مقدمه
ورمی‌کمپوست متشکل از ورمی (کرم خاکی) و کمپوست (کود آلی) به معنای نوعی کود آلی است که از فعالیت کرم خاکی حاصل می‌گردد.بیش از ۲۷۰۰ نوع کرم خاکی در طبیعت وجود دارد این کرمها با کاوش خاک و تغذیه عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه می‌کنند و قدرت باروری آن را افزایش می‌دهند همچنین به دلیل جابجایی مداوم در خاک، با ایجاد سوراخ‌های زیاد، راه نفوذ اکسیژن به خاک را آسان می‌کنند.
کلمه ورمی (Verms) از لغت لاتین ورم (Vermis) گرفته شده که به معنی کرم است. تولید ورمی کمپوست فرایندی نیمه هوازی است (حدود ۸۰٪ رطوبت) که توسط گونه‌ای خاص از کرمها، قارچ‌ها، باکتری‌ها، و اکتینومیست‌ها انجام می‌شود، همچنین مواد حاصل از بستر رشد کرم بوده که پس از دفع مواد زائد از سیستم گوارشی کرم در محیط باقی می‌ماند، ورمی‌کمپوست، مجموعه‌ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه شده و نیز اجساد کرم‌هاست که برای گیاه ارزش غذایی فراوانی دارد. در خاک‌هایی دارای مواد دفع شده توسط کرمها، عناصری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم ۵ – ۱۱ مرتبه بیشتر از خاک‌های بدون کرم است. در اثر عبور مواد آلی از دستگاه گوارش کرم، عناصری از جمله ریزمغذی‌ها زیاد می‌شوند.
تولید ورمی‌کمپوست، تغذیه کرم‌های قرمز حلقوی بارانی موسوم به Eisenia foetida از مواد آلی پسماندهای آشپزخانه بوده و محصول این فرایند کود آلی است که یکی از غنی‌ترین کودهای شناخته شده در دنیا است.
معرفی محصول
اهداف و ضرورت اجرای طرح ورمی کمپوست در ایران به شرح زیر است:
- ارزش افزوده بالا
- بهره برداری زود و سریع
- اشتغال زایی (در روستاها و شهرها)
- در تمام نقاط کشور می تواند به عنوان طرحی نو مطرح شود.
- توسعه اقتصادی_کسب درآمد
- هزینه کم جهت اجرا برای یک نفر و یا شرکت
- سلامتی مردم
مواد مناسب برای تولید کود ورمی کمپوست
تغذیه
کرم‌های خاکی می‌توانند از تمام انواع زباله‌های غذایی، زباله‌های حیاط و باغچه و کاغذ و مقوا تغذیه نمایند. زباله‌های باغچه‌ای مانند برگ‌ها،علف‌های کوتاه شده،شاخ و برگ‌های کوچک، زائدهای گیاهی غیر چوبی می‌باشند که همه قابل تبدیل به ورمی کمپوست هستند. خاکستر چوب نیز به عنوان منبع آهک محسوب می‌شود که باید به میزان کمی مورد استفاده قرار بگیرند.
فضولات حیوانی
می توان از مدفوع حیوانی مانند گوسفند، اسب، بز و طیور ( به غیر از مرغ ) برای این منظور استفاده نمود.لازم است پیش از استفاده از مدفوع حیوانی به جز احشام آزمایشات و پیش بینی های اولیه مختلفی در مورد عوامل بیماری زا و واکنش در مقابل کرم های خاکی انجام داد. در ضمن باید در استفاده از مدفوع اسب بسیار دقت شود زیرا مدفوع این حیوان حاوی ویروس تتانوس است که برای انسان مهلک و کشنده است.
زباله‌های کشاورزی
همچنین می‌توان از زباله‌های کشاورزی که پس از برداشت محصول و خرمن کوبی به دست می‌آید نیز استفاده کرد، این زباله‌ها شامل شاخه‌ها، برگ‌ها، سبوس (به جز شلتوک)، پوست، زباله‌های سبزیجات، خرده برگ‌ها، زباله‌های فرآوری صنایع غذایی و تفاله نیشکر می‌باشند.
زباله‌های جنگلی
این زباله‌ها تولیدات گیاهی از قبیل تراشه‌های چوب، خاک اره و خمیر کاغذ را شامل می‌شود.
زباله‌های شهری
زباله‌های شهری که هر روز تولید می‌شوند در بر دارنده موارد مهمی از بقایای آلی شهری می‌باشند که می توانند در تولید ورمی کمپوست استفاده شوند.
