پرورش زنبور عسل و تولید انواع عسل

1- زنبورداری و تولید عسل:

عسل ماده شیرین و غلیظی است که توسط زنبوران عسل از شهد گل گیاهان جمع‌آوری شده است و تغییر شکل می‌یابد و سپس در داخل سلول‌های مومی کندو ذخیره می‌شود.

در ادامه تعریفی که از عسل در آکسفورد و ویکی‌پدیا آمده است به اختصار مطرح می‌شود.

آکسفورد:

یک مایع شیرین قهوه‌ای مایل به زرد چسبناک ساخته شده توسط زنبورها و حشرات دیگر از شهد جمع‌آوری شده گل‌ها.

عسل از نظر لغت یک واژه عربی است که فارسی آن را انگبین می‌گویند. این ماده به این دلیل که محلول در آب است جزء دسته مایعات است. اما آب موجود در آن خیلی اندک است. به همین خاطر این ماده بسیار غلیظ است و دیر فاسد می‌شود.

شیرینی عسل به دلیل وجود قندهایی چون گلوکز، فروکتوز و ساکارز است. عسل به لحاظ داشتن موادی چون آمیلاز، اینوتاز، کاتالاز و پروکسیداز در هضم غذا بسیار موثر است. رنگ، عطر و قوام عسل همه بستگی به نوع گل دارد.

1.1- تاریخچه عسل:

تاریخچه عسل و زنبور عسل به حدود 150 میلیون سال پیش باز میگردد اما با این تفاوت که در آن زمان فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیرعسلی امروزی، زندگی انفرادی داشته است.

تاریخچه استفاده از عسل طبیعی همراه با تاریخ خلقت بوده و تقریباً در هر فرهنگی می‌توان شواهد بهره‌گیری از آن به عنوان یک منبع غذایی بود.

در طول چندین هزار سال، تا اوایل قرن 18، عسل منبع اصلی قند مصرفی محسوب می‌شد، اما در چند قرن اخیر همزمان با رشد صنعت نیشکر و چغندر قند، استفاده از عسل طبیعی به عنوان تأمین کننده اصلی قند بسیار کاهش یافت.

مطالعات و بررسی های دانشمندان زیست شناس نشان می دهد که حداقل 150 میلیون سال است که موجوداتی بنام زنبور عسل (Honey Bee) در جهان زندگی می کنند.

قدیمی ترین فسیل زنبور عسل مربوط به بیست میلیون سال پیش است که در موزه تاریخ طبیعی نیویورک نگه داری می‌شود.( نشانگر مقاومت زنبور عسل و تطابق با محیط ، برای حفظ بقا آن است ) و از آنجا که همه موجودات نتیجه تکامل هستند چنین حدس زده میشود که گونه های ابتدایی آن مربوط به چهل تا پنجاه میلیون سال قبل می‌باشد.آدمیان نخستین از روزگاران بس دراز از عسل استفاده می کردند در یک نقاشی که در غارهای بیکورپ اسپانیا وجود دارد مردی را نشان می دهد که در حال برداشتن عسل از یک کندوی طبیعی می باشد این تصویر مربوط به 12 هزار سال قبل از میلاد مسیح می باشد.

از روایت های قدیم هندی و مصریان باستان بر می‌آید که از عسل استفاده می‌کرده اند گویند در یکی از اهرام مصر ظرفی حاوی عسل یافتند که بعد از چند هزار سال هنوز همچنان سالم بوده است.

در سرودهای هومر ، در کتاب های دینی وصف عسل آمده است؛ در قرن 8 قمری در یونان برای پرورش زنبور عسل و استفاده از عسل آن مقرراتی وضع کرده بودند.

زنبور حشره ای است که در بیشتر بخش های جهان به جز نزدیکی قطب جنوب زندگی میکند؛ بیش از 10000 نوع زنبور شناسایی شده است اما تنها زنبور عسل، عسل و موم می سازد که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

عسل همیشه و از زمانهای کهن مورد توجه و احترام همگان بوده‌ است و بر روی پاپیروس از مصر در حدود ۳۵۰۰ سال پیش به ویژگی‌های پزشکی آن اشاره گردیده است. در گذشته مصری‌ها و یونانی‌ها، مردگان خود را با عسل مومیایی می‌کردند. دکتر عبداللطیف مصری در یکی از اهرام جیزه در داخل تابوت جسد کودکی را یافت که با عسل مومیایی شده بود. اسکندر مقدونی در بابل مرد و جسدش با عسل مومیایی شد و برای دفن شدن به مقدونیه فرستاده شد.

باستان شناسها حکایت می کنند که قبایل بدوی با جمع آوری عسل آشنا بوده اند. عده ای در برداشت عسل از وسایل دود کننده استفاده می کرده اند و عده ای برای داشتن عسل از لانه هایی که در صخره های تیز و مرتفع سنگی و در دره های عمیق قرار گرفته اند جان خود را به خطر انداخته اند. در بعضی از قبایل افرادی به طور منظم تنه تو خالی درختان را بررسی و برای برداشت عسل علامت گذاری میکردند. به نظر می رسد که این نشانه گذاری بیانگر این مطلب بوده است که این درختان مالکیت عام نداشته و همه نمی توانستند از آن استفاده کنند.

عسل در زندگی روحانی، اجتماعی و اقتصادی مصریان باستان نقش مهمی بازی می‌کرده است. از حکاکیهای بجا مانده در پرستشگاه ها و دخمه های مردگان چنین بر می آید که عسل در آن روزگار اهمیت ملی زیاد داشته است، در پاپیروس ها به اهمیت دارویی عسل اشاره شده است و در بیشتر داروها مقداری شیر و عسل به کار می‌رفته است، مصریان قدیم از نوعی کوشاب که از جو، عسل و گندم تهیه می شده است به مقدار زیاد استفاده می‌کردند، زیرا الکل در دسترس آنها نبود. کتاب مذهبی یهودیان از سرزمین موعود چنین یاد می کند که در آن نهرهایی از عسل و شیر جاری است. در کتاب انجیل مسیحیان از عسل به عنوان مظهر فراوانی و نعمت یاد شده و در طومار بحرالمیت نیز از عسل نام برده شده ولی از زنبور داری اثری نیست.

در یونان باستان نیز عسل یکی از هدایای گرانبهای طبیعت انگاشته می‌شد. یونانیان باستان تصور می‌کردند که خدایان چون خوراک بهشتی می‌خوردند فناناپذیر و ابدی گشته‌اند. آنها بر این باور بودند که عسل یکی از اجزای مهم این خوراک بهشتی است.

قبل از بلورسازی شربت نیشکر و تهیه شکر، عسل تنها ماده خوراکی برای طعم دهی، شیرین‌سازی و یا تغییر مزه داروها بوده‌است. پیشینه کاربرد عسل در مصر دست‌کم به ۲۲۰۰ تا۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. مصریان باستان از عسل دست‌کم به صورت ۹۰۰ فراورده بهره می‌برده‌اند. فراورده‌های سالانه عسل در جهان حداقل ۳۰۰٫۰۰۰ تن است.

