مقدمه

آویشن نسبت به شرایط محیطی سازگاري خوبی دارد. از شاخص‌ترین صفات آویشن بقاء و سازگاري آن نسبت به خشکی است و از این گیاه به عنوان گیاه زینتی و دارویی استفاده می‌شود. این گیاه داراي خواص دارویی ارزنده‌اي است. جهان امروز، جهان تولید، صادرات، ارزش افزوده و جهان برترین‌هاي اقتصادي است؛ حتی سیاست را توانمندان اقتصادي رقم می‌زنند. در این میان، در برخی کشورهاي در حال توسعه از جمله ایران مزیت نسبی بخش کشاورزي بیش از سایر بخش هاي اقتصادي است. زیربخش‌هایی از این بخش به واسطه شرایط آب و هوایی و برخی دیگر از مزیت‌ها مانند نیروي کار ارزان، وجود نهاده‌هاي اولیه در داخل و وجود دانش بومی ارزشمند از جایگاه ارزنده‌اي برخوردار است. صنعت گیاهان دارویی از جمله این زیربخش‌ها است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که تنها اسانس آویشن بجز محصولات دیگر آن در صنایع عطرسازي، داروسازي، غذایی، آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود. 

 معرفی محصول

آویشن یا آزربه (نام علمی: Thymes) سرده‌ای از تیره نعناعیان است. آویشن حدود ۳۵۰ گونه دارد. در ایران ۱۴ گونه گیاه معطر و چند ساله از این گیاه وجود دارد. این سرده به مرزنگوش بسیار نزدیک است و در مناطق کوهستانی می‌روید. در زبان ترکی به این گیاه کهلیک اوتی گفته می‌شود، که به معنی بوته کبک است.

آویشن از گیاهان بومی کرانه‌های اروپای مدیترانه است و استفاده دارویی و آشپزی از گیاه آویشن به هزاران سال پیش برمی‌گردد. جالب است بدانید کیفیت دارویی آن قبل از اینکه به‌ عنوان یک گیاه خوش‌طعم در پخت‌وپز مورد استفاده قرار بگیرد، شناخته شد. گیاه آویشن که یکی از گیاهان مورد علاقه امپراتورها در روم باستان است، یک گیاه دارویی شفابخش و محافظت‌کننده محسوب می‌شود که در صورت مصرف به‌عنوان بخشی از وعده غذایی می‌تواند از مسمومیت محافظت کند. 

