مقدمه
با توجه به چگالی پایین علوفه یونجه به منظور افزایش این چگالی در جهت کاهش هزینه‌های انبارداری و حمل‌ونقل و همچنین بهبود کیفیت تغذیه‌ای آن امروزه اقدام به خشک کردن و تبدیل علوفه یونجه به پودر و پلت می‌گردد. خشک کردن و عمل‌آوری این ماده خام به صورت پودر و پلت موجب حفظ مواد مغذی موجود در آن می‌گردد. تحقیقات نشان داده است که خشک کردن یونجه موجب حفظ مواد مغذی و افزایش راندمان غذایی آن می‌گردد.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید پودر و پلت یونجه ارائه شده است.
معرفی محصول
یونجه نباتی است که امروزه کشت آن به سرعت توسعه یافته و سطح کشت زیادتری را به تدریج اشغال خواهد نمود. این نبات دارای سابقه تاریخی بسیار قدیمی میباشد که قدمت آن به ابتدای تاریخ تمدن می‌رسد. مبدا یونجه منطقه خاور نزدیک آسیای مرکزی است. بنا به نظر وافیلوف روسی مبدا یونجه مرکز خاور نزدیک، آسیای صغیر، قفقاز، ایران و مناطق کوهستانی ترکمنستان است. به علت اهمیت آن زودتر از هر گیاه علوفه‌ای دیگر اهلی شده است. یونجه در مناطق دارای آب‌وهوا قاره‌ای مشخص سرد و تابستان‌های گرم و خشک رشد و تکامل یافته است. یک بهار دیررس و تابستان کوتاه از مشخصات آب‌وهوای قاره‌ای است. این خصوصیات آب‌وهوایی یا منطقه سازش یونجه در کشور ایران نواحی سردسیر یا مناطق غربی کشور است.
احتمالا موفقیت اصلی این گیاه را می‌توان در داشتن سیستم ریشه آن دانست. در نتیجه تکامل رابطه همزیستی بین گیاه و باکتری ریزوبیوم، گیاه یونجه به یک منبع ازت دسترسی می‌یابد که بعد از گذشت چند هفته این گیاه دیگر به ازت خاک بستگی نخواهد داشت. به علاوه یونجه به دلیل داشتن ریشه عمیق و راست توانایی کسب رطوبت قابل جذب را از اعماق زمین (تا حدود 5 متر و بیشتر) دارد. این امتیاز امکان نجات گیاه را از خطر طولانی بودن خشکی فراهم می‌سازد. همچنین یونجه می‌تواند در شرایط خشکی و سرما به رشد و نمو خود ادامه دهد. ساقه‌های خزنده روی زمین یا استولون، ریشه‌های خزنده زیر زمینی یا ریزوم و طوقه به خاک نشسته یونجه مقاومت این گیاه را در مقابل سرمای سخت، زمستان و یخبندان افزایش می‌دهد و ادامه حیات یونجه را در برابر عوامل فوق تضمین می‌کند.
هدف از اجرای این طرح احداث واحد تولید پودر و پلت یونجه جهت برآورده‌کردن مصرف داخلی و خارجی میباشد. ظرفیت اسمی تولید این واحد 5000 تن در سال میباشد که این ظرفیت توسط خطوط تولید در یک شیفت 8 ساعته، با تعداد حداقل 34 نفر پرسنل در 300 روز کاري در سال بر آورده میشود.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول موردنظر طرح به شرح زیر است:
| شرح محصول | کد آیسیک 10 رقمی | کد آیسیک 8 رقمی | کد تعرفه گمرکی | حقوق ورودی |
| پودر و پلت یونجه | - | 15331132 | 12141000 | 5 |
واحدهای تولیدکننده محصول
این محصولات تا انتهای سال 1399 دارای 2 واحد فعال با مجموع تولید 4500 تن در سال در استان آذربایجان شرقی بوده است. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کد تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با این کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 12141000
کاربردهای محصول
پودر و پلت یونجه در کلیه دام‌ها قابل مصرف بوده و می‌توان آن را به صورت مستقیم در هر نوع وضعیت تغذیه‌ای در گاوهای گوشتی و شیری، خوک، اسب، طیور، خرگوش، گوزن، گوسفند، بز و حیوانات دست‌آموز استفاده نمود. یونجه پلت شده موجب افزایش سرعت رشد و ضریب تبدیل خوراک در مقایسه با سایر منابع پروتئینی می‌گردد.