کاربردهای محصول
ویژگی‌های اختصاصی در گیاهان تزئینی و دارویی:
- تداوم گلدهی گونه‌های مختلف گیاهان تزیینی
- حفظ رنگ‌ها و عطر گل‌ها در طی زمان عرضه
- افزایش نسبت اسانس‌ها و مواد موثر در گیاهان دارویی
- جلوگیری از زرد شدن و ریزش برگ‌ها
- بهبودجوانه زنی بذرها
- افزایش تداوم گل‌های شاخه بریده در طی نگهداری در گلفروشی‌ها
ویژگی های عمومی:
- افزایش مقاومت به استرس‌ها و تنش‌های محیطی
- ارتقاء مقاومت در برابر پاتوژن‌ها و عوامل بیماری زای خاک
- کاهش و نهایتا حذف مصرف کودهای شیمیایی و مواد محرکه
- افزایش نسبت تبدیل جوانه‌های رویشی به زایشی
- تشدید ریشه زایی و رشد قلمه‌ها
- حاوی سطح بالایی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان
- تامین کننده عناصر اساسی در ایجاد عطر و طعم در محصولات کشاورزی
- افزایش زمان انبارداری محصولات جمع آوری شده با حفظ کیفیت
بازار محصول
با توجه به آمار سازمان بهداشت جهانی (world health organization) در حدود 70% سرطان‌های که گریبانگیر انسان‌ها می‌شود بر اثر استفاده از مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی و مواد غذایی است، بعد از اعلام این آمار اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سیاست‌های جدیدی را در بخش کشاورزی اعمال کردند و آن هم استفاده از کودهای ارگانیک (کودی که هیچگونه مواد شیمیایی در آن وجود نداشته باشد) به جای کودهای شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی بود و تاکنون بهترین کود ارگانیکی که شناخته شده است کود ورمی کمپوست یا کرم پوسال (کودی که توسط کرم خاکی تولید می‌شود) است که به دلیل مصرف بالا جهت تولید محصولات ارگانیک درخواست‌های فراوانی دارد و بازار فوق‌العاده‌ای را در بخش کشاورزی در اختیار خود دارد و در کشور ما نیز تولید این کود آغاز شده که با توجه به قیمت و درخواست‌های فراوان از کشورهای اطراف به ویژه کشورهای عربی خاورمیانه بازار جذابی را برای این صنعت در بخش صادرات بوجود آورده است.
محاسبات و شاخص‌های اقتصادی طرح نشان می‌دهد که طرح دارای توجیه اقتصادی است و به لحاظ اقتصادی آن را کاملاً قابل رقابت و جایگزین با نمونه مشابه وارداتی می‌سازد و می‌توان نتیجه‌گیری کرد که طرح دارای توجیه مناسب بوده و اجرای آن می‌تواند نتایج مثبتی برای مجری و کشور در برداشته باشد. با اجرای طرح حاضر هر چند بخشی از تقاضای داخلی برآورده خواهد گردید ولی همچنان مقادیری تقاضای پاسخ داده نشده در بازار وجود خواهد داشت و بنابراین زمینه‌های لازم برای افزایش ظرفیت کاملاً در کشور وجود دارد.روش تولید
تولید ورمی کمپوست
فناوری تولید ورمی کمپوست از نظر اکولوژیکی و اقتصادی ، فرایندی در خور اجرا و با حداقل امکانات و به وسیله مردم عادی قابل انجام است.
همچنین ، نقش موثری در مدیریت خاک و بازیافت زباله های آلی دارد. ورمی تکنولوژی راهکاری برای تبدیل ضایعات آلی به فراورده های سودمند مانند ورمی کمپوست از طریق کرم های خاکی است. برای تولید ورمی کمپوست باید کرم های خاکی مناسب را ابتدا تهیه نموده و سپس شرایط محیطی و تغذیه ای را مناسب نمود. کرم های خاکی غذای بسیار غنی را دوست ندارند. گونه ایزینیا فوتیدا قادر به تغذیه از مواد نیمه پوسیده مانند کود گاوی، کود اسبی (کودها باید خشک باشند)، کاه و کلش غلات و برخی زایدات و بقایای گیاهی می باشد( علیخانی ، 1385 .(در داخل این بستر اصلی می توان مواد تازه ای چون زائدات سبزیجات و میوه جات، مواد آلی و قابل تجزیه زباله های خانگی، پسماندهای کارخانجات غذایی و حتی لجن و فاضلاب (به جز فاضلاب صنعتی)، اضافه نمود.
