مقدمه
نیاز روز افزون جمعیت جهان به مواد غذایی و اندیشه کسب درآمد هر چه بیشتر از آبزیان و ایجاد اشتغال موجب رشد و توسعه تکنولوژی فرآوری و صنایع شیلاتی در جهان شده است. به گونه‌ای که عمل آوری و بسته‌بندی انواع آبزیان، امروزه منبع کسب درآمدهای ارزی در بسیاری از کشورها می‌باشد. در کشور ما نیز علی‌رغم پیشرفت‌های به عمل آمده در تولید و عرضه آبزیان و محصولات آنها هنوز فرآورده‌های غذایی دریایی جدید که از تغییر شکل ماهی توسط دستگاه‌ها و کارخانجات فرآوری تهیه و عرضه می‌شود، از تنوع لازم برخوردار نیست و این وضع طبعاً باعث عدم عرضه محصولات گوناگون شده است که از آبزیان قابل تهیه و تولید است. این در حالی است که امروزه مصرف ماهی به عنوان غذایی سلامت، پیشگیری‌کننده از انواع بیماری‌ها و موثر در درمان برخی بیماری‌ها مورد تائید دانشمندان و متخصصین علوم تغذیه بوده و تامین و قرار دادن آن در سبد غذایی خانوار از دغدغه‌های متولیان تولید و امور تغذیه است.
پرورش ماهی قزل‌آلا و ماهیان سردآبی و آزاد ماهیان، امروز در اکثر کشورهای اروپایی، آمریکا، خاور دور و برخی کشورهای آسیایی متداول گشته و در حال توسعه است. اگر چه آب و هوای کشور ما در بیشتر مواقع گرم است با وجود این تقریباً در هر یک از استان‌ها، یک یا چند منطقه مناسب برای پرورش قزل آلا و ماهیان آب سرد وجود دارد.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) احداث واحد پرورش ماهی قزل‌آلا ارائه شده است.
معرفی محصول
ماهی قزل آلا در آب‌هاي سرد غني از اكسيژن و جاري زندگي مي‌كند. در كشور ما دو نوع ماهی قزل آلا وجود دارد که شامل ماهی قزل‌آلای رنگين كمان و ماهی قزل‌آلای خال قرمز است. محصول مورد نظر طرح ماهی قزل‌آلای رنگین کمان می‌باشد.اين ماهی بومي ساحل اقيانوس آرام آمريكاي شمالي مي‌باشد كه در سال 1880 ميلادي به اروپا آورده شد و به تدريج به نقاط مستعد دنيا معرفي شد.بدن اين ماهی پوشيده از خال‌هاي سياه ستاره‌اي شكل است. ماهیان بالغ در دو طرف بدن نواري به صورت رنگين كمان دارند كه به خصوص در ماهیان بالغ نر به خوبي نمايان مي‌گردد. زمان تخم‌ريزي ماهی قزل‌آلاي رنگين كمان از دي ماه تا ارديبهشت ماه است .گرچه نژادي به دست آمده كه تخم ريزي را در آذر ماه و حتي جلوتر شروع مي‌كند. وزن ماهی رنگين كمان در شرايط طبيعي در بعضي از درياچه‌ها به 9 كيلوگرم مي‌رسد. به نظر مي‌رسد كه بهترين شرايط در رشد طبيعي در درياچه‌هاي كم عمق با سنگ‌هاي آهكي و PH كمي قليايي مي‌باشد.
مشخصات ظاهری:
بدن پوشيده از فلس‌هاي ريز ، وجود يك نوار پهن به صورت رنگين كمان در دو طرف بدن، وجود باله چربي، خال‌هاي تيره رنگ روي باله دمي.
عادات غذایی:
در محيط‌های طبيعی از لارو حشرات و شكار ساير موجودات آبزي استفاده مي‌كند و در استخرهای پرورشی به طور كلی جهت تغذيه آن از غذای كنسانتره استفاده می‌شود.
ويژگی‌ها و خصوصيات ماهی قزل آلای رنگين كمان
1- ماهي قزل‌آلاي رنگين كمان به مراتب آسان‌تر از قزل‌آلاي خال قرمز نسبت به محيط سازگاري حاصل نموده، تمايل بيشتري به اهلي شدن داشته و از غذاي دستي آسان‌تر استفاده مي‌نمايد. اين ماهي به درجه حرارت‌هاي بالا و كمبود اكسيژن مقاوم بوده و در آب‌هايي كه به اندازه كافي تجديد گردد مي‌تواند درجات 20 الي 22 درجه سانتي‌گراد را تحمل نمايد.
2- قزل‌آلاي رنگين كمان نسبت به بيماري‌ها و به خصوص بيماري به مراتب مقاوم‌تر مي‌باشد.
ماهی قزل آلای رنگين كمان مناسب‌ترين ماهي سرد آبي جهت پرورش مي‌باشد به‌طوريكه آسان‌تر به غذاي دستي عادت كرده و نسبت به درجه حرارت و كيفيت آب كمتر حساس مي‌باشد. از اين ماهي مي‌توان جهت ماهي دار كردن آبگيرهاي طبيعي نیز استفاده نمود.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه محصول
در این بخش به معرفی کد آیسیک محصول اصلی طرح و سایر محصولات جانشین آن می‌پردازیم.
| شرح محصول | کد آیسیک 8 رقمی | کد آیسیک 10 رقمی |
| ماهی کامل به صورت تازه، سرد شده | _ | 1512412381 |
| فیله و گوشت ماهی به صورت تازه، سرد شده | _ | 1512412378 |
شرایط ورود کد 03019110 و 03019120، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت، 5 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می‌باشد.
