مقدمه
بدون شک انرژی یکی از مهمترین چالش‌های فعلی و آینده بشر می‌باشد. دسترسی به منابع انرژی قابل اتکا از نگرانی‌های همیشگی انسان بوده و میزان مصرف انرژی یکی از نشانه‌های رشد اقتصادی و یا کار کردن اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود. در همین راستا هرگونه تغییر بنیادی در نظام تولید و مصرف انرژی منجر به بروز تغییرات اساسی در تمدن انسانی خواهد شد.
به نظر می‌رسد که جامعه صنعتی مبتنی بر سوخت‌های فسیلی یا تمدن نفتی در دهه‌های آینده جای خود را به الگوهای جدیدی خواهد داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در طی سه دهه اخیر با وجود نوسانات متعدد ناشی از تغییر در عرضه یا قیمت سوخت، صنعت سوخت گیاهی روندی روبه رشد داشته و به ویژه در دهه اخیر بسیاری از کشورهای جهان توسعه این صنعت را آغاز نموده‌اند.
سوخت‌های زیستی در سال‌های اخیر در کشورهای توسعه‌یافته به یکی از استراتژی‌های مهم و اصلی تبدیل شده است. این نگاه ناشی از اثرات تغییر آب وهوا است زیرا یکی از عوامل اصلی تغییر آب وهوا انتشارگاز CO2 است. بطور کلی سوخت‌های فسیلی و جنگل‌زدایی دو منبع اصلی تولید گاز CO2 در جهان محسوب می‌شوند. در این میان 25% کل CO2 منتشر شده ناشی از سوخت‌های فسیلی و 18% ناشی از جنگل‌زدایی است. حمل ونقل و ساخت‌وساز در مرحله بعدی و فعالیت‌های کشاورزی با 11% در پایین‌ترین مرحله قرار دارد.
CO2 با ایجاد حصاری در اطراف کره زمین مانع خروج حرارت به جو و سبب گرم شدن زمین می‌شود. در واقع اصلی‌ترین عامل گرم شدن کره زمین انتشار گاز CO2 است که خشک‌سالی‌ها، سیلاب‌های تند، طوفان‌های وحشتناک و دیگر رخدادهای ناگوار طبیعی را در جهان رقم می‌زند و در نتیجه امنیت غذایی به مخاطره می‌افتد. دانشمندان معتقدند اگر برای پیشگیری از انتشار گاز CO2 چاره‌اندیشی نشود گرم شدن زمین روندی شتابناک خواهد گرفت و نتیجه چنین روندی چیزی جز تخریب محیط زیست و تهدید چرخه حیات نخواهد بود. به همین دلیل بسیاری از کشورها بر اساس کنوانسیون‌های بین المللی و پروتکل کیوتو ملزم به اتخاذ روش‌هایی برای کاهش انتشار CO2 شده‌اند. با این رویکرد استفاده از تکنولوژی‌های نو برای تامین انرژی، تولید سوخت، سوخت‌وساز و صنعت بحث روز دنیا شده است. تکنولوژی‌هایی که با محیط زیست سازگار باشند و CO2 کمتری را منتشر کنند. دولت‌ها با در پیش گرفتن سیاست‌های نیرومندتری برای جلوگیری از تغییر آب‌وهوا می‌توانند این روند تصاعدی را کند کرده و در نهایت میزان گازهای گلخانه‌ای در جو را تثبیت کنند. سیاست‌های مناسبی که درباره مساله تغییر آب‌وهوا طراحی شده باشند می‌توانند جزء جدایی‌ناپذیر توسعه پایدار باشند مسیرهای توسعه پایدار می‌تواند تصاعد گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد و از آسیب‌پذیری در برابر تغییرات آب‌وهوا کم کند. کاهش تصاعد گازهای گلخانه‌ای نیازمند کمک از همه بخش‌های اقتصادی است. استفاده از فناوری‌های پاک‌تر و افزایش بازدهی انرژی می‌تواند راه حل‌های برد-برد بوجود آورد و رشد اقتصادی و مبارزه