مقدمه
اساسی‌ترین عامل در پرورش دام، تغذیه مناسب آن است. دستیابی به روش‌های مناسب جهت تولید خوراک دام و گسترش تکنولوژی روز با قابلیت فراگیری عمومی برای این منظور، انکار ناپذیر است.
با محدودیت موجود در مراتع کشور و کم آبی روزافزون و افزایش قابل توجه دام در ایران و میزان واردات خوراک دام، موید کمبود منابع داخلی است. از طرفی نیز کشت طبیعی علوفه و افزایش تولید در واحد سطح نیاز به زمان با سرمایه‌گذاری و هزینه سنگین و حل مسائل نظیر تامین منابع آب و شبکه انتقال و شرایط اقلیمی مناسب دارد.
با در نظرگرفتن اینکه تولید علوفه مزرعه‌ای نیز حتی به عنوان منابع مکمل نمی‌تواند کافی باشد بنابراین استفاده از روشی که بتواند پاسخگوی نیاز کشور در این زمینه باشد، ضروری است.
تولید علوفه به روش هیدروپونیک یک روند نسبتا جدید است. علوفه هیدروپونیک، علوفه‌ای است که در خاک کاشته نمی‌شود. اصطلاح هیدروپونیک (Hydroponicum) اولین بار به وسیله Gericke پیشنهاد شد که او موفق گردیده بود در کالیفرنیا تولید نباتات را در معیار تجاری بدون استفاده از خاک از رشد اولیه تا مرحله باردهی نشان دهد. این اصطلاح مجموعه‌ای است از یک لغت یونانی Hydro یعنی آب و کلمه لاتین Ponero یعنی جای دادن که بطور خلاصه مفهوم قرار گرفتن چیزی در آب از آن استنباط می‌گردد.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید علوفه هیدروپونیک ارائه شده است.
معرفی محصول
اساس روش هیدروپونیک، از همان سبزه نوروز ایرانیان باستان است که در طول زمان این تکنیک پیشرفت کرده و هم اکنون بیش از 60 سال است که برای تامین بخشی از جیره خوراک دام در کل دنیا به حساب می‌آید.
در این روش خاک حذف می‌شود و کلیه مواد مغذی از طریق آب به گیاه می‌رسد و با این روش علوفه هیدروپونیک تولید می‌شود.
واژه هیدروپونیک از کلمه یونانی "هیدرو" به معنی آب و "پونیک" به معنی کار تشکیل شده است. این روش به صورت تولید گیاهان و سبزیجات بدون نیاز به خاک در بستر آب و در محیط کنترل شده است. اگرچه تولید علوفه هیدروپونیک مانند سبزیجات نیست و با آب خالص بدون عناصر غذایی امکان پذیر است. ذرت، جو، جو دو سر، گندم، نخود علوفه‌ای و... گیاهانی هستند که برای تولید علوفه سبز و با کیفیت برای دام در سیستم هیدروپونیک مناسب هستند. در این روش نور، آب، بذر و مقدار بسیار کمی عناصر غذایی برای تولید مورد نیاز است.
مصرف آب کم نسبت به کشت یونجه، امکان برداشت محصول در تمامی فصول سال و استفاده نکردن از ماشین آلات و ادوات کشاورزی را از مزایای این شیوه کشت می‌توان نام برد.
زمان کاشت تا برداشت در این روش هفت روز است و از هر یک کیلوگرم بذر کشت شده تا هفت برابر علوفه برداشت می‌شود.
با استفاده از این تکنولوژی در فضای کوچک، هر روز می‌توان یک تن علوفه تازه تولید کرد. این مقدار می‌تواند خوراک روزانه یک دامداری ۳۰۰ راسی گوسفند، یک گله ۵۵ راسی گاو شیری یا گوشتی و یک گله ۱۰۰ راسی اسب را تامین کند.
