خلاصه مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) احداث مجتمع‌های گلخانه ای

قرار گرفتن بخش زیادی از کشورمان در قلمرو اقلیم خشک و نیمه‌خشک و کاهش بارندگی‌ها در دهه گذشته، دولتمردان را در سال‌های اخیر به سمت ایجاد مجتمع‌های گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری در این زمینه سوق داده است. در گلخانه به دلیل آنکه می‌توان عوامل رشد از قبیل رطوبت، نور، درجه حرارت و تهویه هوا را کنترل کرد، میزان تولید در آن 10 برابر بیشتر از کشت در فضای آزاد است. اما آنچه که کشت گلخانه‌ای را از دیگر کشت‌ها متمایز می‌کند، استفاده اصولی و بهینه از منابع انرژی است. در کشت گلخانه‌ای در مقایسه با سایر کشت‌ها خاک قابل اصلاح و کنترل است و بهره‌وری آبیاری هم در این نوع کشت بیش از 90 درصد می‌رسد. در کشت گلخانه‌ای آب به میزان کافی و مناسب به پای گیاه و بوته‌ها می‌رسد و این باعث کاهش آفات و بیماری‌ها و افزایش کیفیت محصول خواهد شد.

در بخش خاک هم قابل اصلاح بودن خاک در گلخانه‌ها و ضدعفونی کردن آن با استفاده از روش‌های شیمیایی و اشعه خورشید سبب افزایش میزان محصول و ارتقاء سطح کیفی آن خواهد شد. به غیر از این مزایا نباید از فرصتی که مجتمع‌های گلخانه‌ای برای اشتغال دانش‌آموختگان بخش کشاورزی و سایر افراد جویای کار فراهم می‌کند غافل شد. 

در ادامه خلاصه‌‌ای از مطالعات امکان‌سنجی (طرح توجیهی) احداث مجتمع‎‌های گلخانه‌ای ارائه شده است.

هر یک از گیاهان برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور، دمای روزانه، دمای شبانه، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارند. برای تولید و پرورش تجاری گیاهان با کیفیت بالا و در تمام طول سال باید شرایط محیطی مطلوب به همراه کنترل عوامل خسارت را نظیر باد، طوفان‌های ویرانگر، سرما و یخبندان و... از طریق ساختمانی بنام گلخانه هستیم که به عنوان محیط کنترل‌شده مطرح می‌گردد و با توجه به نیاز روزافزون بازار، چه از نظر تولید گل و گیاهان زینتی و چه از نظر سبزیجات و صیفی‌جات خارج از فصل این روش تولید امروزه به یکی از سودآورترین بخش‌های کشاورزی تبدیل شده است که البته سرمایه‌گذاری اولیه فراوانی را نیز طلب می‌کند. با توجه به سرمایه‌گذاری زیادی که در این زمینه صورت می‌گیرد فقدان مدیریت صحیح در احداث گلخانه، انتخاب مکان، نوع گلخانه و پوشش آن باعث عدم بهره‌وری مناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد.
ایران به دلیل شرایط خاص آب‌و‌هوایی و محدودیت‌های منابع آبی از جمله کشورهایی است که نیاز به تجدید نظر اساسی در ساختار نظام کشت بوده و در این راستا توسعه کشت گلخانه‌ای می‌تواند به عنوان یک راهکار مناسب مطرح باشد که هم اکنون مورد توجه قرار گرفته است.
آنچه در این ارتباط می‌تواند مهم باشد تغییر نگرشی است که نسبت به این نوع سیستم کاشت مطرح بوده و باید این باور ایجاد شود که سیستم کشت گلخانه‌ای تفاوت اساسی با سیستم کشت سنتی داشته و علاوه بر تجربه، نیازمند داشتن دانش گلخانه‌داری می‌باشد.
با توجه به سرمایه‌گذاری زیادی که در این زمینه صورت می‌گیرد فقدان مدیریت صحیح در احداث گلخانه، انتخاب مکان، نوع گلخانه و پوشش آن باعث عدم بهره‌وری مناسب از سرمایه و امکانات خواهد شد.

محصولات موردبررسی در این طرح عبارت است از گوجه، خیار، قارچ و گل رز.

 محدودیت منابع آب و خاک در کشور، مسئولان ما را سال‌هاست به این باور رسانده که توسعه کشت گلخانه‌ای با توجه به مزیت‌های این نوع کشت از جمله افزایش تا 10 برابر محصول نسبت به کشت در فضای باز، تولید بیش از یک محصول در سال، صرفه‌جویی چند برابری در مصرف آب (با روش آبیاری تحت فشار تا 10 برابر فضای باز) امری اجتناب‌ناپذیر ساخته است.