با تغییر آب‌وهوا را در کنار یکدیگر امکان‌پذیر سازد. دولت‌ها لازم است مجموعه‌ای از انتخاب‌های مربوط به انرژی را ارتقا دهند این انتخاب‌ها می‌تواند شامل تشویق استفاده از گاز طبیعی در برابر سوخت‌های فسیلی است که CO2 بیشتری تولید می¬کنند و همچنین فناوری¬های کامل مربوط به انرژی‌های تجدیدشدنی مانند برق و انرژی آبی، انرژی حاصل از سوزاندن چوب و زمین گرمایی باشد. سایر منابع تجدیدشدنی می‌تواند شامل تهویه هوا به کمک انرژی خورشید، گرفتن برق از امواج و سلول‌های خورشیدی نانوتکنولوژی (ریز فناوری) باشد، اگر چه همه این‌ها هنوز به توسعه و پیشرفت بیشتر از جهت فنآوری یا تجاری نیاز دارند. انتخاب دیگر می‌تواند فناوری جذب و ذخیره¬سازی کربن باشد که شامل جذب کربن CO2 قبل از آنکه بتواند در جو متصاعد شود، انتقال آن به محلی امن و جداسازی آن از جو برای مثال با ذخیره کردن آن در لایه‌های زمین. در همین راستا جایگزین کردن سوخت‌های زیستی به جای سوخت‌های فسیلی در دستور کار قرار گرفته و اکنون بسیاری از کشورها در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده و با جدیت آن را دنبال می‌کنند. یعنی تلاش می‌کنند سوخت پاک شامل انرژی‌های پاک مثل انرژی خورشید، انرژی بادی، انرژی آبی و انرژی ناشی از گیاهان را جایگزین سوخت فسیلی کنند.
سوخت‌های گیاهی به فرآورده‌هایی با منشا گیاهی یا جانوری گفته می‌شود که می‌توانند به عنوان جایگزین بنزین و گازوئیل در خودروها و یا دستگاه‌های مشابه استفاده شوند. بهترین مصادیق سوخت‌های گیاهی بیواتانول، بیودیزل، بیومتان و بیومتانول می‌باشد. دو نکته در مورد سوخت‌های گیاهی حائز اهمیت است اول اینکه سوخت‌های گیاهی از سوزاندن مستقیم مواد گیاهی مانند سوزاندن چوب بدست نمی‌آید. دوم اینکه موادی مانند نفت نیز بقایای میکروارگانیزم موجودات زنده محسوب می‌شوند اما در طبقه‌بندی به آنها سوخت‌های فسیلی گفته می‌شود. در حال حاضر برخی کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده سوخت‌های گیاهی در جهان عبارت‌اند از:
برزیل، استرالیا، کانادا، چین، کلمبیا، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، هند، جامائیکا، مالاوی، لهستان، آمریکا و... در تمام جایگاه‌های سوخت‌گیری این کشورها بیواتانول به فروش می‌رسد. آمریکا در موقعیت بعدی قرار دارد. به خاطر تولید و مصرف انرژی در سال‌های اخیر بازار مصرف سوخت‌های گیاهی در آمریکا رشد بیشتری پیدا کرده است.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید بایو اتانول ارائه شده است.
معرفی محصول
اتانول یا الکل اتیلیک با فرمول شیمیایی C2H5OH را میتوان به دو روش پتروشیمیایی (هیدراسیون یا به عبارتی احیای غیرمستقیم و یا احیای مستقیم گاز اتیلن) و زیستی تولید کرد. بیواتانول (اتانول زیستی) توسط تخمیر اجزای کربوهیدراتی مواد گیاهی تولید می‌شود. روش‌های مرسوم تولید بیواتانول که به سوخت‌های زیستی نسل اول معروف هستند، بر پایه استفاده از محصولات نشاسته¬ای مانند ذرت و گندم و محصولات قندی مانند نیشکر و چغندرقند هستند.