 کاربردهای محصول

 این محصول کاربردهاي غذایی، دارویی، زینتی و خواص دارویی و غذایی دارد که عبارت اند از:
آویشن داراي اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی قوي است و این خاصیت به دلیل وجود تیمول و کارواکرول در اسانس آویشن است. مشخص شده است که اسانس آویشن داراي اثرات ضد اسپاسم، ضد سرفه و خلط‌آور است. پماد حاصل از آویشن براي درمان برخی بیماري‌هاي پوستی کاربرد دارد. شستن سر با محلول رقیق اسانس آویشن سبب افزایش جریان خون در پوست سر و قوي‌شدن غده‌هاي مو و در نتیجه جلوگیري از ریزش مو می‌شود. در علم آروماتراپی (رایحه درمانی یا عطردرمانی) از اسانس آویشن استفاده می‌شود. داروهاي گیاهی زیر از گیاه آویشن هستند که در بازار موجود می‌باشند که عبارتند از:
1- شربت توسیان، ضد سرفه و خلط آور، محصول شرکت گل دارو
2- قطره توسیون، ضد سرفه و خلط آور، محصول شرکت باریج اسانس
3- قطره توسیگل، ضد سرفه و خلط آور، محصول شرکت گل دارو
4- قطره تیم آرتا، ضد سرفه و خلط آور، محصول شرکت ایران داروك
5- شربت و قرص تیمکس، ضد سرفه و خلط آور، محصول شرکت ایران داروك
6- محلول دهان شویه پرسیکا
طبع آویشن در طب سنتی در آخر دوم گرم و خشک است و مصرف بیش از اندازه آن برای افراد صفراوی (دارای مزاج گرم و خشک) توصیه نمی‌شود. آویشن خود به عنوان مصلح بسیاری از مواد غذایی مانند گروه لبنیات مانند پنیز تازه، دوغ و ماست، قارچ خوراکی، لوبیا سبز، نخود سبز، باقلا سبز، انواع ماهی، گوشت دل و سیب زمینی محسوب می‌شود و مصلح آویشن براساس آنچه در کتب طب سنتی آمده است، سرکه انگور است.
یکی از شناخته‌شده‌ترین خواص آویشن، پیش‌گیری و کمک به درمان سرماخوردگی است. این گیاه جزء گیاهان ضد التهابی بوده، بر روی باکتری‌های دستگاه تنفسی موثر است. از این رو برای پیش‌گیری از عفونت‌های مکرر که بیشتر ناشی از خشکی دستگاه تنفسی است می‌توان از بخور آن (جوشاندن گیاه در آب جوش و اسنتشاق آن) نیز برای درمان استفاده کرد. آویشن تا حد زیادی عفونت و چرک بدن و گلو را از بین می‌برد و به دلیل خاصیت خلط آور بودن در درمان سرفه مفید است.
تقویت سیستم ایمنی بدن
گیاه آویشن سرشار از انواع مواد معدنی، ویتامین‌هایی نظیر ویتامین ث و ویتامین آ، روغن تیمول و آنتی‌اکسیدان‌ها است و از این رو به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک شایانی می‌کند. متخصصان معتقدند مصرف روزانه دمنوش و عرق آویشن، با بالا بردن سیتم ایمنی بدن، می‌تواند شما را در طول سال از بیماری‌ها و عارضه‌های مختلف در امان نگه دارد. البته به یاد داشته باشید با توجه به طبع آویشن، استفاده از آن برای گرم مزاج‌ها با احتیاط صورت گیرد.
بهبود خلق‌وخو، تقویت حافظه و رفع افسردگی
سبزی آویشن دارای ماده فعالی به نام کارواکرول است که برای تقویت حافظه مفیده بوده، همچنین خاصیت ضد افسردگی دارد. جالب است بدانید مطالعاتی که در سال ۲۰۱۳ بر روی تاثیرات این ماده انجام شده، نشان داده است که دریافت منظم و با غلظت کم کارواکرول به بهبود خلق‌و‌خو و افزایش حس خوب در افراد کمک می‌کند.
کاهش فشار خون و حفظ سلامت قلب
از دیگر خواص دمنوش آویشن، کاهش فشار خون و در نتیجه کمک به سلامت قلب و پیش‌گیری از بیماری‌های قلبی است. آویشن سرشار از پتاسیم است و از همین رو مصرف آن در کاهش فشار خون و درمان تپش قلب مفید است. توجه داشته باشید مصرف آویشن برای افرادی که از فشار خون بالا رنج می‌برند توصیه نمی‌شود و لازم است قبل از مصرف حتماً با پزشک مشورت شود.
تسکین درد‌های عضلانی و درد سیاتیک
در طب سنتی توصیه می‌شود اگر از درد مفاصل، نقرس، ورم مفاصل و درد سیاتیک در رنج هستید چای یا دمنوش آویشن بنوشید، همچنین حمام آویشن برای مبتلایان به درد‌های عضلانی، مفصلی و روماتیسمی توصیه می‌شود.
حفظ سلامت دستگاه گوارش، رفع نفخ و کمک به هضم غذا
آویشن کوهی به بدن حرارت می‌بخشد و باد را از معده و روده‌ها خارج می‌کند و به هضم غذا در سردمزاجان کمک می‌کند. همچنین دم کرده آن برای سکسکه، دل پیچه مفید است.
درمان ضعف و بی حالی
آویشن سرشار از اسید‌های آمینه است و از این رو در درمان ضعف و بی‌حالی موثر است. همچنین این گیاه با دارا بودن مقادیر بالایی آهن می‌تواند درمان مناسب و مکملی برای کم خونی فقر آهن باشد.