1.1.1- تاریخچه عسل در ایران:

تاریخچه عسل و زنبورداری در ایران سابقه دیرینه داشته و یکی از حرفه های اصیل و قدیمی ایرانیها است. دشنه مفرغی منقش به شکل زنبور عسل و متعلق به هشتصد سال قبل از میلاد که در لرستان بدست آمده است و اکنون در موزه شهر بروکسل نگهداری می‌شود، معرف قدمت آشنایی ایرانیها با این حشره مفید است.

در دوران هخامنشیان نگهداری زنبور در ایران رواج داشته چون مردم به جای شکر از عسل استفاده می‌کردند. اما ایران نیز تحت تأثیر دیگر کشورها در چند قرن اخیر منابع قندی خود را از کشت نیشکر و چغندر قند تهیه می‌نماید.

برای اولین‌بار دشنه‌ای منقش به تصویر زنبور عسل در استان لرستان کشف شده است که مربوط به 1200 سال قبل از میلاد می‌باشد.

ابوعلی سینا ۱۰۰۰ سال پیش در کتاب قانون خود نسخه‌های زیادی بر پایه عسل و موم آن تجویز کرده‌است.

به عقیده اهالی خوانسار زنبورداری در آن منطقه حداقل سابقه پانصد ساله دارد. خیلی از زنبور دارهای این منطقه چند نسل از اجدادشان را که شغلشان زنبورداری بوده است می شناسند یا با نام آنها آشنایی دارند. قسمت اعظم عسل خوانسار از گل گز تامین می گردد که خوشبوترین و خوشمزه ترین عسل می باشد.

بقراط پدر پزشکی و بنیان‌گذار طب یونان ۲۵۰۰ سال پیش در مورد عسل چنین گفته‌است: هر دارویی از مواد غذایی درست می‌شود و متعاقب آن هر غذایی نیز جانشین دارو می‌گردد، عسل پاسخگوی این دو شرط است.

موریس مترلینگ در مورد عسل گفته: همین امروز اگر زنبور عسل از بین برود هزاران نوع از گیاهان از بین خواهد رفت و از کجا معلوم که تمدن، از بین نرود.

2 - مواد تشکیل دهنده عسل:

- آب : 18 درصد

- قند : حدود 95 تا 9/99 درصد عسل را قندها تشکیل میدهند عسل را قندهای ساده و مرکب تشکیل داده‌اند.

قندهای ساده: مانند گلوکوز و فروکتوز که حدود ۸۵ تا ۹۵ درصد ازعسل را تشکیل می‌دهند.

قندهای مرکب : مالتوز، ساکاروز و لاکتوز از دو قند تشکیل شده‌اند

قند لوولوز قند طبيعي عسل ميباشد

- اسید:

در عسل اسیدهای مختلفی وجود دارند که به علت شیرینی زیاد عسل آشکار نیستند. از اسیدهای موجود در عسل میتوان به اسید سیتریک، استیک، بوتریک، و.. اشاره کرد که مهمترین اسید عسل اسید گلوکونیک است که از تجزیه گلوکز در مجاورت آنزیم بزاق زنبورعسل، گلوکزاکسیداز بدست می‌آید. همچنین در عسل ۱۶ اسید آمینه وجوددارد.PH عسل 4/3 تا 5/4 می‌باشد. اسیدهای آمینه پایه تشکیل پروتئین می‌باشند

- مواد معدنی:

مواد معدنی عسل به طور متوسط 17/0 درصد وزن عسل را تشکیل میدهد بیشترین مقدار عناصر موجود در عسل به ترتیب پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، آهن، مس، منگنز، فسفر، گوگرد می باشد.

- آنزیم:

آنزیم ها مواد پیچیده پروتئینی هستند مهمترین آنزیم در عسل اینورتاز است این آنزیم در اصل بوسيله زنبور عسل، ساکارز موجود در شهد گل را به گلوکز و فروکتوز تبدیل می‌کند. آنزیم مهم دیگری که در عسل وجود دارد دیاستاز یا امیلاز است. کاتالاز و فسفاتاز و گلوکز اکسیداز می‌باشد همچنين آنزیم دیگری است که خاصیت باکتری کُشی دارد و از رشد باکتری در عسل جلوگیری میکند و آنزیمهای عسل با حرارت دادن از بین میروند.

در زمان هاي قديم از عسل بدليل داشتن خاصيت ضد ميكروبي بعنوان مرحم در زخم ها استفاده مي‌شد.

- ویتامین ها:

ویتامینهایی که در عسل وجود دارند شامل: C ویتامین B1,B2,B6 و...می‌باشد مقدار ویتامینها در انواع عسلها بسیارمتغیر بوده و به نوع شهد و گرده گل که توسط زنبورعسل جمع آوری می شود، بستگی دارد.

- پروتئینها و اسیدهای آمینه:

مقدار پروتئین های عسل بین 1/0 تا 6/0 درصد می باشد گرچه مقدارشان در عسل کم می باشد و اهمیت غذایی زیادی ندارند ولی تاثیر زیادی روی طعم و مزه عسل دارند

- چربیها:

مقدار بسیار کمی از لیپیدهای مختلف در عسل شناسایی شده اند از جمله اسیدهای چرب استرولها، فسفولیپیدها و غیره

2.1 - فواید و خواص درمانی عسل:

کمک به درمان سرفه و سرماخوردگی:

تحقیقات نشان می دهند که عسل می تواند یک متوقف کننده خوب و موثر برای سرفه باشد. در یکی از مطالعات یافت شد که عسل می تواند سرفه های شبانگاهی را کاهش داده و خواب کودکان را بهبود بخشد. این مطالعه همچنین عنوان می دارد که عسل حتی می تواند به اندازه ی داروی ضد سرفه دکسترومتورفان موثر باشد. البته قبل از دادن عسل به کودکان خود با پزشک خود مشورت کنید. مخلوطی از آبلیموی گرم با عسل می تواند وی را درمان کند همچنین حالت احتقان در گلو را از بین برده و مانع از کم آبی شود. استفاده از عسل همچنین می تواند سرما خوردگی را تا دو روز کاهش دهد.

عسل برای تنظیم فشارخون:

در یکی از مطالعات که در سال 2011 منتشر شد، مشخص شد که عسل اثر مفیدی بر روی فشارخون بالا دارد. همچنین در یک آزمایش آثار مطلوبی بر روی موش های آزمایشگاهی که کالری زیادی مصرف کرده بودند، داشت.

عسل برای التیام سوختگی ها و زخم ها:

در زخم ها و به خصوص، استفاده زودهنگام از عسل می تواند ریسک زخم شدن و تغییر شکل ها را کاهش دهد. در مورد سوختگی های کوچک، می توانید ابتدا بلافاصله با ریختن آب و کاهش دمای آن، مقداری عسل بر روی قسمت آسیب دیده بریزید. عسل همچنین می تواند به درمان زخم معده و زخم های مزمن کمک کند.