رطوبت مطلوب بستر، هوادهی، تغذیه و جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری pH در حد 8-7 از نکات کلیدی در تولید ورمی کمپوست می باشد. به طور کلی باید عنوان نمود که بقایای آلی غنی از نیتروژن به جز کود مرغی که برای کرم ها سمی است، برای بستر لازم و ضروری است. این کرم ها در خارج از سفره غذایی حرکت نمی کنند و به همین خاطر جمعیت این کرم ها بسته به دسترسی آنها به مواد غذایی رشد کرده و تثبیت می شود. این کرم ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان بوده، باید آنها را از این دو عامل محافظت نمود. لذا در اولین مرحله لازم است ابتدا بستر های مناسب کرم خاکی را در مکان مناسب و سرپوشیده تهیه نمود.
تهیه بستر کشت یاتکثیر کرم های خاکی
بستر های مختلفی برای این منظور می توان تهیه نمود اما در این مجموعه تنها به ارائه دونوع بستر پرداخته می شود(Gupta ، ٢٠٠٣)
1 -بستر سیمانی
مخزن سیمانی به طول 2 متر و عرض 1 متر با عمق 1 متر درون یا بر روی زمین آماده نمائید. این مخزن در قسمت انتها دارای یک خروجی برای تخلیه آب اضافی است. در لایه زیرین این مخزن سیمانی یک لایه به ضخامت 5 سانتی متر از آجرهای شکسته و سنگریزه درشت آماده سازید. این لایه به خروج آب اضافی از عمق مخزن کمک می کند. بر روی این لایه خاک به ضخامت 15سانتی متر بریزید. که به این لایه اصطلاحاً لایه پایه گفته می شود. بر روی این لایه پایه ، پهن حیوانات را به ضخامت حداقل 5 سانتی متر قرار دهید. حداقل 100 عدد کرم خاکی را بر روی این لایه قرار دهید. این لایه ها را با استفاده از آب مرطوب نمائید. بر روی این لایه می توان لایه ای از مخلوط برگ ، پهن حیوانات و مخلوط های دیگر از مواد آلی را قرار داد. بهتر است روی این لایه ها با برگ نخل یا شاخ و برگ درختان دیگر پوشانده شود.
2-بستر پشته ای
برای ایجاد پشته ها مراحل کار به شرح زیر است.
1 ـ زمینی مسطح، بدون سنگ و کلوخ وخرده شیشه انتخاب و سطح آن را مرطوب و سپس کاملاً کوبیده تا سفت شود. علت این امر جلوگیری از ایجاد هیبرید کرم های مورد استفاده با کرم های خاکی معمولی و زائل شدن آن ها می باشد.
2 ـ برای محافظت کرم ها در برابر بارندگی و نور آفتاب سایبانی از مواد مختلف ایجاد نمایید.
3 ـ پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض 70 و ارتفاع 50 سانتی متر و طول دلخواه ایجاد و به منظور خروج شیرابه کود با میزان فراوانی آب شسته شود.
4 ـ در طول خط الراس پشته به عمل 15 سانتی متر شیاری ایجاد و داخل آن کرم های خاکی را آزاد نمایید. سپس روی کرم ها کود ریخته شود.
5 ـ پشته به صورت روزانه به منظور حفظ رطوبت آبپاشی شوند.
6 ـ کرم ها از پشته پس از تولید ورمی کمپوست با استفاده از غربال کرم ها جداسازی و برای مراحل بعدی در جای مناسبی نگهداری شوند.
اصول مدیریتی پرورش کرم های خاکی
1 -بر طبق نیاز کرم ها به آن ها غذا بدهید. یک کیلوگرم ضایعات آلی برای تغذیه کرم ها به اندازه 2 کیلوگرم کافی است.
2 -رطوبت را در بستر کشت در حال مطلوب نگهدارید. بسته به شرایط آب و هوایی می تواند بعد از 2 تا 7 روز اقدام به آبیاری پشته ها نمایید.
3 -به منظور هوادهی بهتر محتویات بستر کشت کرم های خاکی را به صورت هفتگی بررسی و اقدام به وارونه کردن مواد بستر نمایید.
4 -گودال یا بستر را در زیر سایبان نگهدارید.
5 -دمای بستر کشت باید بین 12 تا 25 درجه قرار داشته باشد.
6 -pH بستر کشت را به طور منظم بررسی و بین 6 تا 8 ثابت نمایید.
7 -روی بستر کشت را با استفاده از کیسه گونی برای جلوگیری از تخم گذاری مگس بهتر است بپوشانید.
ماشین آلات مورد نیاز
Semi-wet crusher
(Mixer machine (with pump
(Die Granulator ( pelletizer + polisher
Belt Conveyors
و ...