تولید علوفه به روش هیدروپونیک در واقع تلفیقی از تکنولوژی، تجربه، مدیریت و میزان سرمایه گذاری است و به دلیل صرفه جویی قابل توجه در مصرف آب، کمک به حفظ مراتع و منابع طبیعی و فراهم ساختن علوفه تازه در تمام طول سال برای دام‌ها، دارای اهمیت است.
هدف از اجرای این طرح احداث واحد تولید علوفه هیدروپونیک میباشد. ظرفیت اسمی تولید این واحد 360 تن در سال (روزانه 1 تن) است.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
محصول مورد نظر کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی ندارد.
کاربردهای محصول
از مهمترین اهداف تولید علوفه هیدروپونیک علاوه بر تامین خوراک دام می‌توان به افزایش ظرفیت تولیدات دامی، ایجاد اشتغال و به وجود آوردن درآمد صحیح برای جامعه، حفظ مراتع کشور با جلوگیری و کم نمودن فشار چرای دام، تامین خوراک دام‌های سُم‌دار و بی‌سم در مراتع و حیات وحش به ویژه در زمستان، جلوگیری از کشتار دام‌ها قبل از وزن مطلوب و استفاده بهینه از منابع موجود و تأمین بخشی از نیاز جامعه به پروتئین حیوانی در راستای تحقق نسبی استقلال غذایی دامی اشاره کرد.
علوفه هیدروپونیک مناسب برای چه حیواناتی است؟
این خوراک قابلیت استفاده برای دام‌های مختلفی چون گاو، گوسفند، اسب، بز، شتر، شترمرغ، ماهیان علف خوار، آهو، گوزن، مرغ و خروس، قرقاول، بوقلمون، آهو، خرگوش و… را دارا است.
مزایای روش تولید علوفه تازه
از زمان برداشت، مواردي مانند هورمون‌هاي گیاهی ، ویتامین‌ها و مواد معدنی در طول زمان برداشت از سیستم گیاهی حذف می‌شوند. در نتیجه می‌توان با کمترین استفاده از عوامل تولیدي (زمین، آب ، بذر، افزودنی‌هاي تقویتی، نیروهاي انسانی، سرمایه، زمان و…) بالاترین بازده را نسبت به هزینه انجام شده به شرح زیر ارائه می شود:
مصرف بهینه آب
سیستم فوق با توجه به بسته بودن سیستم آبیاري با کمتر از یک متر مکعب آب در روز، یک تن علوفه تولید می‌کند یعنی کمتر از ۱ % آنچه در روش سنتی کشاورزي آب مصرف می‌شود. در روش سنتی حداقل ۱۰۰ تن آب در روز لازم است. در این روش فقط حدود 9۵۰ لیتر آب و مواد مغذي مصرف می شود.
مصرف بدون ضایعات بذر
با توجه به شرایط بسیار مناسب براي تولید یک تن علوفه ؛ فقط 140 کیلو بذر در روز مصرف می شود و هیچ بذر سالمی از بین نمی‌رود.
مصرف بهینه سرمایه
با توجه به نوع تکنولوژي بالاي سیستم، هزینه‌هاي زیر، به راحتی حذف می‌شوند:
۱ – هزینه خرید زمین کشاورزي وسیع
۲ – هزینه حصار کشی
۳ – هزینه آبیاري
۴ – هزینه آزمایش و بهبود کیفیت زمین
۵ – هزینه زیاد کود شیمیایی به علت هدر رفتن آن در سطح وسیع (رسیدن به توسعه پایدار)
۶ – هزینه سموم دفع آفات نباتی (رسیدن به توسعه پایدار)
۷ – هزینه‌هاي نامشخص ناشی از آب و هواي نامناسب و متغیر
۸ – در صورت وجود سوله یا هرگونه محیط سرپوشیده بدون استفاده، با حذف بخش کانکس علاوه بر کاهش هزینه خرید سیستم، می‌توان از این مکان‌ها نیز به بهترین وجه ممکن استفاده نمود.
