی را در مکان مناسب و سرپوشیده تهیه کرد.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 69,854 | 249,479 |
| سرمایه در گردش | 25,696 | 91,771 |
| کل سرمایه گذاری | 95,550 | 341,250 |
زمین مورد نیاز برای تولید 1000 تن در سال کود ورمی کمپوست، 2000 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 280,000 ریال درنظرگرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 357,885 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید کود ورمی کمپوست توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 181،672 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 60.5 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 2 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 42,000 | میلیون ریال |