مقدمه
آهک یکی از قدیمی‌ترین مواد معدنی شناخته شده تاریخ بشری است و به دوران رم قدیم و مصریان که در امور بناسازی مصرف کرده‌اند برمی‌گردد و سه هزار سال پیش ایرانیان طریقه ساخت شفته آهک را می‌دانستند و از این ماده در ساختن پی بنا، پل‌ها، آبگیرها و… استفاده می‌کردند. آهک سبب ایجاد صنعت سیمان نیز شده چرا که ماده اصلی تشکیل‌دهنده سیمان آهک می‌باشد. امروزه در سطح دنیا میلیون‌ها تن آهک در ساختمان‌سازی و تولید سیمان و سایر صنایع به دلیل خصوصیات ذاتی که دارد به عنوان یکی از عناصر مهم استفاده می‌شود.
در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) تولید آهک هیدراته و معمولی ارائه شده است.
معرفی محصول
شاید باور این موضوع مشکل باشد که آهک دارای انواع گوناگونی است و حتی فرمول شیمیایی انواع مختلف آهک هم با هم تفاوت دارد. زمانی که نام آهک به گوش می‌رسد، به یاد پودری سفید رنگ می‌افتیم که در امور ساختمانی مصرف می‌شود. ولی واقعیت چیز دیگری است. آهک دارای انواع گوناگون با ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی متفاوتی است. آهک خام که در معادن وجود دارد با آهکی که فرآوری بر روی آن انجام شود فرق دارد. حتی روش‌های فرآوری هم بر روی خصوصیات آهک تاثیرگذار است. در ابتدا تفاوت دو نوع از مهم ترین انواع آهک یعنی آهک هیدراته و آهک زنده بیان می‌شود.
قبل از هر چیز باید بدانیم که آهک خام موجود در طبیعت، نوعی سنگ رسوبی ترکیب شده با عناصر دیگر است که فرمول عمومی آن، کربنات کلسیم CaCO3 می‌باشد. سنگ آهک دارای ناخالصی‌های زیادی است، پس هدف از فراوری سنگ آهک، حذف ناخالصی‌های آن و به دست آوردن آهک خالص می‌باشد. نوع آهک تولیدشده بستگی به نوع فرآوری صورت گرفته دارد که می‌تواند بر روی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آهک تاثیرگذار باشد. در ادامه به معرفی کامل آهک زنده و آهک هیدراته می‌پردازیم:
آهک هیدراته
فرمول شیمیایی آهک هیدراته: هیدروکسید کلسیم Ca(OH)2
سایر اسامی آهک هیدراته: آهک شکفته – آهک مرده
ویژگی‌های فیزیکی آهک هیدراته: پودر سفید رنگ و محلول در آب
مشخصات شیمیایی آهک هیدراته: در صورت تماس با آب، مایعی تولید می‌شود به نام آب آهک که کاربردهای زیادی دارد.
نام انگلیسی : Slaked lime یا Hydrated lime
ماده اولیه برای تولید آهک هیدراته: آهک زنده
آهک زنده (معمولی)
فرمول شیمیایی آهک زنده: اکسید کلسیم CaO
سایر اسامی آهک زنده: آهک فعال – آهک پخته شده – آهک کلسینه
ویژگی‌های فیزیکی آهک زنده: سفید (مایل به زرد) – دارای حالت کلوخه‌ای است اما می‌توان آن را به صورت پودر میکرونیزه هم کوبید.
مشخصات شیمیایی آهک زنده: در صورت تماس با آب بسیار اکتیو می‌شود و حرارت تولید می‌کند.
نام انگلیسی: Quicklime
ماده اولیه برای تولید آهک زنده: سنگ آهک یا کربنات کلسیم
آهک زنده اصولا یک ماده شیمیایی است نه ماده معدنی زیرا به صورت عادی در طبیعت یافت نمی‌شود. آهک زنده در اصل، آهک خام است و عامل اصلی در تولید آن، حرارت می‌باشد. هر چه حرارت بیشتری در مدت زمان طولانی‌تر به سنگ آهک اعمال شود، خالص‌تر خواهد شد.
هدف از اجرای این طرح احداث واحد تولید آهک هیدراته و آهک زنده (معمولی) در یکی از استان‌های کشور، با ظرفیت اسمی 15,000 تن آهک هیدراته و 120,000 تن آهک زنده در سال می‌باشد.