۹ – هزینه‌هاي خشک کردن علوفه
۱۰ – هزینه انبار کردن علوفه
۱۱ – هزینه‌هاي ناشی از آفت زدن علوفه
۱۲- هزینه‌هاي ناشی از خشکسالی
۱۳- هزینه هاي مربوط به ماشین آلات
۱۴- هزینه‌هاي مرتبط با بیماري‌هاي ناشی از تغذیه
۱۵- هزینه‌هاي ناشی از بناها و ساختمان هاي زیاد
۱۶- کاهش هزینه در کل عملیات و خوراك دام
بازار محصول
اندازه بازار جهانی سیستم‌های هیدروپونیک بر اساس سایت market sandmarkets در سال 2020 در حدود 9.5 میلیارد دلار برآورد شده است که این مقدار در سال 2026 طبق برآورد‌های انجام شده به 17.9 میلیارد دلار خواهد رسید. با توجه به افزایش روزافزون جمعیت جهان و فشار حداکثری به بخش کشاورزی، دیگر افزایش سطح زیر کشت پاسخگوی این نیاز جهانی نخواهد بود و این موضوع سبب شده است که رویکرد افزایش تراکم کشت و تولیدات هیدروپونیک به شدت در حال گسترش باشد.
امروز کشت علوفه بدون خاک یا روش هیدروپونیک به علت صرفه اقتصادی فراوانی که دارد واینکه می‌توان در تمام فصول سال علف مورد نیاز دام‌ها را تأمین کرد از استقبال جهانی برخوردار است.
این روش برای کاشت تمام علوفه‌ها (گندم، جو، ذرت، ارزن، یونجه) و انواع سبزیجات (گوجه فرنگی، خیار، فلفل، کاهو، ریحان، تره، جعفری و...) و گیاهان زینتی (رزها، گل‌های پیازدار، گیاهان دارای شاخ و برگ) قابل استفاده است. افراد بدون تخصص اگر سراغ این روش بروند، ممکن است کمی سرخورده شوند ولی افرادی که با اطلاعات کافی از این روش استفاده می‌کنند، قطعا تولید با این روش بسته به تخصص آنها بهتر و با کیفیت‌تر خواهد بود. علاوه بر این محصولاتی هم که از این روش به دست می‌آید، اگر تغذیه فیزولوژی در آن به خوبی رعایت شود، کیفیت و ارزش غذایی آن می‌تواند بهتر از روش‌هایی باشد که از خاک معمولی استفاده می‌شود.
روش تولید
علوفه هیدروپونیک در شرایطی کنترل شده تولید می‌شود. در یک فضای کوچک می‌توان به تولید انبوهی از علوفه دامی در زمان کوتاهی دست یافت.
در این سیستم کشت، دانه‌های بوجاری شده را خیسانده و پس از جوانه زنی آنها را به سینی‌های کشت منتقل می‌کنیم.
کشت هیدروپونیک علوفه بدون استفاده از خاک صورت می‌گیرد و بستر کشت جوانه‌ها آب میباشد که از این طریق مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به صورت محلول در آب به آن منتقل می‌کنند.
شرایط فضای کشت گیاه کاملا کنترل شده است و در اتاقک کشت نور، دما، رطوبت و تهویه مناسب با گیاه تنظیم می‌گردد. با توجه به نحوه کشت گیاه و وارسی‌های مداوم آن، گیاه دچار آفت و قارچ نمی‌شود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 14,704 | 58,816 |
| سرمایه در گردش | 216 | 864 |
| کل سرمایه گذاری | 14,920 | 59,680 |
زمین مورد نیاز برای تولید 360 تن در سال علوفه هیدروپونیک، 100 مترمربع میباشد.
*هر دلار معادل 250,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد میباشد و معادل 12,491 میلیون ریال میباشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید علوفه هیدروپونیک توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرح | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 20,343.23 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 50.99 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 2 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 9,000 | میلیون ریال |