خلاصه مطالعات امکان سنجی (طرح توجیهی) تولید اسانس گیاهی

مقدمه 

 جایگاه داروهای گیاهی از یک سال پیش در کشور با تحولات علمی- تخصصی نظام ­مندتر شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه ­ها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان نمادی از تحول و نظام­­مندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و درمان دارو گیاهی است.

امروزه تخمین زده می ­شود که 75 هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون 5000 داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه می­ شود­.

مطلب حاضر خلاصه مطالعات امکان سنجی (طرح توجیهی) تولید اسلانس از گیاهان دارویی است.​

معرفی محصول

یکی از گروه ­های مواد موثره گیاهان، اسانس­ ها هستند. اسانس ­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به صورت ترکیب ­های مختلفی مشاهده می­ شوند، ولی به طور کلی از گروه شیمیایی موسوم به ترپن­ ها هستند و یا منشا ترپنی دارند. این ترکیبات معمولا از بو و مزه تندی برخوردارند و وزن مخصوص آن­ها اغلب از آب کمتر است. این مواد به روغن­ های فرار یا روغن ­های خاص نیز معروفند.

اسانس­ ها در سلول ­ها و کرک ­های ترشحی منفرد و یا مجتمع، غده ­های ترشحی، مجاری ترشحی در قسمت­ های سطحی و دورنی اندام ­های مختلف برگ­ ها، میوه­ ها، جوانه­ ها و شاخه ­های گیاهان وجود دارند. سلول­ ها و بافت­ های ترشحی مذکور ممکن است تنها در یک اندام گیاه وجود داشته باشند (مثلا تنها در گل یا میوه) و یا ممکن است در اندام­ های مختلف گیاه پراکنده باشند. در این صورت اسانس ­های حاصله از نظر کمیت، کیفیت و همچنین عناصر و اجزای تشکیل ­دهنده از اندامی به اندام دیگر تفاوت دارند، به طوری که مثلا تولیدکنندگان عطر و ادکلن به خوبی می ­دانند که اسانس­ های حاصل از گل­ های نارنج تلخ در مقایسه با اسانس استخراج شده از پوست و میوه این گیاه از کیفیت و ارزش بیشتری برخوردار می­ باشند. از این رو یکی از مهم­ترین مسائل گیاهان دارویی مطالعه و تحقیق در مورد اسانس موجود در اندام ­های مختلف یک گیاه و مقایسه ان­ها از نظر میزان کیفیت و کمیت با یکدیگر می­ باشد. اسانس ­ها معمولا در داخل سلول ­های گیاهی به شکل قطرات کروی و گلبول مانند جای گرفته­ اند. وجود اسانس تنها در حدود 2000 گونه از 250000 گونه گیاه گلداری که تاکنون شناخته شده، گزارش گردیده است. مهم­ترین گیاه دارویی حاوی اسانس متعلق به خانواده­ های اسانس ­ها معمولا دارای خواص فیزیکی و شیمیایی زیر هستند. اسانس ­ها موادی فرار هستند، در الکل و دیگر حلال­ های آلی حل می ­شوند، وقتی که تازه باشند عمدتا بی رنگ به نظر می­ رسند که در این حالت هیچگونه شباهتی به مواد روغنی ندارد.

اسانس ­ها معمولا متعلق به ترپن­ ها، سزکویی ترپن­ ها، آلدئیدها، استرها، فنل­ ها، اترها و پراکسیدها می ­باشند. این مواد غالبا مانع از رشد باکتری می ­گردند و خاصیت ضد تورم، ضد دل درد، آرام بخش، ضد نفخ، اشتها آور و گاهی اوقات خاصیت خلط آوری دارند.

ممکن است اسانس­ ها با موادی نظیر صمغ ­ها و رزین ­ها همراه گردند، که در این صورت ترکیبات شیمیایی حاصل بسیار پیچیده می­ گردند. این ترکیبات معمولا در دمای پایین به صورت جامد هستند و در دمای بالا ذوب و مایع می­ گردند.

معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول 

​کد آیسیک محصول 1549612346 (15491410) از گروه ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی ها (15) و زیرگروه ساخت سایر محصولات غذایی که در جای دیگر طبقه بندی نشده (1549)، انواع افزودنی مجاز مورد مصرف در صنایع غذایی (1549312551) می باشد.