عسل برای بهبود سلامتی قلب:

آنتی اکسیدان های موجود در عسل به محافظت از قلب کمک می کنند. عسل همچنین می تواند، بی نظمی ها و در هم ریختگی های ناشی از اکسیداسیون که به کلسترول بد خون مربوط است را کاهش دهد. این موضوع به صورت پیش فرض سلامتی قلب را بهبود می بخشد.اخیرا یافته شد که عسل شکل موادی که باعث تنگ شدن شریان های قلب می شوند و عامل بروزحمله قلبی هستند را کاهش می دهد. از طرفی پلی فنل موجود در عسل می تواند در سلامتی قلب نقش داشته باشد.

عسل برای از بین بردن ریسک دیابت:

دامنه شاخصه قندی عسل در هر جا بین 45 تا 64 است که یک معیار متعادل است. با توجه به مطالعات انجام شده در ایران؛ مصرف عسل برای وزن و چربی بدن افراد مبتلا به دیابت، آثار مفیدی دارد. در مطالعه دیگری نشان داده شد که اگر داروهای ضد دیابتی با عسل ترکیب شود، آثار مفیدتری بر روی بیماران مبتلا به دیابت خواهد داشت.

عسل برای درمان دندان درد:

در یکی از مجلات بین المللی که عسل می تواند دندان درد را درمان کند. البته علاوه بر آن تحقیقات ثابتی بر روی این ادعا هنوز انجام نشده است لذا درباره این موضوع با دندان پزشک خود صحبت کنید.

عسل برای کمک به مبارزه با سرطان:

ترکیبات فنولیکی موجود در عسل ویژگی های ضد سرطانی دارند که می توانند از بسیاری از بیماری های سرطانی، ممانعت کنند. همچنین عسل فعالیت ضد التهابی دارد که آن را بهترین غذا برای ممانعت از سرطان ساخته است. حتی عسل سیستم بدن انسان را تعدیل می‌کند که این موضوع آن را برای درمان سرطان موثر تر می‌سازد.

عسل برای از بین بردن ریفلاکس اسید معده:

از آنجاکه عسل غنی از مواد آنتی اکسیدان است و از آنجا که می تواند رادیکال های آزاد را از بین ببرد پس می‌تواند ریفلاکس اسیداو،را نیز از بین ببرد. ( به طوری که رادیکال های آزاد، پوشش سلول های دستگاه گوارشی را از بین می برد). عسل ممکن است برای درمان التهاب مری نیز به کار گرفته شود. ساختارهای می‌توانند به غشای مخاطی مری کمک کنند. عسل حتی می‌تواند به تسکین گلودرد نیز کمک کند، که به این منظور آن را با چای گیاهی ترکیب کرده و مصرف می‌کنند.

عسل برای درمان مشکلات معده:

ویژگیهای آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی عسل می تواند دامنه گسترده ای از مشکلات معده را درمان کند. شما می توانید عسل و آبلیمو را در آب گرم حل کرده تا تاثیر خوب آن را ببینید. یک قاشق از عسل خام می تواند از تولید بیش از حد گاز معده ممانعت کند. همچنین عسل می تواند آثار زیانبار مایکوتوکسین ( سم تولیدی قارچ ها) را مهار کرده بسلامتی روده را بهبود دهد.

2.1.1 - فواید عسل برای پوست:

به کار بردن عسل روی پوست خود به صورت روزانه می تواند فواید بسیار خوبی داشته باشد. استفاده از ماسک عسل می تواند به درمان آکنه و نقاط سیاه روی صورت کمک کند. عسل همچنین می‌تواند مشکلات دیگری مانند پوست خشک را نیز درمان کند.

1- عسل برای مبارزه با آکنه:

عسل ناخالصی ها را از منافذ پوست جذب کرده و به مانند یک عامل پاکسازی کننده عمل می‌کند و از آنجا که یک ضد عفونی کننده طبیعی به شمار می رود می تواند به پوست شما پاکی و التیام دهد. شما می توانید به راحتی یک لایه نازک از عسل را روی صورت خود به نحوی که روی گردنتان نچکد. بعد از 30 دقیقه با آب ولرم صورت خود را بشویید.

اطمینان حاصل کنید که تست عسل روی پوست صورت خود را از قبل انجام داده اید چرا که بعضی به عسل حساسیت دارند. به این منظور مقدار کمی از آن را به مدت 30 دقیقه روی فک خود چکانده و بعد از آن اگر مشکلی نبود می توانید انجام دهید.

همچنین بسیار مهم است که بدانید اگر آکنه رو صورت شما علت عفونت ناشی از باکتری داشته است آن گاه اثر می تواند آن را درمان کند.

2- عسل برای کمک به درمان چین و چروک:

عسل یک روان کننده طبیعی است که می تواند لایه های بالایی پوست را مرطوب کند. این رطوبت اضافی می تواند به بهبود چین و چروک کمک کند. عسل همچنین نقاط خشک، تحریک شده و حساس را میتواند التیام دهد. از طرفی محتوای آنتی اکسیدانی عسل به تأخیر پیری پوست کمک می‌کند.

برای داشتن یک ماسک ضد پیری عسل شما می توانید یک قاشق سوپخوری از عسل را با مقادیر مساوی از پاپایا، شیر چرب یا ماست مخلوط کنید. مخلوط حاصل را بر روی صورت خود مالیده و اجازه دهید به مدت 30 دقیقه روی صورت تان باقی بماند، همچنین شما می‌توانید در حین مالیدن ماست بر روی صورت خود آن راماساژدهید که باعث بهبود گردش خون و استحکام پوست میشود. سپس ماسک را با آب گرم شسته وصورت خودرو با حوله خشک کنید.

همچنین عسل پوست را نرم و هیدراته را ترک میکند و چین و چروک و فاصله های خطوط را کم می‌کند. هر چند ماسک های عسل یک درمان کامل برای چین و چروک نیستند و از طرفی تمامی ماسک های عسل نمی توانند این کار را انجام دهند. پس این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.

3- عسل برای محو شدن زخم های آکنه:

از آنجا که عسل یک مرطوب کننده طبیعی است. شاید به درمان زخم های آکنه کمک کند. گرچه تحقیق محکمی در این زمینه اثبات نشده است.

3- انواع عسل:

ترکیبات شیمیایی عسل ارتباط مستقیم با نوع پوشش گیاهی شرایط اقلیمی و گونه زنبور عسل دارد. عسل ها را از نقطه نظرهای مختلفی بر اثر خواص یا وضع به خصوصشان به شرح زیر تقسیم بندی می‌کنند:

طبقه بندی انواع عسل ها

1- متناسب با منبع شهد گل

الف) عسل تک گل

زنبورداران عسل شهد را از روی یک گل خاص جمع آوری می نمایند، مانند: عسل شبدر، عسل اقاقی، عسل آفتابگردان

نکته:عسل تک گل خالص با مشکل زیادی به دست می آید.

ب) عسل چند گل

زنبورداران شهد را از روی چندین گل جمع آوری می کنند، مانند: عسل کوهستان، عسل مرکبات و انواع درختان مثمر و غیر مثمر

2- متناسب با زمان تولید

الف) عسل بهاره

مانند: عسل مرکبات و عسل اقاقیا و درختان میوه که زنبور داران در اوایل بهار جمع آوری می کنند.

