مقدمه
یکی از مهمترین مسائلی که ذهن بشر را از دیر باز درگیر خود نموده، تغذیه است و همیشه به عنوان اولین نیاز اساسی انسان یاد می‌شود. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و نیاز بیشتر به پروتئین حیوانی و مواد مغذی و محدودیت به لحاظ مشکلات مراتع طبیعی کشور در خصوص تولید گوشت قرمز باید برای جبران این نقیصه افزایش تولید گوشت سفید را در اولویت برنامه‌های آتی دولت قرار داد.
تولید گوشت مرغ به دلیل طول دوره پرورش کوتاه و برگشت سریع سرمایه بسیار مناسب و اقتصادی و توجیه‌پذیر خواهد بود.
مصرف گوشت سفید به دلیل داشتن چربی کمتر و پروتئین بیشتر نسبت به گوشت قرمز و همچنین هماهنگی با توان مالی، احتیاجات، سلیقه و ذائقه مردم روز به روز بیشتر می‌شود.
کشور ما با قابلیت‌های موجود یکی از تولیدکننده‌ها و حتی صادر کننده‌های تخم‌مرغ در جهان شناخته شده و فارم‌های اصلاح‌شده را در سطح اجداد و مادر و تجاری تولید می‌نماید. لذا با توجه به نیاز مبرم کشور به وجود واحدهای صنعتی جهت تولید تخم‌مرغ و گوشت سفید احداث فارم تخمگذار و گوشتی علاوه بر تامین سطح استان در ایجاد اشتغال و هم در جهت بهبود وضعیت اقتصادی و صنعتی کشور نیز مفید است.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) احداث واحد مرغداری ارائه شده است.
معرفی محصول
مرغ حدود 5000-5500 سال قبل از میلاد مسیح در هندوستان، سوماترا و جاوه اهلى شده است که براى مصارف غذایى، مذهبى، نمایش و شرط‌بندى و جنگ انداختن با یکدگیر به‌کار گرفته می‌شد. بشر اولیه با درست‌کردن لانه و دادن غذا به زنده ماندن و تولید نسل مرغ کمک کرده‌است. استفاده از گوشت مرغ و تخم‌مرغ به‌عنوان غذاى انسان تاریخچه بسیار قدیمى دارد. نحوه ذبح و آماده‌کردن مرغ براى مصارف انسانى با پیشرفت فرهنگ و تمدن بشرى تغییر کرده است طورى که امروزه نحوه کشتار و آماده کردن مرغ از نظر تجارى مصرف گوشت و بهداشت عمومى حائز اهمیت است.در جوامعى که دچار کمبود چراگاه‌هاى طبیعى هستند و از طرف دیگر به عللى از نظر مراتع مصنوعى محدودیت دارند، براى تأمین پروتئین حیوانى کافى براى مصارف انسانى توسعه هرچه بیشتر صنعت پرورش طیور ضرورت انکارناپذیرى دارد زیرا نگهدارى و پرورش طیور احتیاج به مراتع و چراگاه‌هاى وسیع ندارد و می‌توان در محیط محدود با استفاده از مازاد مواد غذایى غیرقابل استفاده براى انسان، مثل بقایاى کارخانجات روغن‌کشی، لبنیات‌سازی، کشتارگاه‌های صنعتى (دام و طیور) شیلات، کنسروسازى و غیره، در مدت زمان کوتاهى تولید گوشت و تخم‌مرغ کافى نمود.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
کد آیسیک محصول 0122412316 از گروه کشاورزی، شکار و فعالیت‌های خدماتی وابسته (01) و زیرگروه‌های پرورش سایر دام‌ها و تولید فرآورده‌های دامی طبقه‌بندی نشده در جای دیگر (0122) و پرورش حیوانات به جز گاو، گوسفند، بز، میش، الاغ، قاطر، استر، اسب و حیوانات آزمایشگاهی (0122312305) می‌باشد.
واردات و صادرات مرغ گوشتی و تخمگذار تحت زیرتعرفه 010511، مقررات گمرکی ایران با عنوان "مرغ و خروس"، با زیرتعرفه‌های 01051110، 01051120 ،01051130 ،01051140 ،01051150، 01051160 ،01051190 انجام می‌شود.
شرایط ورود کدهای 01051110، 01051120 ،01051130، 01051140،01051150 و 01051160، داشتن اجازه از وزارت جهاد کشاورزی و پرداخت 5 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می‌باشد.