با این حال، کشت محصولات زراعی جایگزین مانند سورگوم شیرین فرصت‌های جدیدی را در جهان به ویژه در مناطق گرم و خشک از جمله جنوب و شرق اروپا ایجاد می‌کند. سورگوم شیرین به آب و مواد مغذی کمتری نیاز دارد و محتوای قند قابل تخمیر بیشتر و دوره رشد کوتاه‌تری نسبت به نیشکر دارد.علاوه بر این، توسعه فناوری استفاده از مواد لیگنوسلولوزی به این معناست که نه تنها میتوان از نشاسته و محصولات قندی حاوی انرژی بالا استفاده نمود، بلکه از زیست تود‌‌ه‌های چوبی یا زیست توده جنگل‌ها نیز میتوان استفاده کرد. این توسعه به عنوان نسل دوم سوخت‌های زیستی شناخته می‌شود. این روند در مقایسه با تولید بیواتانول به روش مرسوم، گران‌تر است.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
محصول مورد نظر طرح دارای کد آیسیک از گروه ساخت مواد و محصولات شیمیایی (24)، از زیر گروه تولید سایر محصولات شیمیایی طبقه‌بندی نشده در جای دیگر (2429)، سوخت‌های زیستی (بایو فیول)(2429312494)، بایو اتانول سوختی (2429512496) می‌باشد.
بایو اتانول تحت زیرتعرفه 2207، مقررات گمرکی ایران با عنوان " الكل اتيليك تقليب نشده (undenatured) كه الكل آن 80 درصد حجمي يا بيشتر باشد؛ الكل اتيليك و ساير عرق‌هاي (Spirits) تقليب شده به هر ميزان"، کد تعرفه گمرکی 22071010 صادر و وارد می‌شود.
شرایط ورود کد 22071010، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت، 10 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 6%) می‌باشد.
هدف از اجرای این طرح احداث کارخانه تولید بایو اتانول با ظرفیت سالانه 4,500,000 لیتر در یکیاز استان‌‌های کشور می‌باشد.
این واحد تولیدی ظرفیت در نظر گرفته شده را در 300 روز کاری در سال و 2 شیفت کاری 8 ساعته در روز با تعداد پرسنل 45 نفر، برآورده می‌سازد.
واحدهای تولیدکننده محصول
این محصولات تا انتهای سال 1398 دارای 5 واحد فعال بوده است. این واحدها در استان‌‌های قزوین، لرستان، آذربایجان شرقی، یزد و منطقه آزاد اروند می‌باشند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کد تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با این کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 22071010
کاربردهای محصول
بیواتانول کاربردهای متعدد و متنوعی دارد که کاربرد آن به عنوان مکمل/ بهبود دهنده و یا جایگزین سوخت‌های فسیلی (بیواتانول سوختی) تنها یکی از این کاربردها به حساب می‌آید.
در میان سوخت‌های زیستی در دنیا، تولید و مصرف جهانی بیواتانول سوختی، نسبت به سایر سوخت‌های زیستی نیز به مراتب بیشتر است. پس از بیواتانول، بیو دیزل (سوخت دیزل با منشاء زیستی) با فاصله زیاد رتبه دوم را به خود اختصاص داده و سهم تولید سایر سوخت‌های زیستی (بیوبوتانول، بیو کروزین، بیو متانول و...) در حدود یک درصد است. بازار محصول
یکی از سوالات مطرح برای سرمایه‌گذاران بالقوه در صنعت تولید اتانول وضعیت بازار مصرف محصول تولیدی پروژه سرمایه گزاریشان می‌باشد. به عبارت دیگر، چه نوع اتانولی و با چه ظرفیتی تولید کنند تا از بازار فروش محصول تولیدیشان مطمئن باشند.