ب) عسل پاییزه

که تولید آن از اواسط تابستان تا اوایل پاییز صورت می گیرد.

3- متناسب با منطقه تولید

مانند: عسل دماوند و عسل کوهرنگ

4- متناسب با رنگ عسل

عسل بی رنگ مانند: عسل اقاقیا
عسل زرد مانند: عسل اسپرس
عسل قرمز مانند: عسل آویشن

5- متناسب با نحوه تولید و استخراج

مانند: عسل مایع (شهد)، عسل کریستالیزه (شکرک زده)، عسل شان، مخلوط عسل مایع با عسل شان و عسل با موم که مخصوص کندوهای بومی است و به صورت تکه های خرد شده به فروش می رسد.

3.1 انواع عسل در بازار:

عسل طبیعی

طبق تعاریف موجود در کشورهای پیشرفته و کشور ما (ایران)، عسل به شهد گل ها اطلاق می‌شود که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف آن را ساخته باشد. حال اگر زنبوری به جای شهد گل ها از قند سفید یا شکر استفاده کند، فرآورده آن را نمی‌توان عسل طبیعی نامید.

زنبوران عسل دارای نیروی ذاتی هستند که گل های مفید را از غیر مفید تشخیص می دهند، آنها با علاقه فراوان سراغ تمام گیاهان طبی و گل های شفابخش می‌روند و عصاره این گل‌های قشنگ و مفید را گرفته و به بهترین شکل در اختیار ما قرار می‌دهند. این عسل کاملا طبیعی و سرشار از مواد غذایی و حیات بخش بوده و می‌تواند عمده نیازهای غذایی را برطرف کند، زیرا که تمام عناصر و املاح و ویتامین های را که گل فراهم می کند و زنبور می پروراند و آن را قابل جذب در خون می‌سازد را دارا می‌باشد.

به درستی معلوم نیست که یک کلنی زنبور عسل، برای ادامه زندگی در طول سال به چه مقدار عسل نیاز دارد. اما در عمل، از یک کلنی نسبتا خوب، سالانه حدود ۴۵ کیلوگرم عسل مازاد بر نیاز کلنی برای زنبوردار قابل برداشت است البته نه در میانگین شرایط ایران، زیرا میانگین تولید عسل شهد به ازای هر کندو در ایران حدود ۱۰ کیلوگرم یا کمتر است. به طور کلی توصیه می‌شود که در هر زمان از سال، ۷ تا ۹ کیلوگرم عسل درون کلنی و در اختیار زنبورها قرار داده شود.

بیشتر زنبورداران چند شان عسل را از پاییز برای تغذیه بهاره ذخیره می کنند و این آسان ترین راه غذا دادن به زنبورها است و عسل مرغوب ترین غذایی است که میتوان در اختیار زنبورها قرار داد.

عسل تغذیه ای

عسل به علت خواص بسیار زیاد و قیمت نسبتا بالایی که دارد همواره مورد توجه سودجویان قرار گرفته که با دست زدن و تقلب در آن، درآمد زیادی نصیب آنان می‌شود. گاهی اوقات اجباراً يا عمدتاً عسل را از تغذیه مصنوعی زنبوران یا محلول آب و شکر و یا شیره انگور و توت تهیه می‌کنند و آن را به جای عسل طبیعی می فروشند، این عسل دارای هیچ عطر و طعم مطبوعی نبوده و مسلما خواص عسل گل های مختلف را ندارد و استاندارد عسل آن را جزء عسل های طبیعی نمی‌داند. از طرفی کیفیت عسل طبیعی ۱۰ برابر بیشتر ازعسل مصنوعیاست که از دادن آب و شکر به زنبوران به دست می‌آید، عسل مصنوعی صرفاً برای تغذیه زنبوران تا حدی مناسب بوده و برای انسان اهمیت چندانی ندارد.

در بعضی از کشورها از جمله ایران، گاهی عسل را به روش های مختلف با شکر و یا گلوکز مایع مخلوط می‌کنند که این یک نوع تقلب در استحصال عسل محسوب می‌شود. همانند این کار قبلا در آمریکا نیز انجام می شده است و دولت آمریکا به ناچار در سال ۱۹۲۶ در فصل مقررات راجع به دارو و غذا یک ماده تنبیهی برای آن قرار داد. بر اساس این ماده مخلوط کردن عسل با هر نوع ماده قندی دیگر برای فروشنده جرم محسوب می‌شود.

عسل مصنوعی یا تقلبی

به مواد و ترکیباتی شبیه عسل اطلاق می شود که بدون دخالت زنبور ساخته می‌شود و معمولا از قند نیشکر و میوه های شیرین، مانند: خربزه، هندوانه، کدو تنبل و خرما در ساختن چنین عسل هایی استفاده می‌کنند. هر چند به عنوان عسل از آنها نام برده می شود اما این مواد، عسل نیست بلکه از غلیظ کردن آبمیوه ها به طریق مصنوعی و صنعتی به دست می آیند. این روش در ایران متداول نیست ولی در بعضی از کشورهای خارجی مرسوم است.

عسلک

بعضی از حشرات راسته جوربالان، مانند شته ها و شپشکها ضمن تغذیه از نباتات مختلف، کربوهیدرات (مواد قندی) اضافی خود را روی سطح برگ های نباتات مورد تغذیه دفع می‌کنند. در مواردی که در طبیعت شهد کمیاب باشد، زنبور عسل بالاجبار مواد قندی مذکور و همچنین سایر ترشحات شیرین گیاهان (به غیر از شهد گل ها) را جمع آوری و پس از تبدیل به صورت عسل در داخل سلول های قاب ذخیره می‌نماید، این نوع عسل که عسلک نامیده می شود از نظر عطر، رنگ و مواد متشکله، از کیفیت کمتری نسبت به عسل معمولی برخوردار است. عسلک در مقایسه با عسل،تیره‌تر، و لوولوز و دکستروز کمتری دارد. قندهای مرکب، مواد معدنی، نیتروژن و مواد اسیدی عسلک بیشتر از عسل می‌باشد؛ مقدار مواد معدنی چون پتاسیم، فسفر و آهن در عسلک بیشتر از عسل می‌باشد که این عناصر، به خصوص نمک پتاسیم در عسلک، برای تغذیه زمستانی زنبور عسل مناسب نمی‌باشد؛ زیرا ابتدا باعث اسهالی و سپس مرگ و میر نوزادان می‌گردد. عسلک اغلب روی برگ درختانی نظیر بلوط، راش، تبریزی، نارون، افرا، بید، سدرا و… ترشح می شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عسل سمی

ثابت شده است که عسل حاصله از بعضی گیاهان برای انسان سمی بوده و ایجاد مسمومیت و عوارضی از قبیل استفراغ، سرگیجه و عدم تعادل می‌نماید، چون حاوی نوعی گلوکزید مسموم کننده است. این نوع عسل ها برای خود زنبور سمی نبوده و زنبوران آن را به راحتی مصرف می‌کنند. در مناطقی که گیاهان سمی می‌رویند و زنبوران عسل جمع آوری می کنند ، زنبوران می‌توانند از این مناطق برای تولید موم و بچه کندو استفاده نمایند. گیاهانی نیز وجود دارد که نوش و گرده تولیدی آنها برای زنبور عسل سمی است و عسل حاصل از آن برای انسان نیز مسموم کننده است.