 بازار محصول

به دلیل نوپا بودن صنعت پرورش آویشن، در زمینه کشت اصولی و فضای باز این گیاه، در ایران رقباي زیادي وجود ندارد و شواهد گویاي آن است که میل به کشت این گیاه در برخی نقاط به طور کم دیده می‌شود. البته با توجه به اینکه شناخت آحاد مردم از فوائد این محصول و فرآورده‌هاي آن در حال افزایش است، تقاضاي بازار در حال افزایش تدریجی است و تقاضاي کار در این بخش نیز بسیار زیاد می‌باشد. حتی با وجود آمدن چندین شرکت بزرگ تولیدي آویشن در ایران، ظرفیت‌هاي پیشرفت و رشد کشت این گیاه بسیار فراوان است و کارشناسان بر این باورند با توجه به بازار عظیم بین‌المللی آن سقف براي تولید این محصول در کشور فعلاً وجود ندارد.
مناطق اصلی کشت فضاي باز این محصول استان‌هاي تهران، فارس، سمنان، کرمانشاه، مرکزي، همدان، خراسان، قزوین، اصفهان، گرگان و آذربایجان شرقی می‌باشد. گیاه آویشن به دلیل کشت آسان و تولید کم هزینه و نیاز آبی کم به عنوان یک گیاه مهم و مقرون به صرفه جهت کشت و سودآوري دراین مناطق از کشور به حساب می‌آید.
آویشن در کشورهای حوزه خلیج فارس خصوصا کویت و عمان و امارات با نام زعتر شناخته می‌شود و برگ‌های خشکیده این گیاه به عنوان طعم‌دهنده غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. درکویت، امارات و عمان از ترکیب زعتر، نمک و کنجد در پخت نوعی نان استفاده می‌شود که طرفداران بسیاری نیز دارد. قیمت هر کیلو آویشن شیرازی (به صورت خرده) 5 ریال عمان است که چیزی در حدود 3 میلیون تومان است. یکی دیگر از دلایل مهم توجیه‌پذیری اقتصادی کشت آویشن شیرازی استقبال خوب حاشیه‌ نشینان خلیج همیشگی فارس می‌باشد و هر چه قیمت دلار افزایش بیشتری داشته باشد ارزش و سودآوری این محصول بیشتر نیز می‌شود. 
مزایای کشت آویشن:
1- کاشت آویشن مانند کاشت سبزی و صیفی و گندم و ذرت نیست که هر ساله نیازمند تهیه بذر، نشاء و عملیات خاک‌ورزی باشد و با یک بار کاشت عملا سال‌ها از خرید بذر و نشاء و هزینه‌های اولیه کارگری راحت هستیم.
2- آویشن نیاز به کوددهی و تغذیه‌های مکرر و به عبارتی فرمول کودی ندارد و گیاهی کم توقع است که به راحتی در اکثر زمین‌ها خصوصا زمین‌های شنی و سنگلاخی رشد می‌کند. البته اگر این گیاه را با کودهای ارگانیک تغذیه کنیم قطعا محصول بهتری خواهیم داشت.
3- آویشن در اکثر اقلیم‌های ایران به جز نواحی بسیار بسیار سرد و نواحی بسیار بسیار گرم قابل کشت است و این یعنی در بیش از 80 درصد اراضی ایران قابلیت پرورش آن وجود دارد.
4- نیاز آبی آویشن پایین است. در طبیعت آبیاری این گیاه بصورت دیم و با بارش باران انجام می‌شود. در مزرعه می‌توان مدارهای آبیاری را پس از استقرار کامل گیاه و با توجه به رطوبت خاک تا 15 روز یک بار هم تعریف نمود.