در وضعیت تغییرات آب‌و‌هوایی و افزایش آمار سرمازدگی محصولات کشاورزی، جایگزینی کشت گلخانه‌ای با روش‌های سنتی کشاورزی می‌تواند تا حدود زیادی به بقا و توسعه مشاغل کشاورزی در سطح کشور و استان کمک کند.
یکی از عوامل افزایش کیفیت تولیدات، گلخانه‌های مدرن است که باید مورد توجه قرار گیرد تا این محصولات برای حوزه بین‌المللی بازارپسندی لازم را داشته باشند و با رفع موانع حمل و نقل امکان ارائه به موقع برای صادرات محصولات فراهم شود. ظرفیت بالای صنعت گل و گیاه در ایجاد اشتغال و افزایش صادرات غیرنفتی کشور نیز قابل توجه خواهد بود.
ایران کشوری چهارفصل و برخوردار از تنوع آب و هوایي و اقلیمي است که استعداد بالقوه بسیاری برای تولید انواع گیاهان و رونق کشاورزی و باغباني دارد و بهره‌گیری از این استعداد و مزیت اقتصادی ضروری است. بخش وسیعي از خاک ایران در شمال، غرب، مرکز و جنوب غربي کشور مستعد پرورش انواع گل‌ها و گیاهان زینتي است و بازار بالقوه موثری برای این تولیدات در کشورهای حاشیه جنوبي خلیج فارس، همسایگان شمالي و حتي در بازارهای دور شرق آسیا و غرب اروپا وجود دارد.
با وجود تلاش‌هایي که در این زمینه صورت گرفته، اما سرمایه‌گذاری‌ها و اقدامات انجام‌شده برای بهره‌گیری بهینه از این مزیت در راستای تولید و صادرات کافي نبوده و نیست و تلاش‌های بیشتری را مي‌طلبد. در شمال ایران (مازندران و گیلان) با آب‌و‌هوایي مطبوع، گلخانه‌های سنتي جلوه‌گر هستند و فصولي از سال دامن طبیعت در این خطه مملو از گیاهان و گل‌ها است.
کمتر کشوری در جهان یافت مي‌شود که مانند ایران دارای تنوع اقلیمي باشد، به طوری که در ایران هفت هزار گونه گیاهي وجود دارد که 10تا 27درصد آن انحصاری است. اذعان مسئولان و صاحب‌نظران به استعدادهای بالقوه ایران در زمینه گیاهان زینتي و دارویي، نشان مي‌دهد که در این سرزمین چه استعدادهای بالقوه‌ای در دسترس عموم مردم است که از نظرها پنهان مانده و حاضر به بهره‌گیری از آنها در راستای دستیابي به اهداف ملي خود نشده‌ایم.
مشروط بر آنکه از نظام تولید سنتي خارج شود و با احداث گلخانه‌های مدرن و بهره‌گیری از دانش و فناوری روز، آموزش دستاندرکاران تولید و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای صادرات (بهبود سیستم بسته‌بندی و حمل‌ونقل گل و گیاهان زینتي از مراکز تولید تا بازارهای جهاني) امکانات لازم برای حضور موفقیت‌آمیز در بازارهای بین‌المللي را فراهم سازد.
گذشته از مسایل و مشکلاتي که تولیدکنندگان گل و گیاه با آن روبه‌رو هستند، به ویژه در زمینه حمل‌ونقل، اجاره زمین، کمبود و نبود نهاده‌ها، دسترسي نداشتن به دانش و فناوری روز، نظام تولید سنتي و…، واسطه‌ها نیز بر مشکلات آنها افزوده‌اند. نبود پایانه‌های گل در مراکز تولید سبب شده که دلال‌ها به قیمت بسیار نازلي گل‌های تولیدی را از پرورش‌دهندگان خریداری کنند.
با وجود پایانه‌های گل، مراکز واقعي خرید و فروش گل برای عرضه در بازارهای داخلي و خارجي سامان مي‌یابد و نه تنها تولیدکنندگان مورد حمایت قرار مي‌گیرند، بلکه از افزایش بي‌رویه قیمت گل توسط دلا‌ل‌ها برای مصرف‌کنندگان جلوگیری و زمینه رونق صادرات نیز فراهم خواهد شد.
توسعه گل و گیاه علاوه بر آنکه از بعد زیباشناختي قابل توجه است، نقش قابل توجهي در توسعه اشتغال به خصوص در میان فارغ‌التحصیلان این بخش دارد. در این بخش نیز مانند بسیاری از بخش‌های دیگر بیکاری فارغ‌التحصیلان از نمود زیادی برخوردار است و به رغم بستر توسعه اشتغال، اما شاهد گسترش بیکاری هستیم. این در حالي است که در صورت استفاده از فناوری‌های روز در این بخش، اشتغال از گسترش بیشتر و پایدارتری برخوردار خواهد بود.