مطالعات گوناگون نشان داده اند که عسل حاصل از شهد گیاهان زهری، مانند: بنکدانه، گل انگشتانه خرزهره، شوکران، گل پنجه اعلى و غیره هرگز برای آدمی زهرناک نیستند.

نوعی گیاه که عسل تهیه شده از آن انسان را مسموم می کند، نهالی است موسوم به Chama edaphne calyeulata moench که این نوع عسل اگر چه برای انسان مضر هستند و خوردن آن عوارضی مانند: استفراغ، سرگیجه و درد شدید معده ایجاد می کند، ولی در خود زنبور کوچکترین تأثیری نداشته، به طوری که می تواند مورد مصرف زمستانی او قرار بگیرد. عسلی که بوییدن آن تولید عطسه می‌کند و یا نوشیدنش سكر و مستی می‌آورد و چشیدنش گلو را می‌سوزاند این نوع عسل ها مسموم کننده هستند و برای تغذیه مناسب نمی‌باشد.

ثابت شده است که عسل سمی از سم موجود در شهد گل های آزاله و گل صدتومانی به وجود می آید. خوراندن ۱۰ گرم عسل سمی به خوکچه های آزمایشی باعث لرزش فک، استفراغ و تشنج شده، در حالی که خوراندن ۱۴ گرم از آن به سایر حیوانات باعث مرگ آنها می‌گردد. سم موجود در عسل پایدار نبوده و در صورت نگهداری طولانی مدت عسل، حتی در شرایط عادی از سمیت آن کاسته می‌شود.

عسل رادیواکتیو

در برخی از انواع عسل، مقدار خیلی ناچیزی رادیوم وجود دارد و این عمل با پوشاندن شیشه های عسل با فیلم‌های حساس عکاسی و پوشاندن آن با کاغذ سیاه و مشاهده تصاویری از تشعشع رادیوم در کاغذ حساس عکاسی ثابت شده است. این خاصیت مربوط به خاک و زمینی است که گیاهان عسل زا در آن رشد کرده اند.

4 موم عسل:

موم زنبورعسلبرای کُلُنی زنبورها واجب است. این موم برای ساختن شان‌ها استفاده میشود و در آن بچه زنبورها را پرورش میدهند، گرده جمع آوری کرده و عسل اضافی را برای زمستان ذخیره سازی می‌کنند.

زنبورها شهد و گرده جمع آوری کرده تا عسل درست کنند و به کندو غذا بدهند. آن ها همینطور که عسل می‌خورند بدنشانمومتولید می‌کنند. زنبورها با جویدن موم به همراه مقداری عسل دیگر، شان درست می‌کنند.

در زمان مناسب، زنبوردارها این شربتخانه های عسل را برای جمع آوری عسل اضافه باز کرده و سپس شان‌ها را نیز برای ساخت شمع از موم خالص زنبور جمع آوری می‌کنند.

4.1 نحوه ساخت موم زنبور عسل:

زنبورهای کارگر که در تابستان تنها ۳۵ روز عمر میکنند، دارایغدد ترشح کننده موم روی شکم شان (صفحه چهارم تا هفتم نیم حلقه شکمی داخلی) هستند و بین دهمین تا شانزدهمین روز عمرشان درتولید مومبسیار کارآمدند. اما از روز هجدهم به بعد تا پایان زندگی این زنبورها، غدد ترشح موم آنها کم کم تحلیل میرود.

زنبورها برای تولید حدود نیم کیلو موم، دو و نیم تا سه و نیم کیلو عسل مصرف میکنند که باعث می شود غدد ترشح موم، قند را به موم تبدیل کرده و از منافذ کوچک به بیرون بفرستند. موم بصورت ورقه های کوچکی روی شکم زنبور دیده می‌شود. در اینجا ورقه ها اساسا شفاف هستند و بعد از جویده شدن سفید و مات می‌شوند. در مرحله جویدن است که ترشحات بزاقی برای نرم کردن موم به آن اضافه می‌شود که باعث تغییر رنگ آن نیز می‌شود.

انتقال موم از شکم زنبور عسل به آرواره ها:

این که دقیقا چگونهزنبور عسل مومرا از شکم خود به آرواره هایش منتقل می‌کند، سال هاست مانند راز بوده است. در حال حاضر احتمالا یکی از این دو روش درست است:

بیشتر فعالیت های داخل کندو با همکاری گروهی انجام میشود، پس اینکه زنبوری بخواهد موم زنبور دیگری را از بدن او جدا کند و بجود دور از تصور نیست.

در روش دیگر یک زنبور به تنهایی از مومی که درست کرده استفاده می‌کند و این کار را با حرکت دادن یکورق مومبوسیله یک پای عقبی به پاهای جلویی (چهار پای جلویی) به ترتیب به پاهای جلوتر و در آخر به آرواره ها می‌رساند و شروع به جویدن می‌کند و آن را به قسمت های در حال ساخت، شان یا قسمت هایی که به ترمیم احتیاج دارند می‌چسباند.

دمای نگهداری موم زنبور عسل:

موم زنبور عسلدر دمای خیلی بالا نرم و بسیار انعطاف پذیر می‌شود (در دمای ۶۵ درجه سانتی گراد آب میشود). به این ترتیب اگر دما خیلی پایین بیاید ترد و شکننده می‌شود که کار با آن را دشوار می‌سازد. البته زنبورها دمای کندویشان را حدود ۳۵ درجه نگه میدارند که برای کار با موم کاملا مناسب است.

یک شان عسل ساخته شده باموم زنبورها یک دست آورد موفق مهندسی است. شامل استوانه های شش ضلعی که به طور طبیعی چسبیده و کنار هم قرار گرفته اند.

ثابت شده که ساخت اتاقک ها به صورت شش ضلعی، مناسب ترین شکل برای استفاده کمترین مقدار موم است که بیشترین میزان عسل در خود نگه می‌دارد. همچنین ثابت شده که یکی از قوی ترین شکل‌های ممکن با استفاده از حداقل مقدار مواد است.

رنگ موم طبیعی:

رنگ موم سازنده شان‌ها در ابتدا سفید است و بعد با گذشت زمان و استفاده کم کم تیره می‌شود. اگر برای پرورش بچه زنبور استفاده شود حتی زودتر تغییر رنگ خواهد داد. رنگ عوض کردنموم عسلمی‌تواند به ترتیب از رنگ های زرد به نارنجی به قرمز رفته و تیره و تیره تر شود تا به سیاه متمایل به قهوه ای برسد.

رنگ موم هیچ ارتباطی با کیفیت آن ندارد، البته بجز جذابیت ظاهری که برای برخی افراد مهم است. در گذشته موم با استفاده از یونیزاسیون، اسید سولفوریک یا هیدروژن پراکسید سفید می‌شد که این کار منجر به ترکیبات سمی می‌شود. برای همین سفید کردن موم توسط تولید کننده های معتبر شمع موم عسل و دیگر عرضه کنندگان موم زنبورعسل دیگر استفاده نمی شود.