معرفی کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی محصول
کد آیسیک محصولات و محصولات جانشین طرح به شرح زیر است:
| شرح محصول | کد آیسیک 8 رقمی | کد آیسیک 10 رقمی |
| آهک هیدراته | 26941214 | 2694412304 |
| آهک معمولی | 26941212 | 2694412302 |
| آهک میکرونیزه | 26941213 | 2694412303 |
| آهک پخته (کلسینه) | _ | 2694412339 |
شرایط ورود کد 25222000 و 25221000، داشتن اجازه از وزارت بازرگانی و وزرات صنعت، معدن و تجارت، 5 درصد حقوق ورودی در سال 1399 (حقوق گمرکی 4% و سود بازرگانی 1%) می‌باشد.
واحدهای تولیدکننده محصول
این محصول تا انتهای سال 1398 دارای 117 واحد فعال بوده است. استان‌های اصفهان و یزد دارای بیشترین واحد تولیدکننده این محصول هستند. برای مشاهده جزئیات دقیق واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث تولید محصول بر روی لینک زیر کلیک کنید.
* مشاهده واحدهای فعال و واحدهای در حال احداث محصول
همچنین با کلیک بر روی کد تعرفه زیر میزان صادرات و واردات صورت گرفته با این کد، کشورهای وارد کننده، صادر کننده و... قابل مشاهده است.
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 25222000
* مشاهده واردات و صادرات محصول با کد تعرفه 25221000
کاربردهای محصول
مصارف متالوژی: برای ذوب کردن کان سنگ بعضی از فلزات نظیر مس از آهک استفاده می‌کنند.
مصارف بهداشتی: بی‌کربنات موجود در آب با افزودن آهک رسوب شده و موجب کاهش سختی آب می‌گردد.
مصارف شیمیایی: در تهیه کربنات و بی‌کربنات سدیم - تهیه کاربید کلسیم - برای تهیه ترکیب‌های اتیلن و پروپیلن، گلینکول‌ها، نمک‌های آلی کلسیم‌دار، همچنین تصفیه و تغلیظ اسید سیتریک و گلوکز، به آهک نیاز است.
مصرف در کاغذسازی: در صنعت کاغذسازی به منظور تهیه پالپ سولفات، استفاده دوباره از کربنات سدیم و تهیه هیپوکلریت کلسیم که خاصیت سفیدکنندگی دارد از آهک استفاده می‌کنند.
مصرف در مصالح ساختمانی و سرامیک: به‌عنوان ملات، روکش داخل ساختمان و در شیشه‌سازی به‌عنوان کمک ذوب از آهک بهره می‌گیرند.
داروسازی: کربنات کلسیم خاصیت آنتی اسیدی دارد و در نواقص کلیوی و درمان استئوپروزیس به کار رفته و مکمل کلسیم است.
پرکننده: بیشترین کاربرد کربنات کلسیم خاکی و کربنات کلسیم ته‌نشینی در کاغذ، پلاستیک و رنگسازی است.
کارخانه‌های قند و شکر: در تهیه قند و شکر، از آهک برای تصفیه و جداسازی ترکیبات فسفاته و اسیدهای آلی استفاده می‌شود.
صنایع نفت: برای خنثی کردن ترکیبات آلی سولفورها، بی اثر ساختن گاز SO2 و تهیه گریس مخصوص از آهک استفاده می‌شود.
در صنایع رنگسازی: از آهک به‌عنوان ماده پرکننده استفاده می‌کنند.
در چرم‌سازی: برای جدا کردن مو یا پشم از پوست حیوانات از آهک بهره می‌گیرند (صنعت دباغی).
در کشاورزی: برای کنترل PH آب از آهک استفاده می‌کنند.
بازار محصول
توليد آهک يك فرآيند تقریبا پيچيده است ولی نياز به حجم سرمايه‌گذاري بالايي ندارد لذا شركت‌هاي بسيار زيادي در سرتاسر جهان و در بسياري از كشورها فعاليت مي‌كنند. از آنجا که روند تولید و مصرف آهک هیدراته وابسته به تولید آهک زنده است در بررسی بازار جهانی آهک زنده را مورد بررسی قرار گرفته شده است.
