حقوق مالکیت فکری عبارت است از مجموعهای از حقوق انحصاری و غالباََ موقتی که به پدیدآورنده یا صاحب یک محصول فکری اعطا میشود.
مالکیت فکری به طور کلی به دو دسته تقسیم میشود:
- مالکیت ادبی و هنری از قبیل تألیف کتاب، آثار سینمایی، موسیقی و نرم افزارهای رایانهای.
- مالکیت صنعتی از قبیل اختراع، طرح صنعتی، نام و علامت تجاری و نشانهای جغرافیایی.
مالکیت فکری دارای دو جنبه است:
1- جنبه مادی: آن جنبه از مالکیت فکری است که برای صاحب آن ارزش مالی دارد و میتوان از آن به طور مستقیم کسب درآمد کرد.
2- جنبه معنوی: آن جنبه از مالکیت فکری است که برای پدیدآورندگان اثر فکری مستقیماََ ارزش مالی ایجاد نمیکند بلکه به عنوان سوابق علمی شخص به آن افتخار میشود.
مقایسه ویژگیهای جنبه مادی مالکیت فکری با جنبه معنوی آن:
1- جنبه مادی قابل تقویم به پول است ولی جنبه معنوی قابلیت ارزیابی مالی و ارزش گذاری به پول را ندارد؛ به عبارت دیگر صرف داشتن جنبه معنوی، نمیتواند اصولاََ به طور مستقیم رهآورد مالی برای پدیدآورنده داشته باشد.- تألیف کتاب: 50سال از تاریخ مرگ آخرین نویسنده است؛
- اختراع: 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه
- طرح صنعتی: 15سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه
6- حمایت از جنبه مادی مالکیت فکری مشروط و مقید به رعایت شرایطی از سوی پدیدآورنده است؛ به عنوان مثال حمایت از مالکیت ادبی و هنری در ایران، منوط است به اینکه پدیدآورنده اثر خویش را برای اولین بار در ایران منتشر کرده باشد و حمایت از مالکیت صنعتی اصولاََ منوط به ثبت در ایران است؛ اما حمایت از جنبه معنوی مالکیت فکری اصولاََ منوط به شرطی نبوده و محدود به زمان و مکان خاصی نیست
شروط ثبت اختراع:
1-جدید باشد: جدید بودن به معنای فقدان آن اختراع در گذشته نیست بلکه لازم است آن اختراع تا پیش از تسلیم اظهارنامه از سوی متقاضی، افشای عمومی نشده باشد.
2- ابتکاری باشد: یعنی برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد.
3- کاربرد صنعتی داشته باشد: یعنی در رشتهای از صنعت قابل استفاده باشد و منظور از صنعت، معنای گشترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز میشود.
مشارکت در تجاری سازی اختراع:
در صورتی که شما صاحب اختراع هستید بهتر است در صورت مشارکت، نام شریک را در ورقه اختراع وارد نکنید و در یک قرارداد جداگانه به حق شزیک تصریح کنید تا در صورت به هم خوردن قرارداد مشارکت با مشکل کمتری مواجه شوید زیرا ورقه اختراع سند رسمی مالکیت است و صرف بهم خوردن مشارکت موجب حذف نام شریک از ورقه اختراع نمیشود بلکه این امر مستلزم طرح دعوی در مراجع قضایی با رعایت تشریفات قانونی است.
مدت حمایت از اختراع:
اعتبار گواهینامه اختراع،20سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است؛ البته صاحب حق اختراع مکلف است سالانه مبلغی به عنوان حق الثبت بپردازد؛ در صورت عدم پرداخت مبلغ اخیر صاحب حق میتواند در یک مهلت ارفاقی شش ماهه با پرداخت جریمه، حق اختراع خودرا تمدید کند و گرنه حق انحصاری ناشی از اختراع زایل شده و عموم مردم میتوانند از آن استفاده کنند.
طرح صنعتی:
طرح صنعتی ناظر به شکل ظاهری یک محصول است؛ طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد.
مدت اعتبار طرح صنعتی:
مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن است که این مدت را میشود برای دو دوره به شرط پرداخت حق الثبت تمدید نمود؛ در صورت عدم تمدید و عدم استفاده از مهلت ارفاقی شش ماهه، حق ناشی از طرح صنعتی زایل میشود.