اگر موم، بویی شبیه به دارو بدهد، احتمال دارد با مواد شیمیایی دستکاری شده یا به آن سفید کننده زده باشند.

4.1.1 ویژگی و خواص موم زنبور عسل:

موم ماده طبیعی و شگفت انگیزی با لیستی پایان ناپذیر از کاربردهاست. از مرطوب کننده لب گرفته تا شمع و حتی بسته بندی مواد غذایی بدون پلاستیک.

1-کاملا طبیعی

موم از شان های عسل می آید، پس ماده ای کاملا طبیعی و مستقیما از دل طبیعت است. زنبورهای عسل با خوردن گرده گلو عسل، موم تولید میکند. تقریبا ۳٫۵ کیلو عسل برای تولید نیم کیلو موم لازم است.

2- ضد باکتری

مانند عسل، موم نیز خواصی دارد که به حفظ پاکیزگی کمک میکند و آلودگی را کاهش می‌دهد. این باعث میشود که موم در داروهای پوست، پمادها و… استفاده شود.

3- ضد قارچ

موم عسل، ضد قارچ است چون خواصی دارد که از رشد مخمر و قارچ های دیگر جلوگیری میکند.

4- قابل مصرف برای انسان

با اینکه مواد مغذی زیادی به بدن شما نمی‌رساند، سمی نیست و خوردن آن بی خطر است. بنابراین برای ساخت مرطوب کننده لب بسیار مناسب است.

5- با سوختن بهتر هم میشود

برخلاف شمع های ساخته شده از موم معمولی، شمع ساخته شده از موم عسل، روشن تر و تمیزتر می سوزد و در حین پاک سازی هوا یون های منفی را نیز دفع میکند.

موم عسل همچنین بدون هیچ ماده شیمیایی اضافه ای هنگام سوختن بوی خیلی خوبی دارد، طبیعتا این بوی خوب از عسل و گرده ای که در شان‌ها وجود دارد نشات می‌گیرد.

6- ضد آب

موم عسل در طول تاریخ بعنوان درزگیر و عامل عایق بند اشیاء مانند: کمربند، چادر و کفش استفاده می‌شده. با مالیدن موم عسل روی سطحی مثل چرم یا بوم و سپس حرارت دادن آن، موم در بافت آنها نفوذ و از عبور آب از آن جلوگیری می‌کند.

7- مرطوب کننده

بعنوانجزئی از لوسیون ها، پمادها و برق لب،موم عسلبه نگه داشتن رطوبت کمک میکند و دفاعی قوی در برابر خشکی پوست، مو یا لبها است.

8- سازگار با محیط زیست

از آنجایی که بصورت مستقیم از زنبورها میآید و سمی نیست، موم کاملا با محیط زیست همخوانی دارد و جزء مهمی از دامنه محصولات سازگار با محیط زیست است.

9- هیچگاه فاسد نمی شود

موم عسل حاوی ماده محافظ طبیعی و قدرتمند به نام پروپولیس است که از فاسد شدن آن جلوگیری می‌کند. پروپولیسبا مخلوط شدن صمغ درخت و ورقه های موم و گرده توسط زنبورها درست می‌شود و در تعمیر و استحکام کندو و محافظت از آن با ایجاد حصاری ضد عفونی کننده نقش دارد. نام پروپولیس واژه ای یونانی به معنای محافظ شهر است. این خواص حفاظتی آنقدر قوی است که موم عسل سالم در مقبره های باستانی نیز یافت شده است.با همه این ها، امکان دارد که محصولات موم فروشی و خانگی که موادی اضافه دارند خراب شوند.

10- استفاده از موم عسل در بسته بندی

با این همه خواص مفید، موم عسل جایگزینی بی ضرر و سالم برای پلاستیک در بسته بندی و نگهداری خوراکی ها است. بسته بندی های ساخته شده با موم عسل از قدرت طبیعی موم برای نگهداری و محافظت از خوراکی ها برخوردارند.

چون موم ضد آب است مانع از ورود رطوبت اضافه یا خروج رطوبت غذا می‌شود. در حالی که خواص ضد باکتری و ضد قارچ آن باکتری و آلودگی را بیرون نگه داشته و غیر سمی بودن آن به این معناست که برخلاف پلاستیک های حاوی مواد شیمیایی، وجود آن در مجاورت خوراکی ها بی خطر است. بسیاری از موم عسل برای بسته بندی و نگهداری پنیر نیز استفاده می‌کنند.

آلودگی و ناخالصی های موم زنبور عسل:

مهم ترین ناخالصی های موم زنبورعسل عبارتند از: وجود گرد و خاک،دانه‌های گرده گل، صمغ یا بره موم، عسل، قطعات بدن زنبور و اختلاط با سایر انواع موم از جمله موم های حیوانی، گیاهی و معدنی با موم خالص زنبور عسل. از ابتدای ترشح موم به وسیله غدد مومی زنبور کارگر و در تمام مراحل شان سازی و استفاده از شان تا مرحله ذوب کردن و صاف کردن موم، انبار کردن و عرضه به بازار امکان راه یافتن یک یا چند ناخالصی فوق الذکر در موم وجود دارد.

این گونه موم ها به هیچ وجه مورد علاقه مصرف کنندگان عمده موم زنبور عسل نمی‌باشد. لذا باید دقت شود که از ابتدا این گونه مواد که معمولا از طریق تراشیدن موم روی قاب ها حاصل می‌شوند، همراه شان وارد ظروف ذوب موم نشوند.

5- ژل رویال چیست ؟ خواص ژل رویال یا شاه انگبین:

ژل رویال ماده اولیه برای تغذیه‌ی تخم و نوزاد و همینطور اصلی ترین ماده‌ی غذایی برای ملکه می‌باشد . لاروی که از این ماده‌ی غذایی تغذیه می کند در عرض پنج روز وزن اولیه اش 1250 بار افزایش می‌یابد و این میزان رشد بسیار قابل توجه می‌باشد. با ادامه‌ی تغذیه از این ژل از زنبور عادی به ملکه تبدیل می‌شود. این ماده به اکسیر جوانی معروف است که ماده‌ای بسیار مقوی و انرژی زا و پر پروتئین است.

معمولا لارو ها در سه روز اول زندگی از این ماده تغذیه می کنند، اما این برنامه ی غذایی از روز چهارم عوض می‌شود و به مخلوطی از عسل و گرده ارتقا می‌یابد؛ اما ملکه تا آخر عمر از این ژل استفاده می‌کند. این تفاوت تغذیه در زنبور ملکه و کارگر باعث تفاوت های بارزی در آن ها می‌شود. از جمله :

ساختمان بدن: زنبور ملکه اندام تناسلی دارد اما زنبور های کارگر اندام هایی مانند کیسه های جمع آوری گرده، غده های غذایی نوزادان و غدد موم سازی می‌باشند .
دوره تکامل: دوره ی شفیرگی زنبور ملکه در 16 روز اتفاق می افتد ولی این مرحله در زنبور کارگر در 21 روز طی می‌شود .
طول عمر: زنبور ملکه حداقل تا 5 سال و زنبور کارگر 45 تا 60 روز زندگی می کند .
ظاهر و رفتار: ملکه می تواند 2000 تخم در روز بگذارد . او با پخش بوی خود در فضای کندو ، زنبوران کارگر را عقیم می‌کند از نظر جسمی ملکه بسیار بزرگ تر از زنبور کارگر است .