یونجه پلت شده به علت کیفیت بالا می‌تواند جایگزین بخشی از دانه غلات و علوفه به صورت تواماً در جیره‌های گاوهای شیری گردد. به گونه‌ای که تا 50درصد ماده خشک علوفه مصرفی در جیره‌ها را می‌توان با پلت یونجه جایگزین نمود ولی باید این مهم را مدنظر داشت که در این سطح میزان دانه غلات بر اساس ماده خشک نبایستی از 50 درصد جیره بیشتر باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که پروتئین موجود در پلت یونجه به نسبت پروتئین علوفه یونجه، سیلوی یونجه و کنجاله سویا در شکمبه به میزان کمتری تجزیه می‌گردد. این امر موجب گشته که یونجه پلت شده را بتوان به عنوان منبع پروتئین عبوری محسوب نمود.
مصرف پودر یونجه در طیور
پروتئین پودر یونجه نسبتا زیاد (حدود 18 تا 20 درصد) است. البته قابلیت هضم اسیدهای آمینه مانند لیزین معمولا تحت تاثیر حرارت حدود 10 درصد کمتر از مقدار مورد انتظار است. این محصول عموما به عنوان منبع رنگیزه گزانتوفیل جهت زرد کردن رنگ پوست مرغ و زرده تخم مرغ و همچنین منبع مواد ناشناخته رشد (Unknown Growth Factor) به جیره طیور افزوده میشود. برای اینکه زردی پوست و یا زرده تخم مرغ در پرندگان حداقل 10 واحد روش (Roche) باشد حداقل باید مقدار 5 درصد پودر یونجه به عنوان منبع گزانتوفیل به جیره آنها افزوده شود.
اگر یونجه دارای کپک باشد میزان هورمون استروژن پرنده بالا خواهد رفت و عملکرد دام را متاثر خواهد نمود. افزودن مقدار کمی یونجه به جیره‌ها سبب تیره شدن رنگ آنها شده که تغییر رنگ ظاهری حاصل از تغییر جیره را برای پرندگان غیر قابل تشخیص می‌کند و بنابراین استرس حاصل از تغییر جیره‌ها را به حداقل می‌رساند. میزان ویتامین A فعال پودر یونجه باید حداقل 20000 واحد بین المللی باشد که قابلیت استفاده آن برای طیور تنها 70 درصد خواهد بود.
بعضی از متخصصان تغذیه معتقدند که سبزی‌های تازه دارای مواد ناشناخته رشد برای پرندگان بویژه بوقلمون می‌باشند که بیشتر این عوامل در مراحل حرارت دادن از بین می‌روند. در هر حال بیشتر متخصصان هنوز هم اصرار به افزودن 1 تا 2 درصد پودر یونجه به جیره‌های قبل از پیش دان (Prestarter) و پیش دان (Starter) جوجه بوقلمون دارند.
سایر مصارف: در برخی از کشورها از پودر یونجه در امر باغبانی به عنوان ماده‌ای جهت بهبود بافت خاک و تشکیل خاکی نرم استفاده می‌کنند. همچنین این ماده باعث تامین مواد مغذی و آلی و معدنی (ازت-فسفر-پتاسیم) در خاک شده و در پرورش گل رز موجب بهبود گلدهی می‌گردد.