 روش تولید

کشت ارگانیک قلمه‌ها مطابق با استانداردهاي روز دنیا به روش اصولی به دست دانش آموخته‌هاي رشته کشاورزي صورت می‌پذیرد. مواد اولیه مورد نیاز (تقسیم بوته یا قلمه) از مزارع آویشن استان فارس و یا کرمان تامین می‌شود و بعد از آماده‌سازي زمین کشت ارگانیک قلمه‌ها، آغاز می‌گردد. همچنین، براي نیروي کار مورد نیاز براي مزرعه از افراد بومی منطقه استفاده می‌شود.
روش‌هاي تکثیرآویشن:
کشت گیاه آویشن به 3 طریق امکان‌پذیر است اما بهترین و مناسب‌ترین روش براي کشت هر چه بهتر و مناسب‌تر کشت به وسیله تقسیم بوته می‌باشد که هم از نظر اقتصادي مقرون به صرفه و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می‌باشد.
شرایط کشت گیاه آویشن:
1. نیاز آبی
2. نیاز خاکی
3. نیاز کودي
4. تاثیر نور
5. تاثیر دما و رطوبت
آبیاري
این گیاه به آب ایستایی پاي طوقه و عدم تهویه خاك حساس است و به طور تقریبی پس از جوانه زنی و سبزشدن به فواصل آبیاري کم حدود 3 تا 4 روز نیاز دارد. اگر آبیاري زیاد شود باعث پوسیدگی ریشه و ساقه شده و دچار بیماري قارچ می‌شود.
خاک
خاک سبک (لومی شنی) که حاوي ترکیبات کلسیم کشت می‌باشد، ولی خاك‌هاي سنگین براي کشت این گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد پیکره رویش و اسانس آن می‌شود. گیاه سازگار با خشکی خاك بوده و در شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک و نیز به خاك‌هاي آهکی علاقه زیادي دارد.
نیاز کودي و مواد غذایی
به زمین‌هاي تهی از مواد و عناصر غذایی در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاك 20 تا 30 تن در هکتار کودهاي حیوانی کاملا پوسیده باید اضافه شود. فصل بهار قبل از کشت گیاه 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و همین مقدار اکسیدپتاس به همراه 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. از آنجا که آویشن گیاهی چند ساله است از این رو خاك مزرعه در طول رویش گیاه، باید تجزیه شود و در صورت لزوم مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و ازت به خاك اضافه شود. از سال دوم رویش قبل از وجین علف‌هاي هرز همه ساله فصل بهار باید 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت در اختیار گیاهان قرار گیرد. پس از برداشت گیاهانی که با آویشن به تناوب کشت شده‌اند در فصل پاییز کودهاي حیوانی مورد نیاز به خاك اضافه می‌شود و با شخم زدن مناسبی به عمق 20 تا 25 سانتی‌متري خاك فرستاده می‌شود. اوایل بهار پس از شکستن سله‌ها و خردکردن کلوخ‌ها زمین را باید براي کشت آویشن تسطیح کرد.
نور
آویشن گیاهی مدیترانه‌اي است و در طول رویش به هواي گرم و نور کافی نیاز دارد. آویشن در دماهاي بالا و تشعشعات شدید آفتاب رشد می‌کند. آویشن مخصوص مناطق نیمه خشک با تشعشعات کافی نور خورشید است و در شرایط خیلی خشک و بدون بارندگی عملکرد آن کاهش می‌یابد.
دما و رطوبت
با کاهش دما به حدود صفر درجه سانتی‌گراد، اندام هوایی آویشن به ویژه برگ‌هاي آن تیره رنگ می‌شوند.
روش‌های کاشت گیاه آویشن‌
کاشت و تکثیر آویشن از طریق بذر یا به شیوه رویشی انجام می‌‌شود. البته لازم به ذکر است که کشت گیاه آویشن توسط بذر به دو شیوه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می‌‌گردد.
کشت مستقیم گیاه آویشن
روش کشت مستقیم برای سطوح کوچک مناسب است. بر اساس این روش بذرها را به صورت متراکم در چند ردیف می‌‌کارند. پس از به ثمر رسیدن بذر و رویش آن، بوته‌‌ها را به اندازه مطلوب تنک می‌‌کنند. لازم به ذکر است که هر هکتار از زمین، به ۵ تا ۶ کیلوگرم بذر نیاز دارد.
کشت غیر مستقیم گیاه آویشن
این روش بذرها را در فاصله‌‌ای مناسب نسبت به یکدیگر و در عمق نیم سانتی‌‌متری در خزانه هوای آزاد می‌‌کارند. البته معمولاً به منظور افزایش سرعت کاشت و یک‌دست بودن تراکم بذرها، آن‌‌ها را با نسبت یک به سه با ماسه نرم مخلوط می‌‌کنند. سپس در اواخر بهار یا اوایل تابستان، بعد از کندن علف‌‌های هرز و آبیاری منظم، نشاءها را به زمین اصلی منتقل می‌‌کنند. در این روش مقدار نشاء مورد نیاز برای هر هکتار زمین به ۱۶۰ تا ۲۴۰ هزار می‌‌رسد.
تکثیر رویشی گیاه آویشن
در این روش، ابتدا بوته گیاهان ۲ تا ۳ ساله که فاقد هرگونه بیماری و آلودگی هستند را از خاک خارج می‌‌کنند. سپس آن‌‌ها را به چند قسمت تقسیم کرده و در زمین اصلی می‌‌کارند.
برداشت گیاه آویشن
این گیاهان را در اولین سال پس از کاشت، تنها یکبار باید برداشت کرد؛ اما در سال‌‌های بعد دو یا سه بار این امر صورت می‌‌گیرد. نخستین برداشت معمولاً با فرارسیدن زمان گل‌‌دهی در اواسط بهار انجام می‌‌شود. زمان مناسب برای برداشت‌‌های بعدی نیز به ترتیب اواسط فصول تابستان و پاییز است. در این مرحله می‌‌بایست قسمت‌‌هایی را که حدود ۱۰ الی ۱۵ سانتی‌‌متر از زمین فاصله دارند را برداشت کرد. در ادامه گیاهان را زیر نور مستقیم خورشید قرار داده تا رطوبتشان گرفته شود. سپس آن‌‌ها را در خشک‌‌کن‌‌های الکتریکی و تحت دمای ۴۰ درجه سانتی‌‌گراد خشک می‌‌کنند.