خصوصیات فیزیکی ژل رویال:

ژل رویال یک ماده‌ی یک نواخت با حالت خمیری و تقریبا مایع است که رنگ آن سفید مایل به زرد یا بژ بوده و بوی تند اسید فنولیک دارد. ژل رویال ترش و تند است، به همین دلیل بعضی افراد از خوردن آن اجتناب می‌کنند. چسبندگی آن برحسب مقدار آب موجود و طول عمر آن تغییر می‌کند و به تدریج چسبناک تر می‌شود.

برخی ذرات باقی مانده در ژل رویال علامت خالص بودن آن است، به عنوان مثال می‌توان به وجود پوست لارو اشاره کرد. تکه‌های موم نیز کم و بیش وجود دارند، ولی وجود آن ها بیشتر به روش جمع آوری بستگی دارد.

ترکیبات شیمیایی ژل رویال:

ژل رویال تنها منبع طبیعی استیل کولین خالص است و خصوصیات ضد میکروبی این ماده هم باعث می‌شود برای بدن بسیار مفید باشد. ژل رویال از نسبت های مختلف قندها، چربی‌ها، پروتئین ها، پانتوتنیک ، گاماگلبولین ( عامل افزایش مقاومت در مقابل ویروس ها و باکتری ها )، اسید نوکلئیک شبیه به DNA و RNA ، کلسترول، بیوپترین و نئوپترین تشکیل یافته است. این ماده غنی از هورمون هایی با طیف گسترده ای از اثرات سودمند است. همچنین محتوی 15 درصد اسید اسپارتیک بوده که یک ماده ی ضروری برای رشد بافت ها ، عضلات و بازسازی سلول ها می‌باشد. اسید های آمینه، شکل دهنده‌ی عناصر شیمیایی بسیار اساسی برای بدن ما بوده و برای رشد و توانایی مبارزه با عفونت ها و بیماری ها ضروری هستند. در بسیاری از شرایط، بدن ما توانایی ساخت اسید های آمینه را نداشته و ما آن ها را از طریق خوردن غذا ها به دست می‌آوریم . با توجه به اهمیت اسیدهای آمینه و وجود مقادیر بسیار زیاد آن ها در ژله رویال، اهمیت این ماده‌ی غذایی با ارزش برای بدن بیش از پیش آشکار می‌شود.

تولید و نگهداری ژل رویال:

تولید این محصول یک کار تخصصی بوده و نیاز به آموزش حرفه ای دارد. از آنجا که ژل رویال غنی از آنزیم ها و هورمون‌هاست می‌بایست از تماس آن با نور و اکسیژن و هوا جلوگیری نمود تا واکنش ندهد . همچنین باید آن را در یخچال یا فریزر نگهداری کرد .

روشهای متداول تولید:

تولید ژله رویال در کندو زمانی صورت میگیرد ، که کندو فاقد ملکه بوده و یا زمان گرفتن بچه مصنوعی زنبورها را وادار به شاخون سازی و سلولهای اضافه ملکه را از ژله رویال تخلیه نماییم.

برای تهیه ژله رویال به مقدار کم ساده‌ترین راه یتیم کردن کلنی (خارج کردن ملکه) است. این کاررا میتوان اواسط بهار و تابستان انجام داد، پس از خارج کردن ملکه از کندو، زنبوران پرستار به طور اضطراری در سطح شان ها تعداد زیادی سلول ملکه ساخته و در آن‌ها ژله رویال می‌ریزند که می‌توان پس از ۳ الی ۴ روز آن‌ها را استخراج کرد.

این روش ساده برای برداشت ژله به مقدار کم نه درست هست ونه اقتصادی. امروزه روشهای متداول و پیشرفته برای تولید ژله رویال صورت گرفته که دیگر نیازی به خارج کردن ملکه از کندو نمی‌باشد.

سعی بر این است تمام روشهای بکارگرفته جهت برداشت ژله رویال را عنوان کرده تا زنبورداران بتوانند سطح درامد خود را از عسل بالاتر برده تا بتوانند بیشترین استفاده را از تولیدات زنبور عسل داشته باشند.

برای تهیه مقادیر زیاد ژله رویال باید از روش پرورش ملکه استفاده نمود. برای این کار معمولاً از کلنی‌های قوی استفاده می‌شود. ملکه در طبقه پایین کندو به وسیله پنجره ملکه حبس می‌شود.سپس بعد از سازماندهی و بستر سازی برای طبقه دوم به روش پیوند یا جنتر اقدام به تولید ژله رویال برای مدت طولانی می‌نماییم.

این روش یکی از کارامدترین روشهایست که توجیح اقتصادی داشته و میتوان بخشی از کلنی‌ها را در طول فصل بهار وتابستان به کار تولید ژله اختصاص داد.

برای این روش به ابزار و وسایلی نیاز داریم که در ادامه به معرفی و شرح و طریقه کاربرد و نحوه بسترسازی و اماده کردن کلنی برای تولید ژله خواهم پرداخت.

همانطور که گفته شد برای تولید ژله رویال در سطح وسیع از طریق یکی از روشهای پرورش ملکه استفاده می شود و در پرورش ملکه نیز به هر طریق که باشد. نیاز به کلنی‌های پرستار می‌باشند . وظیفه اصلی کلنی ها پرستار، پرستاری از لاروهای جوانی می‌باشد که از کندوهای مادر به آنها انتقال داده می‌شود. بنابر این هر چه پذیرش آنها برای سلول ملکه بیشتر باشد از نظر زنبوردار مطلوبتر خواهد بود و ژله بیشتری تولید خواهد شد .

عوامل متعددی در حصول به نتیجه ( تولید ژله رویال) موثر است:
۱ – نژاد کلنی های پرستار( کندوهای محلی و بومی برای پرستاری بهتر از نژاد های اصلاح شده می باشند )
۲ – سلامتی کندوهای پرستار
۳ – شرایط مناسب کندو .
۴ – وضعیت نسلی و تعداد زنبورهای جوان

5.1 خواص ژله رویال:

برخی خواص مهم این ماده غذایی ارزشمند عبارتند از:

- مصرف ژله رویال در دوران بارداری جهت رشد جسمانی و ذهنی نوزادان بسیار موثر است.

- در درمان نازایی و مشکلات بارداری می توان از ژل رویال به عنوان دارو استفاده کرد.

- مصرف مرتب ژل رویال در مبتلایان به بیماری صرع موجب کاهش تعداد و شدت حملات و حتی عدم بروز حملات صرع به مدت چند ماه می‌شود.

- استفاده منظم و مستمر ژل رویال برای مبتلایان به دیابت، علاوه بر کاهش قند خون به دلیل اثرات شبه انسولین آن، بر کبد نیز اثرات مثبتی خواهد گذاشت.