شرایط ورود کد 01051190، داشتن اجازه از وزارت جهاد کشاورزی و پرداخت 20 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 16%) می‌باشد.
واحدهای تولید کننده محصول
تا انتهای سال 1398 تعداد 1485 واحد فعال پرورش مرغ تخمگذار و تعداد 15127 واحد فعال پرورش مرغ گوشتی به ثبت رسیده است. این آمار نسبت به سال 1397، 9 درصد افزایش داشته است.
همچنین با کلیک بر روی کدهای تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با آن کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات جوجه اجداد گوشتی یک روزه با کد تعرفه 01051110
* مشاهده واردات و صادرات جوجه مادر گوشتی یک روزه با کد تعرفه 01051120
* مشاهده واردات و صادرات جوجه اجداد تخمگذار یک روزه با کد تعرفه 01051130
* مشاهده واردات و صادرات جوجه یک روزه گوشتی با کد تعرفه 01051150
* مشاهده واردات و صادرات جوجه مادر یک روزه تخمگذار با کد تعرفه 01051140
* مشاهده واردات و صادرات جوجه یک روزه تخم گذار با کد تعرفه 01051160
کاربردهای محصول
گوشت پرهزینه‌ترین بخش سبد غذایی را در هر جامعه‌ایی تشکیل می‌دهد و مصرف آن در جوامع غنی و ضعیف تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارد؛ سیاست کلی در سال‌های اخیر جهت مبارزه با بیماری‌های وابسته به مصرف گوشت، گسترش مصرف گوشت سفید نسبت به گوشت قرمز بوده است در عین حال، میزان مصرف گوشت و نحوه فرآوری آن در هر جامعه‌ایی تابع فرهنگ، اعتقادات و باورها است با وجود اینکه کمبود مصرف گوشت قرمز یا سفید با محدود شدن دسترسی به برخی از ریزمغذی‌ها به خصوص عنصر آهن همراه است.
در ایران، در آمار و گزارش‌های منتشره از منابع اقتصادی مبنی بر مصرف سرانه گوشت قرمز و گوشت سفید تفاوت‌های وجود دارد. با این حال بر اساس آمارنامه رسمی موجود در پورتال وزارت کشاورزی و جهاد سازندگی، از سال 1387 تا سال 1394 مصرف سرانه گوشت قرمز و گوشت مرغ به ترتیب از 10.13 تا 11.43 و از 21.83 تا 25.93 کیلوگرم و مصرف سرانه تخم‌مرغ از 9.8 الی 10.7 افزایش یافته است. با توجه به قیمت پایین مرغ با گوشت و رابطه یک سری بیماری‌ها و گوشت قرمز در سال‌های اخیر الگوی غذایی مردم از نظر مصرف پروتئین تغییر یافته و به سمت استفاده از گوشت مرغ رفته است که مصرف سرانه دو برابری گوشت مرغ به نسبت گوشت قرمز موید این مطلب می‌باشد.
گوشت مرغ و تخم‌مرغ یکی از منابع تامین‌کننده پروتئین بدن هستند؛ عمده‌ترین ویژگی تخم‌مرغ و وجه تمایز آن نسبت به سایر مواد غذایی، ترکیب پروتئینی و مواد مغذی موجود در آن نظیر کولین، لوتئین و گزانتین و تولید بسیار کم انرژی است.
برخی افراد به دلایل بسیاری نمی‌توانند از گوشت قرمز استفاده کنند، برای مثال افرادی که به نقرس مبتلا هستند باید تا حد امکان از مصرف گوشت قرمز خودداری کنند یا برخی افراد رژیم گیاه‌خواری دارند و نمی‌خواهند از گوشت استفاده کنند، حتی گاهی کودکان بشدت از خوردن گوشت قرمز امتناع می‌ورزند.
در این مواقع نمی‌توان به سادگی از کنار برخی فواید مصرف گوشت گذشت. برای مثال از آنجا که کودکان در سنین رشد هستند و این مرحله به هیچ عنوان در طول دوره زندگی تکرارپذیر نیست، باید به تغذیه در این گروه سنی اهمیت ویژه‌ای داد. که در این موارد گوشت مرغ جانشین بسیار مناسبی است.