علامت تجاری و نام تجاری:
علامت تجاری(TradeMark) هرنشانی است که کالاها یا خدمات اشخاص را متمایز کند؛ در حالی که نام تجاری(TradName) اسم یا عنوانی است که معرف و مشخص کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
در عرف جامعه، گاهی به جای اصطلاح علامت تجاری، از اصطلاح برند یا لوگو استفاده میشود که منظور از آن همان علامت تجاری است.علامت در نظام حقوقی ایران، الزاماََ باید نشان قابل رویت باشد؛ بنابراین علامت تجاری میتواند شامل تصویر،عدد، حروف یا ترکیبی از اینها باشد ولی علامت تجاری که شامل نشانهای بویایی(مانند توپ تنیس که بوی چمن طبیعی میدهد) یا موسیقایی(مانند آهنگ گوشی تلفن همراه در هنگام روشن شدن) باشد در ایران قابل ثبت نیست.
الزامات ثبت علامت تجاری:
از آنجایی که کارکرد اصلی علامت تجاری، متمایز کردن کالا و خدمات از یکدیگر است، اولین شرط لازم برای ثبت علامت،قابلیت تمیزدهندگی آن است؛ بنابراین علامتهایی که فاقد قوه تمیزدهندگی بوده و جنبه عام یا توصیفی دارند اصولاََ قابل ثبت نمیباشند، به عنوان مثال واژه خوشمزه به تنهایی برای محصول خوراکی قابل ثبت نیست زیرا خوشمزه یک واژه توصیفی است و معمولاََ قدرت تمیزدهندگی برای مصرف کننده عادی را ندارد؛ البته گاهی به دلیل عدم ارتباط واژههای اخیر با ماهیت کالا یا خدمت، ثبت آن به عنوان علامت ممکن میگردد مانند شیرین عسل برای بیسکویت. دومین شرط لازم برای ثبت علامت تجاری این است که نباید قبلاََ ثبت شده یا مشابهت گمراه کنندهای با علامتهای پیشین داشته باشد و گرنه قابل ثبت نیست؛ ملاک مشابهت گمراه کننده، مصرف کننده معمولی و متعارف است.
حمایت از علامت تجاری:
علامت تجاری زمانی در ایران یا سایر کشورها قابل حمایت است که در کشور مورد نظر به ثبت رسیده باشد؛ بنابراین اگر شخصی علامتی در ارمنستان ثبت کرده است لزوماََ این علامت در ایران قابل حمایت نیست و برعکس؛ البته مهمترین استثنای این قاعده اخیر، علامتهای مشهور هستند که این دسته از علامتها (مانند علامت سامسونگ یا سونی) بدون ثبت هم تحت حمایت کشورهای عضو کنوانسیون پاریس هستند؛ تشخیص علامت مشهور برعهده مقام صلاحیتدار اداری یا قضایی است که میخواهد در خصوص حمایت یا عدم حمایت از یک علامتیکه ادعا شده مشهور است اظهار نظر نماید.
علامتهای مشهور از دو حمایت اضافی نسبت به سایر علامتها برخوردار هستند:
1- بدون ثبت هم تحت حمایت هستند و شخص دیگر نمیتواند عین یا مشابه علامت مشهور را برای همان کالا یا خدمات ثبت کند.
2- حتی اگر علامت مشابهی که تقاضای ثبت آن شده برای کالا و خدمات غیر مشابه باشند ولی موجب ورود لطمه و کاهش اعتبار علامت مشهور شود باز هم تحت شرایطی ثبت آن ممکن نیست.
عدم استفاده از علامت:
اگر شخصی علامتی را ثبت کرده ولی به مدت 3سال از آن استفاده ننماید هر ذینفع میتواند تقاضای ابطال آن را از دادگاه بنماید.
نام تجاری:
نام تجاری برای معرفی شخص تاجر و تجارتخانه است و بر خلاف علامت تجاری نام تجاری بدون ثبت هم تحت حمایت قرار دارند و ثبت آنها اصولاََ اختیاری است.