میزان تولید آهک در جهان رو به افزایش است به طوری که از 120,000 هزارتن در سال 1997 به 330,000 تن در سال 2004 و 350,000 در سال 2011 و 425,000 تن در سال 2019 افزایش یافته است. بخش اعظم آهک تولیدی جهان متعلق به کشور چین است.
با بررسی آمار تولیدات آهک در جهان، پی می‌بریم سهم ایران از تولید کل آهک در جهان 0.7 درصد است. کشورهای مصرف کننده آهک عمدتاً همان کشورهای تولیدکننده هستند.
کشورهای چین، آمریکا، هند و روسیه به ترتیب بیشترین میزان تولید آهک در جهان را دارا می‌باشند.
با بررسی ارقام عرضه و تقاضای کل در طرح امکان‌سنجی مشخص می‌شود که کشور در سال‌های آینده با مازاد عرضه روبرو خواهد بود که این مازاد عرضه می‌تواند بدلیل هریک از موارد ذیل باشد:
1- وجود معادن فراوان سنگآهک در کشور و متعاقبا صدور مجوزهای زیاد برای تولید آهک
2- کاربرد فراوان آهک در صنایع مختلف مانند فولاد، مصارف متالوژی، بهداشتی، شیمیایی، کاغذسازی، مصالح ساختمانی و سرامیک، داروسازی، رنگسازی و... باعث شده است که شناسایی بازار مصرف این محصول سخت‌تر باشد و لذا این مازاد عرضه می‌تواند ناشی از تقاضای شناسایی نشده باشد.
3- در این طرح امکان‌سنجی، میزان تولید آهک به اندازه میزان ظرفیت تولید واحدهای تولیدی درنظر گرفته شده است ولی ممکن است واحدهای تولیدی به اندازه ظرفیت خود تولید نکنند و همین موضوع باعث به وجود آمدن افزایش عرضه در مطالعات می‌شود.
روش تولید
تولید آهک به دو مرحله تقسیم می‌گردد: آماده‌سازی مواد اولیه و پخت سنگآهک.
سنگآهک در ابتدای خط از فیدر به داخل سنگ‌شکن ریخته شده و دانه‌بندی مورد نظر به‌دست می‌آید. سپس سنگ معدن خرد شده به کوره انتقال می‌یابد. در کوره عمل تکلیس سنگآهک صورت گرفته و در درجه حرارت حدود 1100 درجه سانتی‌گراد، سنگآهک به آهک تبدیل می‌شود. به این واکنش شیمیایی پخت آهک می‌گویند.
سرمایه گذاری طرح
| شرح | هزینه موردنیاز (میلیون ریال) | معادل دلاری |
| سرمایه ثابت | 1,090,331 | 3,894,039 |
| سرمایه در گردش | 1,472 | 5,257 |
| کل سرمایه گذاری | 1,091,803 | 3,899,296 |
زمین مورد نیاز برای تولید 15,000 تن آهک هیدراته و 120,000 تن آهک زنده در سال سنگ مصنوعی، 25,000 مترمربع می‌باشد.
*هر دلار معادل 280,000 ریال درنظر گرفته شده است.
هزینه‌های تولید طرح
هزینه‌های تولید بر اساس پيش‌بيني توليد در ۱۰۰ درصد ظرفيت اسمی محاسبه می‌گردد و براي سال‌هاي قبل از دستيابي به ۱۰۰% ظرفيت با توجه به ميزان توليد و هزينه‌هاي ثابت و متغير، تعديلات لازم اعمال می‌گردد. كل هزينه‌هاي توليد اين طرح كه شامل هزينه‌هاي عملياتي و غيرعملياتي توليد می‌باشد و معادل 176,586 میلیون ریال می‌باشد.
شاخص اقتصادی طرح
شاخص‌های اقتصادی طرح تولید آهک هیدراته و معمولی توسط نرم افزار کامفار محاسبه شده‌اند و به شرح زیر است.
| شرج | مقدار | واحد |
| ارزش فعلی خالص (NPV) | 1,205,309.08 | میلیون ریال |
| نرخ بازده داخلی (IRR) | 41.12 | درصد |
| دوره بازگشت سرمایه (PBP) | 3 | سال |
| تسهیلات پیشنهادی | 654,000 | میلیون ریال |
