مقدمه
در كشور ايران به دليل كمبود سرمايه در شرايط حال و شرايط اقليمي خاص خود كه بصورت خشك و نيمه‌خشك مي‌باشد و دامپروري و كشاورزي در تمام فصول سال جريان دائمي ندارد، مردم در تمام طول تاريخ به صنايع دستي روي آورده‌اند و در اين ميان زيرانداز (فرش) جايگاه خاص خود را به‌دست آورده‌است. محصول توليدي، فرش دستباف مي‌باشد كه توسط اعضاء و بافندگان در طرح‌ها، رنگ‌ها و رج شمارهاي مختلف توليد مي‌شود. مواد اوليه قالي‌بافي شامل پشم كه در چرخه توليد به نخ تبديل شده و در بافت فرش دستباف مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ديگر نخ پنبه‌اي و ابريشمي مي‌باشد كه همگي با اصلاح نژاد گوسفند، پنبه و ابريشم و ترويج آنها در داخل كشور توسط وزارتخانه‌هاي مربوطه قابل تهيه مي‌باشد. در هر مجتمعي كيفيت متغير است و بايد سعي در بالابردن كيفيت كرد تا حدي كه هيچ توليدكننده خارجي نتواند به اين درجه از كيفيت دسترسي پيدا كند.
فرش دستباف از جمله محصولاتي است كه ارزش افزوده فراواني دارد و از طرفي موجب اشتغال افراد زيادي از جمعيت كشور به ويژه روستاييان را فراهم ساخته است. مي‌توان گفت كه فرش جايگاه ويژه‌اي در اقتصاد ملي از بعد اشتغال، ارزش افزوده و صادرات دارد.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید فرش دستباف ارائه شده است.
معرفی محصول
بشر از زمانی كه خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگي را احساس کرد، به فكر داشتن منسوجی بود تا او را در برابر سرما و سختی زمين محافظت نمايد. پشم و موی حيوانات اولين يافته‌های بشر برای برآوردن اين نياز بود و متعاقباً پوست اين حيوانات اولين زيرانداز يا به عبارت ديگر، فرش آنها بود. فرش دستبافت ایرانی از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در اقصی نقاط دنیا داشته و به نوعی نماد هنر کشور ایران است. علاقه‌مندان سراسر دنیا اذعان دارند که برترین قالی‌های دستبافت جهان متعلق به ایران است.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
در این بخش به معرفی کد آیسیک محصول اصلی طرح و سایر محصولات جانشین آن می‌پردازیم.
| شرح محصول | کد آیسیک 8 رقمی | کد آیسیک 10 رقمی |
| گلیم ماشینی | ۱۷۲۲۱۱۱۳ | 1722412317 |
| فرش دستباف | 17221115 | 1722412338 |
| فرش ماشینی | ۱۷۲۲۱۱۱۰ | 1722412302 |
| فرش تزئینی | - | 1722412326 |
| انواع فرش و قالیچه ماشینی | ۱۷۲۲۱۱۱۴ | 1722312301 |
| انواع فرش و قالیچه دستبافت | - | 1722312336 |
| رویه پشتی ماشینی | 17221112 | 1722412304 |
| پادری فرشی | - | 1722412305 |
| قالیچه ماشینی | 17221111 | 1722412303 |
فرش تحت زیرتعرفه 5701، مقررات گمرکی ایران با عنوان "فرش و ساير كفپوش‌ها از مواد نسجي، گره‌باف، حتي آماده مصرف از پشم يا از موي نرم (كرك) حيوان"، با کدهای تعرفه 57011000 و57019000 و همچنین با زیرتعرفه 5805 تحت عنوان ديواركوب‌هاي دستباف از نوع گوبلن، فلاندر، ابوسن (Aubusson)، بووه (Beauvais) و همانند و ديواركوب‌هاي سوزن‌دوزي (مثلاً، سوزن زني ريز، سوزن چليپايي)، حتي دوخته و مهيا با کد تعرفه 58050000 صادر و وارد می‌شود.
شرایط ورود کد 57011000 و 57019000 داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزارت صنعت، معدن و تجارت پرداخت 55 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 51%) می‌باشد.
شرایط ورود کد 58050000، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت 32 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 28%) می‌باشد.