بازار محصول
با توجه به تعداد و آمار دام موجود در سطح کشور و نیاز به افزایش محصولات دامی و روند افزایشی احداث واحدهای دامپروری و نیاز صنعت دامپروری کشور نیاز به افزایش تولید علوفه بخصوص یونجه و علوفه‌های مشابه و همچنین فرآوری این علوفه از طریق فناوری جدید اجتناب‌ناپذیر است. از این رو احداث واحدهای جدید فرآوری علوفه ضروری میباشد.
از سوی دیگر نیاز کشورهای همسایه جنوبی ایران به علوفه یکی دیگر از علل نیاز به واحدهای جدید فرآوری علوفه میباشد. همچنین کشورهای آسیای میانه همچون قزاقستان دارای منابع بسیار زیادی از علوفه بخصوص یونجه هستند که در صورت سرمایه‌گذاران ایرانی در جهت احدات کارخانجات فرآوری علوفه علاوه بر تامین بخشی از علوفه موردنیاز کشور می‌توان بخشی از این علوفه را از طریق ایران به کشورهای عربی همچون کشورهای حوزه خلیج فارس، عربستان،کویت و غیره صادر نمود.
با توجه به بررسی‌های انجام شده در تولید پلت یونجه ابتدا می‌بایست علوفه یونجه به صورت پودر درآمده و سپس تبدیل به پلت گردد، در خصوص حیوانات بزرگ و نشخوارکننده به دلیل وضعیت خاص دستگاه گوارش اندازه ذرات علوفه و مواد خشبی نباید بیش از اندازه کوچک و به صورت پودری باشد از این رو در خصوص این موجودات توصیه می‌گردد به جای استفاده از پلت علوفه ترجیحا بهتر است از فناوری استفاده نمود که در آن طول الیاف علوفه بسیار کم و به صورت پودری شکل نباشد از اینرو در این رابطه استفاده از فناوری تولید کیوب Cube علوفه بیشتر توصیه می‌گردد.
روش تولید
یونجه در مزرعه توسط دستگاه برش قطع شده و در سطح مزرعه می‌ماند تا در معرض نور خورشید و دمای محیط رطوبت خود را از دست بدهد. برای خشک شدن یکنواخت از دستگاه ریک (rake) استفاده کرده تا با زیر و رو کردن همه بخش‌های یونجه، خشک شود. باید دقت نمود که برگ‌ها که بخش با کیفیت یونجه هستند بر روی زمین ریخته نشود. در مناطقی که شرایط جوی مناسب نباشد باید به صورت مصنوعی اقدام به خشک کردن یونجه نمود. بعد از این مرحله با استفاده از دستگاه بیلر (baler) یونجه از روی زمین جمع‌آوری شده و به شکل بسته‌های مکعب مستطیل یا گرد بسته‌بندی می‌شوند. این بسته‌ها به راحتی قابل حمل بوده و آن را با استفاده از کامیون یا تریلی تراکتور به دامداری‌ها یا محل تولید پلت یونجه حمل می‌کنند.
برای تولید پلت یونجه ابتدا یونجه از بخش انبار مواد اولیه با استفاده از نقاله حمل وارد چاپر میشود. در دستگاه چاپر اندازه قطعات یونجه به قطعات ریزتری خرد میشود تا اندازه آن مناسب برای آسیاب کردن باشد. بعد از خروج مواد از چاپر یونجه خرده شده از طریق نقاله حمل به آسیاب می‌رسد و به حالت پودری تبدیل میشود. پودر یونجه از طریق خط الواتور به دستگاه میکسر می‌رسد. ملاس نیز از تانک ملاس توسط الواتر به میکسر ملاس و پودر یونجه با هم مخلوط می‌شوند و تولید مخلوط یکنواختی می‌کنند. می‌توان خاک رس کلوئیدی را نیز در میکسر به پودر یونجه افزود تا با هم مخلوط شوند. مخلوط حاصله وارد دستگاه کاندیشنر شده و با بخار تولید شده در دیگ بخار به خوبی مخلوط میشود تا به رطوبت و دمای مناسب پلت کردن برسد. البته در برخی از خطوط نیز طراحی طوری صورت می‌گیرد که ملاس در کاندیشنر به پودر یونجه افزوده میشود. پس از این مرحله مخلوط حاصله که دما و رطوبت کافی نیز دارد به دستگاه پلت می‌رسد و تحت فشار از سوراخ‌های دستگاه پلت (دای) عبور می‌کند و به شکل استوانه‌هایی به قطر دای (که معمولا برای پلت یونجه 12 تا 30 میلی‌متر مناسب میباشد) خارج میشود. پلت خارج شده از طریق دستگاه انتقال‌دهنده به کولر می‌رسد تا دمای آن سریعا کاهش یافته و مواد غذایی پلت از بین نروند. پلت سرد شده با استفاده از نقاله و سپس از طریق الواتور به مخازن نگهداری می‌رسد تا به مدت کوتاه نگهداری شده و سپس تحویل خریدار شده و یا به مخازن نگهداری طولانی مدت‌تر منتقل میشود.