واحدهای تولید کننده محصول
میزان تولید ماهی قزل آلا در سال 1398 حدود 3600 تن بوده است که نسبت به سال 1394 رشد 16 درصدی داشته است. این آمار از آمارنامه‌های سالانه وزارت جهاد کشاورزی و درگاه ملی آمار ایران استخراج شده است.
همچنین با کلیک بر روی کدهای تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با آن کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 03019110
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 03019120
کاربردهای محصول
ماهی را می‌توان یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین ماده‌های غذایی مفید دانست که خوشبختانه به صورت گسترده در تمام جهان و به خصوص در ایران یافت می‌شود. کشور ما به دلیل بهره‌مندی از دو دریای بزرگ در شمال و جنوب و همچنین پرورش ماهی در سطح شهرهای مختلف، این ماده غذایی را به راحتی تمام می‌توانیم به آن دسترسی پیدا کنیم و از خاصیت‌های آن بهره‌مند شویم. مصرف ماهی فوائد بسیاری دارد که به صورت خلاصه به آنها اشاره می‌شود:
1- به این دلیل که ماهی سرشار از اسید چربی به نام امگا 3 می‌باشد، سلامت بافت‌های ویژه مغز را تضمین نموده و سلامت شبکیه چشم را نیز به مراتب ارتقا می‌بخشد.
2- کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی
3- کاهش فشار خون
4- کاهش چربی خون
5- کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر
6-کاهش احتمال ابتلا به افسردگی
بازار محصول
صنعت آبزی‌پروری به سرعت رو به توسعه است به طوریکه در آینده می‌تواند جایگزین مناسبی برای بهره‌برداری مستقیم از ذخایر طبیعی به شمار آید. . امروزه پرورش ماهی قزل‌آلا مورد توجه محققین و هم پرورش‌دهندگان قرار گرفته است. عواملی مانند افزایش مصرف جهانی ماهی، کاهش صید ماهیان دریایی و سودآور و اقتصادی بودن باعث شده که توجه به پرورش ماهی قزل‌آلا افزایش یابد. در حال حاضر، با توجه به وجود محدودیت‌های فراوان در بهره‌برداری از منابع آبی، توجه به توسعه پرورش ماهی قزل‌آلا و جایگزینی آن با فعالیت‌های صیادی در اغلب کشورها آغاز گردیده است. به عنوان نمونه در کشور چین در خلال سال‌های 2003 تا 2010 میلادی با حمایت دولت، بیش از 30 هزار انواع شناور صیادی مختلف حذف شده و بیش از 200000 نفر صیاد شاغل شناورهای خود را رها کرده و به بخش پرورش ماهی (عمدتاً پرورش در قفس) روی آورده‌اند.
در ایران نیز پرورش ماهی قزل آلا رشد بسیار خوبی داشته است و در سال‌های اخیر واردات ماهی قزل آلا بسیار کم بوده است و انتظار می‌رود در سال‌های آینده کمبود عرضه چشمگیری وجود نخواهد داشت که همین موضوع بر لزوم افزایش صادرات ماهی قزل آلا و کسب درآمدهای ارزی برای کشور تاکید دارد.
روش تولید
مراحل رشد ماهی قزل‌آلا به شرح زیر می‌باشد:
1- فاز اول انكوباسيون که از لقاح تخم تا تخم چشم زده می‌باشد. طول دوره فاز اول انكوباسيون بین 10 تا 30 روز در دماي آب بين 6 تا 12 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
2- فاز انتهاي انكوباسيون که از تخم چشم زده تا لارو داراي كيسه زرده می‌باشد. طول دوره رشد لارو داراي كيسه زرده تا لارو تازه به شنا افتاده بین 12 تا 30 روز در دماي بين 6 تا 12 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
3- زمان رشد بچه ماهي داراي كيسه زرده تا به وزن 2 گرم و طول 5 سانتيمتر که بين 1.5 تا 3 ماه طول مي‌كشد.
4- زمان رشد بچه ماهي تا دوره انگشت قد 3 تا 4.5 ماه طول مي كشد. ماهي انگشت قد به طول 12.5 سانتيمتر و متوسط وزن 25 گرم مي‌باشد.
5- زمان رشــد ماهي از انگشــت قد تا بازاري بين 4 تا 6.5 ماه طول مي‌كشــد. ماهي با وزن 250 گرم بازاري نام دارد. مدت زمان رشد ماهي از 250 گرم تا 500 گرم بين 2.5 تا 4.5 ماه طول مي‌كشد. هنگامي‌كه درجه حرارت آب بين 5 تا 15 درجه سانتي‌گراد باشد.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 47,236 | 168,700 |
| سرمایه در گردش | 6,337 | 22,632 |
| کل سرمایه گذاری | 53،573 | 191،332 |
زمین مورد نیاز برای پرورش 100 تن ماهی قزل‌آلا و 7,000,000 قطعه بچه ماهی در سال، 6000 مترمربع می‌باشد.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 107,967 ميليون ريال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح پرورش ماهی قزل آلا توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرح | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 180،099.34 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 77.13 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 2 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 28،000 | میلیون ریال |