مقدمه
قهوه یکی از نوشیدنی‌های مهم و محبوب در سراسر دنیاست. نوشیدنی‌ای که در هر فرهنگ و قوم و ملیت، قصه متفاوتی را از دیرباز داشته و مصرف آن دستخوش تغییراتی نیز شده است. طی سال‌های گذشته مصرف قهوه در کشور ما با رشد قابل توجهی مواجه شده، با آن که چای به عنوان نوشیدنی گرم رایج در ایران محسوب می‌شود، اما هرساله به تعداد افرادی که یکی از انواع قهوه را در برنامه غذایی روزانه خود جای داده‌اند اضافه شده‌است.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید قهوه فوری ارائه شده است.
معرفی محصول
قهوه (Coffee) عربی شدهٔ واژه کفا یا کافا است که در اصل نام منطقه و شهری در جنوب غربی اتیوپی است که این گیاه در ابتدا در آنجا یافت شده‌است. فرهنگ‌نویسان عرب می‌گویند واژهٔ قهوه در اصل نام نوعی شراب بوده‌است که بعدها نام این نوشیدنی شده و همچنین می‌گویند ریشهٔ این واژه، فعلِ «قها» (تلفظ: qahā) به‌معنی بی‌اشتها بودن است؛ زیرا در گذشته تصور بر این بود که این مایع باعث بی‌اشتهایی می‌شود.
یک دانه قهوه سبز بو داده نشده (رُست نشده) در واقع دانه گیاه قهوه (با نام علمی Coffea) است. چندین گونه از این گیاه وجود دارد که شناخته‌شده‌ترین آنها قهوه عربیکا است که 75 تا 80 درصد قهوه جهان از آن تولید می‌شود، در حالی که نژاد دیگر یعنی قهوه روبوستا تقریبا 20 درصد تولید جهانی این محصول را به خود اختصاص میدهد.
تبدیل دانه تازه قهوه به یک گیاه تقریبا 2.5 ماه طول میکشد، درحالیکه جوانه زدن دانه‌های قدیمیتر میتواند تا 6 ماه طول بکشد. درختان جوان کاملا شکننده و ظریف هستند و بنابراین برای محافظت، زیر سایهبان نگهداری می‌شوند.
حدود 3 تا 4 سال طول میکشد تا گیاه به مرحله میوه‌دادن برسد و میوه آن برای تولید قهوه با کیفیت برداشت می‌شود. این گیاه، شکوفه‌هایی دارد که در یک بازه زمانی 30 تا 35 هفته‌ای به گیلاس قهوه تبدیل می‌شوند.
گیلاس قهوه
گیلاس قهوه یا Coffee Cherries میوه‌ای است که دانه‌های سبز قهوه در درون آن جای دارند، معمولا هر میوه دارای 2 دانه سبز در درون خود است اما در 5 تا 10 درصد مواقع ممکن است یک دانه سبز درون آن وجود داشته باشد. این میوه‌ها قبل از رسیدن سبز رنگ و پس از رسیدن و آماده شدن برای برداشت به رنگ قرمز یا قرمز مایل به بنفش در می‌آیند.
هر گیلاس از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که شامل دانه سبز، یک پوست نقرهای، یک پوسته کاغذی محافظ به نام پکتین، یک لایه گوشتی به نام پالپ و یک پوشته لایه خارجی می‌باشد.
گیلاسهای قهوه معمولا 4 تا 5 سال پس از کاشت آماده برداشت هستند.
قهوه فوری فریز شده و خشک به طور معمول به عنوان بالاترین سطح قهوه فوری موجود قابل قبول است. قهوه فوری فریز شده خشک از دانه‌های قهوه با کیفیت بالاتر مانند انواع عربیکا تهیه می‌شود. بافت و نشانه اصلی قهوه فریز و خشک شده این است، هنگامی که بین دو نوک انگشتان خود قرار دهید، شکستن آن آسان نیست و له نمی شود.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
در این بخش به معرفی کد آیسیک محصول می‌پردازیم.
| شرح محصول | کد آیسیک 8 رقمی | کد آیسیک 10 رقمی |
| قهوه فوری گرانوله | _ | 1549512311 |
| انواع پودر نوشیدنی فوری بر پایه قهوه | _ | 1549412565 |
| انواع قهوه فوری | _ | 1549412309 |
| پودر قهوه بوداده و ساییده | _ | 1549412303 |
| دانه قهوه بو داده شده | _ | 1549412302 |
| بسته بندی نسکافه و پودر قهوه | 15491140 | _ |
| بسته بندی قهوه فوری | 15491121 | _ |
| فرآوری قهوه | 15491110 | _ |
| بسته بندی قهوه | 15491120 | _ |
قهوه فوری تحت زیر فصل تعرفه 0901 مقررات گمرکی ایران با عنوان "قهوه، حتي بوداده يا كافئين گرفته شده؛ پوست قهوه؛ بدل قهوه حاوي قهوه، به هر نسبت"، با زیر تعرفه 09019090 با عنوان " سایر" صادر و وارد می‌شود.