رنگ پلت یونجه سبز تا سبز خاکستری بوده و بسته به سازنده دارای طول و قطر مختلف میباشد. پلت یونجه نباید شامل نسبت بالایی از قسمت‌هایی از علوفه که دارای میزان زیادی از فیبر خام است همچون ساقه‌ها باشد، زیرا میزان (درصد) فیبر خام بالا موجب کاهش قابلیت هضم می‌گردد. هرچه قدر یونجه زودتر برداشت گردد ارزش غذایی آن به علت دارا بودن میزان پروتئین بالا، بیشتر است. البته در این حالت میزان علوفه برداشت شده کمتر میباشد. بدین معنی که در اوایل دوره رشد یونجه دارای کیفیت بالا و مقدار کم و در اواخر دوره رشد دارای کیفیت پایین و عملکرد بالا میباشد. بنابراین یونجه در مرحله‌ای از رشد که اصطلاحا اوایل گلدهی نامیده میشود برداشت می‌گردد. در این حالت یونجه در عین داشتن عملکرد مناسب دارای کیفیت مطلوبی نیز میباشد. علوفه یونجه در زمان برداشت جهت بهتر خشک شدن به اندازه‌های 2.5- 10 سانتی‌متر خرد می‌گردند، سپس یونجه باید خشک گردد و به گونه‌ای که رطوبت آن در حدود 10-12 درصد باشد. پس از آن یونجه خرد شده توسط آسیاب به صورت کامل آسیاب می‌گردد. جهت سایز نمودن یونجه خرد شده از الک‌های 1.8 اینچ استفاده می‌گردد تا اندازه مناسب پلت کردن بدست آید.
در حین آسیاب نمودن استفاده از بخار با حرارت بالا، روغن گیاهی یا اسپری آب می‌تواند توان و خاصیت به هم پیوستگی علوفه را افزایش دهد. سپس این محصول در دستگاه پلت تبدیل به پلت یونجه می‌گردد. در صورت عدم خرد کردن یونجه در مزرعه کارخانه تولید پلت، یونجه خشک شده ابتدا با استفاده از دستگاه چاپر به قطعات ریزتر خرده کرده سپس وارد آسیاب شده و به ذرات ریز آسیاب میشود. در صورتی که خواهان افزودن مایعات از قبیل ملاس یا چربی باشیم با استفاده از دستگاه ملاسور، ملاس یا چربی موردنظر با یونجه مخلوط شود.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 275,161 | 1,100,644 |
| سرمایه در گردش | 121,512 | 486,048 |
| کل سرمایه گذاری | 396,673 | 1,586,692 |
زمین مورد نیاز برای تولید 5000 تن در سال پودر و پلت یونجه، 4,000 مترمربع میباشد.
*هر دلار معادل 250,000 ریال در نظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد میباشد و معادل 1,711,463 میلیون ریال میباشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید پودر و پلت یونجه توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 293,360.46 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 37.71 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 165,000 | میلیون ریال |