تولید اتانول آبدار (hydrous 96) درصد یا با غلظت کمتر برای مصارف طبی، بهداشتی و صنعتی در داخل کشور به اندازه کافی در نزدیک به 40واحد تولیدی فعال و نیمه فعال و غیر فعال کشور صورت می‌پذیرد و پتانسیل عرضه این محصولات از تقاضای داخلی آن ها بیشتر است. لذا، سرمایه‌گذاری برای تولید اتانول طبی (اتانول خنثی NA یا اتانول فوق خنثی ENA، با امکان تولید اتانول صنعتی به عنوان یک محصول جانبی) تنها با هدف صادرات این محصول توجیه‌پذیر است. به این معنی که چنین واحدی می‌بایست از هر نظر (موقعیت جغرافیایی، ظرفیت تولیدی، کیفیت محصول، قیمت تمام‌شده محصول و ...) توان صدور محصول تولیدی خود به بازارهای دور و نزدیک را داشته باشد. تولید اتانول بدون آب (anhydrous 99/5) درصد به بالا به عنوان اتانول سوختی، بازار مصرف و تقاضای این محصول در داخل کشور را ضرورت‌ها و واقعیت‌های اقتصادی و زیست محیطی است که تعیین می‌کند و نه تصمیم و تمایل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و یا هر نهاد تصمیم‌گیرنده و یا اجرایی دیگر در کشور.افزایش قیمت جهانی نفت خام و به تبع آن و یا حتی پیش‌تر و بیشتر از آن، قیمت بنزین با کیفیت و اکتان بالا (بنزین سوپر)، واقعی شدن قیمت و حذف تدریجی یارانه‌ها در داخل کشور، حذف تدریجی MTBE از بازار جهانی که آغاز شده و ادامه خواهد داشت و به تبع آن افزایش قیمت روزافزون این اکتان افزای مخرب محیط زیست برای معدود مصرف‌کنندگان باقیمانده در جهان، گرایش به گسترش روزافزون تولید و مصرف سوخت‌های زیستی به عنوان جایگزین سوخت‌های فسیلی در جهان و بسیاری عوامل و فاکتورهای تاثیرگذار دیگر از جمله این ضرورت ها به حساب می‌آیند.
مشکل اصلی کنونی این نیست که نهادهای ذیربط هنوز برنامه‌ها و تصمیمات لازم خود برای بهره‌گیری از اتانول سوختی در سبد سوخت‌های مصرفی بخش حمل‌ونقل کشور را به صورت قانون لازم‌الاجرا در نیاورده‌اند. مشکل این است که اتانول سوختی به میزان کافی در کشور تولید و عرضه نمی‌شود تا شرکت‌های دولتی و در آینده نزدیک شرکت‌های خصوصی، تامین و توزیع‌کننده سوخت بتوانند بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های کوتاه، میان و دراز مدت خود را انجام دهند و به اصطلاح وارد گود شوند.
البته، این شرایط کنونی است، که احتمالا پروژه‌هایی که امروز تعریف و برنامه‌ریزی شوند به تولید تجاری و عرضه محصول خواهند رسید چندان دشوار نخواهد بود.
اتانول سوختی بهترین جایگزین MTBE جهت بهبود عدد اکتان بنزین مصرفی است و در حال حاضر مصرف اتانول سوختی با هدف بالا بردن بهینه عدد اکتان در دنیا روز به روز در حال افزایش است، با توجه به خطرات زیست محیطی MTBE ، اتانول می‌تواند جایگزین این ماده سرطان‌زا شده و تا 5 درصد با بنزین مصرفی کشور ترکیب شود. طبق برآوردها و پیش‌بینی‌های صورت گرفته، نیاز کشور به اتانول سوختی برای دستیابی به درصد اختلاط 5 درصد در بنزین، چیزی در حدود یک میلیارد لیتر در سال خواهد بود که معادل تولید 30 واحد تولیدی هرکدام با ظرفیت 100,000 لیتر در روز می‌باشد و یا تعداد واحدهای کمتری با ظرفیت بیشتر.
روش تولید
روش تولید محصول موردنظر طرح به شرح زیر است:
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 625,081 | 2,232,432 |
| سرمایه در گردش | 71,138 | 254,064 |
| کل سرمایه گذاری | 696,219 | 2,486,496 |
زمین مورد نیاز برای تولید 4,500,000 لیتر در سال بایو اتانول ، 5000 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 280,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 1,056,538 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید بایو اتانول توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 506,245 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 35.5 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 375,000 | میلیون ریال |