بازار محصول
با توجه به جایگاه ایران در تولید سالانه گوشت مرغ در بین کشورهای جهان و کشورهای آسیایی، برای حفظ جایگاه و افزایش توان صادراتی پیشنهاد می‌شود افزایش بهره‌وری و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های تولیدی در این محصول مورد توجه قرار گیرد. در این صورت هم بازار داخل تأمین و هم زمینه‌ای برای صادرات بیشتر گوشت مرغ و فراورده‌های آن فراهم خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌های فائو در چند سال آینده، کشورهای درحال توسعه، بازار گوشت مرغ را در دست خواهند گرفت؛ این در حالی است که بر اساس این گزارش، سهم ایران از تولید جهانی گوشت مرغ در سال 2028 تغییر چندانی نسبت به سال 2018 نخواهد داشت و سهم ایران در بازارهای صادراتی مرغ نیز کاهش می‌یابد. متوسط نرخ رشد تولید ایران در دوره زمانی 2018-2009 از متوسط نرخ رشد تولید جهان بیشتر است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ایران در یک بازده زمانی تقریبا 10ساله رشد خوبی را در تولید تجربه کرده است و پتانسیل لازم برای رسیدن به افق بلندمدت و حتی دست‌گرفتن بخشی از بازارهای صادراتی این محصول را دارد. بنابراین تدوین یک نقشه راه تولید، صادرات و تنظیم بازار برای این محصول می‌تواند به منزله چراغی روشن در مسیر رسیدن به اهداف و چشم‌اندازهای بلندمدت باشد. استمرار رشد تولید گوشت مرغ در کشور با استفاده از به‌کارگیری ظرفیت تولیدی واحدهای غیرفعال در کشور امکلن‌پذیر می‌باشد. . در‌حال‌حاضر حدود 25 درصد از کل مرغداری‌های کشور غیرفعال‌اند؛ ضمن اینکه بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس در این صنعت، امکان‌پذیر است. بررسی شرایط تولیدی کشورهای تولیدکننده عمده گوشت مرغ مانند آرژانتین نشان می‌دهد که مهمترین عامل افزایش تولید این محصول در این کشورها دسترسی آسان به نهاده‌های تولیدی است که این کشورها خود عمده‌ترین تولیدکنندگان نهاده‌های دامی نیز هستند؛ بنابراین هزینه تمام‌شده محصول به مراتب کمتر و میزان توان تولیدی نیز بیشتر است. بنابراین برای دستیابی به بازارهای جهانی و تأمین نیازهای داخل، ایجاد شرایط لازم برای افزایش تولید نهاده‌های دامی در داخل و کاهش میزان وابستگی به واردات نهاده‌ها است. همچنین با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده تا سال 2028 بیشترین افزایش مصرف در کشورهای در حال توسعه رخ خواهد داد؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای تنظیم بازار این محصول در جهت تأمین نیاز داخل و صادرات به کشورهای هدف در افق بلندمدت باید مورد توجه قرار گیرد.
روش تولید
پرورش طیور در مدت‌ها قبل به صورت مجتمع‌های کوچکی انجام می‌شد که از نظر اقتصادی حائز اهمیت نبود و این مراکز تولیدی کوچک هنوز در بسیاری از کشورهای در حال توسعه وجود دارد. امروزه واحدهای مرغداری بسیار بزرگی وجود دارد که از جنبه اقتصادی دارای اهمیت زیادی هستند؛ در حال حاضر صنعت پرورش طیور به اندازهای گسترش پیدا کرده که گاهی فارم‌های طیور موجود در یک واحد به مرز یک میلیون قطعه می‌رسد. سرعت صنعتی شدن پرورش طیور در نیمه قرن اخیر به حدی است که شاید در آینده نزدیک، دیگر مراکز کوچک تولیدی حتی در کشورهای در حال توسعه هم دیده نشود. از سال 1930 تا به حال، تولید تخم‌مرغ سالیانه به ازای هر مرغ تقریباً دو برابر شده است. مرغ‌های امروزی نتیجه فعالیت و کوشش متخصصین ژنتیک با اصلاح نژاد، تغذیه و مدیریت هستند که اقتصادی بودن پرورش طیور را سبب شده‌اند.پرورش مرغ و حرفه مرغداری کار پیچیده‌ای نبوده و با رعایت یک سری نکات بهداشتی و درمانی و تغذیه‌ای که به راحتی قابل دسترسی است و می‌توان انواع طیور را در کشور پرورش داد.