اسانس طبیعی مورد مصرف در صنایع غذایی تحت زیرتعرفه 3301، مقررات گمرکی ایران با عنوان روغن­ های اسانسی (ترپن گرفته شده یا گرفته نشده)، همچنین روغن­ های اساسی کنسانتره و روغن­ های اسانسی مطلق، شبه رزین­ ها (رزینوئیدها)، اولئورزین­ ها ( رزین­ های روغنی) استخراجی، محلول غلیظ روغن­های اسانسی در چربی­ ها، در روغن­ های غیر فرار، در موم­ ها یا در موارد همانند، که از طریق مجاورت یا خیساندن تهیه شده باشند، محصولاتی فرعی ترپن­دار که از ترپن­گیری روغن­ های اسانسی به دست می آید، آب ­های مقطر خوشبو و محلول­های آبی روغن­های اسانسی، با زیرتعرفه­­ های 33012400،33012500، 33012910، 33019090، صادر و وارد می­ شود.

شرایط ورود کدهای ذکر شده، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت، 5 درصد حقوق ورودی در سال 1397 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می­ باشد.

​واحدهای تولیدکننده محصول

​​این محصول تا انتهای سال ۱۳۹۶ دارای ۲۰۳ واحد فعال بوده است. استان های آذربایجان، البرز، فارس دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصول هستند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی کد آیسیک زیر کلیک کنید.

* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول با کد آیسیک 1549612346 (15491410).

همچنین با کلیک بر روی هر یک از کد تعرفه های زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با آن کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.

* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 33012500، 33012400، 33012910 ،33019090.

کاربردهای محصول 

اسانس ­ها پس از این که از گیاهان استخراج شدند، به عنوان طعم ­دهنده و معطرکننده داروها و غذاها مورد استفاده قرار می­ گیرند.

اسانس­ ها در صنایع آرایشی برای تهیه عطرها، اسپری­ های خوشبوکننده و در صنایع بهداشتی به عنوان معطرکننده صابون، خمیر دندان و... کاربرد فراوانی دارند. همچنین جهت مومیایی کردن اجساد نیز کاربرد دارند. البته یکی از مهم­ترین کاربردهای اسانس در اثرات درمان­ کنندگی آن­ها می ­باشد.

بازار محصول 

با توجه به روند رو به رشد استفاده از اسانس ­ها در زمینه ­های مختلف و به خصوص اسانس گیاهان دارویی و پتانسیل بالقوه کشور ما در تامین مواد اولیه عمده این محصولات، احداث واحدهای اسانس ­گیری از لحاظ اقتصادی به صرفه خواهند بود. میزان سرمایه ­گذاری نسبتا کم و زمان برگشت سرمایه نیز موحد همین مطلب است. به علاوه روند رو به رشد صادرات این محصولات به کشورهای مختلف نیز حاکی توجه خاص تولیدکنندگان و دولت به این محصولات می ­باشد.

در مجموع احداث چنین واحد دارای سودآوری مطلوبی خواهد بود.

با توجه به انعطاف ­پذیر بودن کارخانه مورد نظر و طیف وسیع گیاهان دارویی و معطر موجود در کشور در صورت عدم پایداری بازار محصول سیستم به راحتی توانایی تولید محصول جایگزین را داشته و کمترین آسیب را در برابر مشکلات ناشی از پیوستن به سازمان تجارت جهانی متحل خواهد شد.

همچنین با توجه به مزیت­ های بسیار در کشور در زمینه تولید گیاهان دارویی و ارزان بودن نیروی کار متخصص نسبت به کشورهای صنعتی در صورت پیوستن به سازمان تجارت جهانی و تسهیل مقررات بسیاری از کشورها برای خرید کالا از ایران به دلیل کیفیت بالا و قیمت مناسب محصولات تولیدی (اسانس و عرقیجات گیاهی) بازارهای جدیدی برای این محصولات پیش­ بینی می­ شود.

روش تولید محصول

فرآیند تولید اسانس از گیاهان دارویی به شرح تصویر زیر است.

سرمایه گذاری طرح 

 سرمايه‌گذاري هر طرح از مجموع سرمايه‌گذاري ثابت و درگردش حاصل مي‌شود. هزینه‌های سرمایه‌گذاری ثابت طرح شامل بخش‌های مختلف از قبیل زمین، محوطه، ساختمان، تاسیسات، ماشین‌آلات و ... می‌باشد.

شرح هزينه‌های سرمايه‌گذاری ثابت طرح در ادامه آورده شده است.

 زمین مورد نیاز برای تولید 100 تن در سال اسانس گیاهان دارویی، ۵۰۰۰ مترمربع می باشد.

هزینه های تولید طرح 

هزینه‌های تولید براساس پيش‌بيني توليد در 100 درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به 100% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 285594 ميليون ريال می‌باشد.

شاخص های اقتصادی طرح

​شاخص های اقتصادی طرح تولید اسانس از گیاهان دارویی توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده اند و به شرح زیر است.