واحدهای تولید کننده محصول
این محصولات تا انتهای سال 1398 دارای 910 واحد فعال بوده است. استان‌های اصفهان و یزد دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصول هستند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کدهای تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با آن کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 57019000
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 58050000
کاربردهای محصول
فرش‌ها و گلیم‌ها یکی از عناصر منحصر به فرد در ایجاد زیبایی منزل هستند. آنها علاوه بر کاربرد به عنوان کفپوش، نقش‌های دیگری برای ایجاد زیبایی خانه ایفا می‌کنند. از جمله کاربردهای فرش دستباف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- زیبایی بیشتر دکوراسیون2- آرامش بیشتر در محیط زندگی و کار
3- حفظ و ایجاد گرمای خانه و زندگی
4- ایجاد احساس زندگی بی‌آلایش
5- ارزش هنری فرش
بازار محصول
وضعيت فعلي نظام توليد و توزيع فرش دستباف ايران مبتني بر نظام فشاري است. بدين معني كه هم در توليد و هم در توزيع اين محصول كمتر به نظر و سليقه مشتري توجه مي‌شود و فعالان فرش دستباف ايران به عرضه فرش دستباف خود در بازارهاي هدف مي‌پردازند، به اين اميد كه مشتري با ملاحظه فرش و هنر آنها تشويق به خريد گردد. اما در بسياري از موارد اين مهم كارساز واقع نمي‌شود و رقباي ايران در بازارهاي هدف با درك اين وضعيت به توليد و توزيع فرش‌هاي مورد دلخواه مشتريان هدف از نظر رنگ، شكل، اندازه، طرح و نقشه مي‌پردازند. ليكن با برنامه‌ريزي و آگاه‌سازي فعالان فرش دستباف امكان تبديل نظام توليد و توزيع مبتني بر فشاري به كششي وجود دارد.
يكي از روش‌هاي دستيابي به رقابت‌پذيري، توان پاسخگويي به خواسته‌هاي بازار است. سيستم‌هاي مديريت زنجيره تأمين هر يك مي‌توانند عملكردهاي متفاوتي در برابر خواسته‌ها و ناهنجاري‌هاي بازار از خود نشان دهند.
در زنجيره تأمين كششي، توليد بر اساس تقاضا است، به گونه‌اي كه هماهنگ با تقاضاي واقعي مشتري نهايي (به جاي پيش‌بيني تقاضا) است. بدين منظور، زنجيره تأمين از مكانيزم‌هاي انتقال سريع اطلاعات
استفاده مي‌كند تا اطلاعات مربوط به تقاضاي مشتري را به سطوح بالاتر انتقال دهد. اين امر باعث كاهش زمان تحويل، كاهش سطح موجودي‌ها، افزايش توانايي مديريت منابع، كاهش انحرافات در سيستم و در نهايت كاهش هزينه‌ها مي‌شود.
از جمله مسائلي كه نقش مهمي در افزايش روند صادرات فرش دستباف ايران دارد، نوآوري در طرح و رنگ و كيفيت فرش دستباف مي‌باشد. يكي از نكات مهم، جايگاه تبليغات است. از ديدگاه فروشندگان فرش دستباف، تبليغات از جايگاه بالايي برخوردار است.
كارشناسان مركز ملي فرش اشاره كرده‌اند كه استراتژي‌هاي تمركز و تمايز به ترتيب بيشترين تا كمترين تأثير را بر گسترش بازار داخلي صنعت فرش دستباف ايران دارند و زماني كه اين سه استراتژي به طور همزمان به كار برده شوند، فقط رهبري هزينه معنادار بوده و بيشترين سهم را در گسترش بازار داخلي صنعت فرش دستباف ايران خواهد داشت و دو استراتژي ديگر نبوده و سهم اندكي را در گسترش بازار داخلي صنعت فرش دستباف خواهند داشت.
ايران مي‌تواند با امكانات و استعدادهايي كه دارد و همچنين با حمايت دولت، ضعف‌هاي خود را جبران كرده و به جايگاه واقعي خود در تجارت بين‌الملل فرش دستباف ايراني برسد.
پيشنهادات:
لازم است كه دولت توجه بيشتري به اين صنعت داشته و زمينه‌هاي حمايت از صنعت از طريق تبليغات، تأمين مواد اوليه مرغوب، آموزش، پژوهش، گسترش نظام تأمين اجتماعي، برگزاري جشنواره و نمايشگاه‌ها و پرداخت تسهيلات خرد به قالي‌بافان، پرداخت تسهيلات خرد به متقاضيان، تأسيس مجتمع قالی‌بافي و شركت‌هاي مرتبط و... را فراهم نمايد.