شرایط ورود و خروج قهوه فوری، داشتن اجازه از وزارت صنعت، معدن و تجارت و پرداخت 5 درصدی حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می‌باشد.
واحدهای تولیدکننده محصول
این محصول تا انتهای سال 1399 دارای 315 واحد فعال فرآوری و بسته بندی بوده است. استان‌های تهران و البرز دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصول هستند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کد تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با این کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 09019090
کاربردهای محصول
قهوه جزء یکی از پرخاصیت‌ترین نوشیدنی‌های جهان است که در ادامه به صورت خلاصه به خواص این نوشیدنی می‌پردازیم:
1- بالابردن انرژی
2- چربی سوزی
3- بهبود عملکرد فیزیکی
4- تامین درصدی از مواد غذائی و ویتامین‌های بدم
5-جلوگیری از آلزایمر
6- جلوگیری از پارکینسون
7- کاهش احتمال ابتلا به سرطان
بازار محصول
طبق آخرین آمار منتشرشده در سال 2020، برزیل، ویتنام، کلمبیا و اندونزی به ترتیب بزرگ‌ترین تولیدکنندگان قهوه در جهان هستند. برزیل با تولید 69 میلیون کیسه 60 کیلویی قهوه بزرگ‌ترین تولیدکننده قهوه در جهان است و ویتنام با تولید سالانه 29 میلیون کیسه 60 کیوگرمی قهوه در جایگاه دوم قرار دارد.
قهوه فوری به دلیل بافت پودری آن، در مقایسه با دانه‌های قهوه و قهوه آسیاب شده ماندگاری بالاتری دارد. راحتی از نظر ذخیره‌سازی و مصرف آسان‌تر عامل رشد قهوه فوری است که تخمین زده می‌شود در دوره پیش بینی (2019-2025) با نرخ 6.13 درصد در حال پیشرفت باشد.
قهوه فوری به دلیل سهولت تهیه در مقایسه با انواع سنتی قهوه، در بین مصرف‌کنندگان محبوبیت پیدا کرده است. علاوه بر این، محتوای آنتی اکسیدانی بالا، سبک زندگی پر سر و صدا مردم و هزینه پایین محصول، به عنوان محرک‌های اصلی رشد در بازار قهوه فوری ظاهر شده‌اند.
در ایران نیز هرساله شاهد رشد چشمگیر تقاضای انواع قهوه هستیم به طوریکه در سال‌های آینده با کمبود عرضه شدید این محصول روبرو خواهیم بود.
روش تولید
فرآيند توليد قهوه فوری به شرح زیر می‌باشد:
دو روش کلی برای تولید کریستال های قهوه فوری وجود دارد:
1- خشک کردن انجمادی 2- خشک کردن پاششی
روش خشک کردن انجمادی:
در روش خشک کردن انجمادی، قهوه آماده شده در دمای منفی 40 درجه سانتیگراد منجمد و پس از برش تبدیل به تکه های جامد و حلال در آب می‌شوند. سپس آنها را در دمای پایین و تحت خلاء خشک می‌کنند که در نتیجه تبدیل به قهوه فوری آماده مصرف می‌شود. در این روش کیفیت عطر و طعم با توجه به درجه حرارت بسیار کم و شرایط خشک‌کردن ملایم محافظت می‌شود. از مزیت‌های این روش اکسید‌نشدن قهوه، ایجاد نشدن ترکیبات جدید در قهوه، کاهش چسبندگی و توده‌ای شدن قهوه می‌باشد.
روش خشک کردن پاششی:
در روش خشک کردن پاششی قهوه آماده شده به یک جریان هوای گرم در بالای یک برج استوانه ای بلند اسپری می‌شود. قطرات قهوه در این برج رطوبت خود را ازدست داده و در زمانی که به پایین استوانه می‌رسند تبدیل به جامدی حلال در آب و بافت دار می‌شوند. این پودر آماده حل شدن مجدد در آب است. متاسفانه، در این فرایند، دمای بالای روی روغن قهوه بر روی عطر و بو قهوه تاثیر گذاشته و بیشتر عطر و طعم قهوه از بین می رود. این فرآیند پرکاربردترین روش برای تهیه قهوه فوری است. قهوه فوری حاصل از این روش رنگ روشن تر و دانه بندی درشت تر دارد که به اصطلاح قهوه Gold نامیده می‌شود.
محصول مورد نظر طرح، گرانول قهوه است لذا از روش خشک کردن انجمادی برای تولید محصول استفاده می‌شود.
در صورتیکه بخواهیم پودر قهوه فوری تولید کنیم روش خشک کردن پاششی مناسب خواهد بود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 538,726 | 2,154,904 |
| سرمایه در گردش | 26,225 | 104,900 |
| کل سرمایه گذاری | 564,951 | 2,259,804 |
زمین مورد نیاز برای تولید 120 تن در سال قهوه فوری، 3000 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 250,000 ریال درنظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 431,157 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید قهوه فوری توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 477,644.42 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 37.25 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 323,000 | میلیون ریال |