هنگامی که جوجه‌ها وارد می‌شوند، مراقبت‌های اولیه ضرورت دارد، زیرا هیچ کاری مناسب‌تر از یک آغاز خوب نخواهد بود.
آب: چند ساعت قبل از ورود جوجه‌ها باید آبخوری‌ها را پر از آب نمود تا هنگام ورود جوجه از سردی آن کاسته شده و دارای دمای مناسب باشد.
آب شکر: اضافه نمودن شکر به میزان 8% به آب آشامیدنی طی 15 ساعت اول ورود جوجه‌ها باعث بهبود رشد خواهد شد.
استفاده از آبخوری کله قندی: به نظر می‌رسد برای تامین آب در ساعات اولیه، استفاده از آبخوری کله قندی بهترین روش باشد. به ازاء هر 100 قطعه جوجه 2 عدد آبخوری کله قندی مورد نیاز می‌باشد.
حرارت آب: حرارت آب در روزهای اولیه باید حدود 24 درجه سانتی‌گراد بوده و پس از آن کاهش داده شود. زیرا آب خنک باعث افزایش مصرف دان و کاهش تلفات خواهد شد. سه ساعت بعد از ورود جوجه‌ها دان در اختیار آن‌ها گذارده شود. بعد از آنکه جوجه‌ها به مدت حدود 3 ساعت آب مصرف نمودند، دان آردی در داخل در پوشه‌ای دانخوری ریخته شود برای جلوگیری از ریخت و پاش دان بهتر است سطح در تمام دانخوری‌ها پایین باشد.
درجه حرارت سالن و تاثیر آن بر مصرف آب و دان جوجه‌های گوشتی بیش از 70 درصد بدن پرندگان گوشتی را آب تشکیل می‌دهد و پرنده برای حفظ این درصد آب بدن باید به مقدار کافی دسترسی به آب داشته باشد؛ ولی در مواقعی که درجه حرارت محیط خیلی زیاد باشد میزان نیاز پرنده برای ثابت نگه داشتن درجه حرارت داخلی بدن بیش از این مقدار خواهد بود.
میزان شدت نور: میزان شدت نور به اندازهای باشد که جوجه‌های گوشتی فقط بتوانند حرکت نموده آب و دان مصرف نمایند. تحرک باید به حداقل ممکن کاهش یابد؛ میزان شدت نور در سطح جوجه‌ها باید حدود 0.5 تا 0.35 فوت در نظر گرفته شود.
تغذیه: رشد سریع طیور نیاز پروتئینی آن‌ها را افزایش می‌دهد و در زمانی که رشد کاهش می‌یابد احتیاجات پروتئینی آن‌ها کاهش می‌یابد. میزان پروتئین خوراک طیور به نوع طیور، سن و مرحله تولید آن‌ها وابسته است. میزان غذای مصرفی روزانه طیور به انرژی غذا، مواد مغذی آن، سن، وزن بدن، حرارت محیط و میزان تولید آن‌ها بستگی دارد اضافه چربی در خوراک طیور، سبب افزایش انرژی غذا و در نتیجه کاهش مصرف روزانه آن می‌شود. در صورتیکه نسبت انرژی به پروتئین در خوراک طیور در نظر گرفته نشود و مقداری چربی به غذا اضافه شود، میزان رشد طیور جوان بر اثر کاهش پروتئین مصرفی کاهش می‌یابد.
مواد تشکیل دهنده جیره طیور مختلف بسیار شبیه به یکدیگر بوده و فقط نسبت مواد تشکیل دهنده آن برای هر گروه از آن‌ها متفاوت است. احتیاجات کلسیم جوجه‌ها نسبتا پایین (4درصد) است که باید با عناصر فسفر، منگنز و روی نسبت مناسبی داشته باشد.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 437,756 | 1,563,414 |
| سرمایه در گردش | 21,339 | 76,211 |
| کل سرمایه گذاری | 459,095 | 1,639,625 |
زمین مورد نیاز برای پرورش 200,000 عدد مرغ در سال 12,000 مترمربع می‌باشد.
* لازم به ذکر است هر دلار معادل 280,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 223,346 ميليون ريال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح احداث مرغداری توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 303,726.98 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 32.74 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 263,000 | میلیون ریال |