با توجه به اينكه در بازار كنوني تبليغات خاصي در مورد فرش دستباف وجود ندارد، وقتي اطلاع‌رساني در مورد نمايشگاه‌ها نيز در حد بسيار ضعيفي مي‌باشد و فروشندگان نيز توانايي لازم جهت تبليغات را در خود نمي‌بينند، ارگان‌هاي دولتي از جمله صدا و سيما و ساير نهادها مي‌توانند اين خلأ را جبران كنند.
رشته‌هاي مرتبط با صنايع دستي و فرش دستباف در دانشگاه‌هاي استان‌ها و شهرهايي كه مراكز قالي‌بافي ايران شناخته مي‌شوند و كلاس‌هاي آموزشي براي افراد درگير در صنعت فرش دستباف برگزار كنند. در توليد به سليقه مردم توجه زياد كنند، نه اينكه ابتدا فرش را توليد كنند و سپس به دنبال مشتري براي آن بگردند.
تمركز بر نوع خاصي از فرش مي‌تواند منجر به افزايش مهارت و نيز افزايش كيفيت فرش‌هاي دستباف شوند. استفاده از نمايشگاه‌هاي تركيبي مثلاً نمايشگاه‌هاي كالاهاي خانگي، دكوري، مبلمان و فرش دستباف.
اطلاع‌رساني از طريق رسانه‌ها جهت بازديد از نمايشگاه‌هاي فرش دستباف به هنگام برگزاري نمايشگاه‌هاي فرش دستباف.
تأسيس دهكده‌هاي فرش كه تمام مراحل توليد فرش در آن انجام مي‌شود، جهت بازديد و تشويق مردم به خريد فرش دستباف.
دعوت از كشورهاي خارجي جهت حضور در نمايشگاه‌هاي استاني براي افزايش اعتبار اين نمايشگاه و افزايش استقبال مردم.
تأسيس فروشگاه‌هاي فرش دستباف در مجتمع‌هاي تجاري جديد و خروج آن از بازارهاي قديمي و مسقف، زيرا بيشتر مردم جهت تنوع و خريدهاي خود به اين مكان‌ها مراجعه مي‌كنند.
هماهنگي با تورهاي گردشگري داخلي و خارجي كه همراه با بازديد از مناطق ديدني، از نمايشگاه‌هاي فرش دستباف نيز ديدن كنند.
به روز شدن دكوراسيون فروشگاه هاي فرش دستباف كه هنوز به شيوه چند دهه گذشته، فرش‌ها در اين نمايشگاه‌ها به نمايش در مي‌آيند.
روش تولید
ابتدا دار نصب مي‌شود و چله‌كشي يا چله‌دواني كه عبارت‌است از نخ‌هاي تار به دور ميله بالا (سردار) و پائين‌دار (زيردار) است توسط چله‌كش انجام مي‌گيرد؛ سپس چند رج بصورت گليم‌باف با رد كردن پودها و محكم كردن آنها ميان تارها، بافته مي‌شود. سپس كناره‌پيچ، لبه‌هاي كناري فرش را مي‌پيچند. كناره‌پيچ يك خامه سه‌لائي است كه از ابتدا قالي را به كناره‌هاي آن وصل مي‌كند.
براي بافت پرزها يا نخ‌هاي خامه تار زير و رو را گرفته و بر حسب نوع گره نخ خامه بدور تارها مي‌چرخد. سپس نخ‌ها پائين كشيده شده و با چاقو قطع مي‌گردند. در هر دار، چوب افقي ديگري وجود دارد بنام نيزه پيچ كه تارها به دور آن توسط يك نخ ديگر چرخيده‌اند با بالا و پائين آوردن آن تارهاي زير و رو تعويض مي‌گردند. بعد از بافتن همه گره‌هاي يك رج، پود زير از لاي دو رديف تار زير و روي قالي رد مي‌شود. معمولا از چوب كوچكي بنام هاف براي جداكردن تارهاي زير و رو و كشيدن پود از ميان آنها استفاده مي‌شود بعد از آنكه پود زير گذاشته شد اول آهسته و ريز و بعد با ضربات محكم شانه بر پود مي‌زنند تا محكم شود، بعد از تعويض دوباره تارها، پود زير گذاشته مي‌شود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 58,468 | 208,814 |
| سرمایه در گردش | 3,982 | 14,221 |
| کل سرمایه گذاری | 62,450 | 223,036 |
زمین مورد نیاز برای بافت 3000 مترمربع در سال فرش 2500 مترمربع می‌باشد.
لازم به ذکر است هر دلار معادل 280,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 156,441 ميليون ريال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید فرش دستباف توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 96,037.19 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 49.83 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 2 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 35,000 | میلیون ریال |