- از آن جا که ژل رویال منبعی غنی از استیل کولین و فسفولیپید به شمار می‌رود، در درمان بیماری های عصبی نظیرآلزایمر، ام. اس، فراموشی و پارکینسون نقش بسزایی را ایفا می‌کند. ژل رویال به دلیل داشتن مقادیر فراوانی از هورمون های طبیعی، مواد معدنی، ویتامینهای ب کمپلکس، اسید فولیک و بعضی اسید های چرب علاوه بر اثرات مثبت بروی مغز و سیستم عصبی در کاهش دردهای میگرن، درمان افسردگی، کاهش استرس و بی خوابی های شبانه و همچنین باعث بهبود ضعف اعصاب، اختلالات روانی، هیجان زیاد و جلوگیری از اثرات سو روانپزشکی می‌شود

- ژل رویال در مقابله با سرطان، یک آنتی اکسیدان قوی محسوب می‌شود و همچنین مانع از تشکیل و پیشروی تومورمی‌شود. طی آزمایش های متوالی ثابت شده است که ژل رویال در بیماران تحت شیمی درمانی اثرات مفیدی از جمله حفاظت از کبد و کلیه ها دارد.

- طبق نتایج حاصل از آزمایش هایی که در کشور بلغارستان بروی 125 نفر انجام شد، مصرف ژل رویال برای بیماران مبتلا به آرتروز به طرز چشمگیری بهبود دهنده بوده است. همچنین در درمان و پیشگیری از روماتیسم و تنگی نفس اثرات مفیدی داشته است .

- ژل رویال به دلیل داشتن مقادیر زیادی استیل کولین با کاستن رسوب کلسترول در دیواره‌ی رگ ها، مانع از سخت شدن دیواره‌ی رگ ها و سکته می‌شود.

- ژل رویال به دلیل کلاژن بسیاری که دارد موجب باعث استحکام پوست می‌شود و به همین سبب در قاره های اروپا، آمریکا، استرالیا و آفریقا بیشترین استفاده از ژل رویال در لوازم آرایشی و داروهای پوستی است و خاصیت ترمیم کنندگی دارد.

- همچنین در پماد ها و کرم های سوختگی به کار می‌رود. از آنجا که درصد کمی از ژل رویال در این فراورده ها به کار برده می‌شود اما احتمال فساد آن وجود دارد به همین سبب این فراورده ها باید در یخچال نگهداری شوند .

- انرژی زای عالی برای ورزشکاران یا افرادی که کار زیادی انجام می‌دهند
- کاهش مشکلات دوران یائسگی برای بانوان
- عملکرد شبه تستوسترون و جبران کمبود ترشح آن در آقایان
- حفظ تعادل هورمونی بدن
- افزایش نیروی جنسی
- تنظیم فعالیت غده تیروئید

میزان استفاده از ژل رویال:

مصرف این ماده بهتر است بر حسب وزن انسان باشد، به طوری که مقدار یک میلی گرم ژل رویال خالص برای یک کیلو گرم وزن در هر وعده توصیه شده است. می توان ژل رویال را زیر زبان گذاشت تا به سرعت توسط مخاط های زیر زبانی جذب شده و و بدون گذاشتن از روده وارد خون می‌شود .

کودکان بالای یک سال مقدار 20 تا 30 میلی گرم به صورت خالص زیر زبانی، مخلوط با عسل یا آب عسل و یا مخلوط با آب میوه می توانند مصرف کنند .

بزرگسالان بسته به وزن می توانند بین 50 تا 100 میلی گرم ژل رویال در سه وعده و قبل از وعده های غذایی مصرف کنند.

روش های مصرف ژل رویال:

- مخلوط ژل رویال و عسل: مخلوط آن یک الی یک و نیم ساعت قابل نگهداری است. می‌توانید هر روز صبح ناشتا یک قاشق مربا خوری از این مخلوط را زیر زبان قرار دهید .

- مخلوط ژل رویال با ماست:

- کپسول و آمپول: عرضه ژل رویال به شکل کپسول و یا آمپول های خوراکی در بازار های اروپایی و آمریکا متداول است. ولی در ایران فقط به شکل مخلوط با عسل یا خالص عرضه می‌شود.

- ژل رویال در برخی کرم ها و ماسک های پوستی

6- زهر زنبور عسل:

زهر زنبور عسل مایعی است تلخ مزه به رنگ روشن دارای وزن مخصوص (۱٫۱۳۱۳ )، دارای بوی خاص و واکنش اسیدی بوده و در مجاورت هوا به سرعت خشک می‌شود. زهر زنبور ترکیب بسیار پیچیده ای دارد و دست کم هشت نوع پروتئین در آن شناسایی شده است. مشخص شده است ترکیبات زهر رنبور عسل مناطق مختلف و نسبت به فصل های مختلف با هم فرق میکند.

6.1 تر کیبا ت اصلی زهر زنبور عسل:

- آ نزیم ها:فسفو لیپازA2-هیا لورونیداز-اسید فسفا تاز

- پپتید ها: آپا مین -ملیتین- پپتید MCD -سکا پین -تر تیا پین-آدو لاپین

- آمین های بیو ژنیک: هیستا مین – دوپا مین -نوراپی نفرین – لکوترین

6.1.1 تأثیر زهر زنبور عسل بر بیماری MS، آرتروز و رماتیسم:

اثر ضد روماتیسمی زهر زنبور عسل مدت طولانی است که شناخته شده است. تحقیقات نشان داده که سه ترکیب موجود در زهر زنبور (ملیتین، آدولاپین و mcd پپتید) دارای اثر ضد التهابی هستند و نقش قابل ملاحظه ای در بهبودی و بازیافت سلامتی بیمار دارند. اخیراً فرآورده های دارای کورتیزون در درمان بیماریهای التهابی روماتیسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زهر زنبور نه تنها موضعی بلکه از طریق سیستم هورمونی نیز عمل می‌کند. زهر زنبور بدن انسان را به طور طبیعی تحریک می‌کند تا سطح کورتیزون را افزایش بدهد (کورتیزون توسط غده آدرنال ترشح می شود) این اثر زهر با دیگر داروهایی که مستقیماً روی محل آسیب دیده اثر می‌گذارند متفاوت است. پپتید MCD جدا شده از زهر زنبور عسل نشان داده که در درمان آرتریت حدود 100بار قویتر از هیدروکورتیزن است. آپامین یکی از ترکیبات مهم زهر زنبور عسل است که به نظر می‌رسد با مشارکت دیگر ترکیبات زهر زنبور نقش موثری در درمان بیماری ام. اس دارد. زهر زنبور همچنین حاوی چندین ترکیب فعال و به میزان کم می باشد که در فرایند سلامتی اثر مشترکی دارند. از نکات مهم و قابل توجه زهر زنبور عسل اثرات متفاوت جانبی آن در مقایسه با دارو های حاوی کورتیزون است. بیمارانی که از شیوه ی زنبور درمانی استفاده کرده اند افزایش روحیه، افزایش انرژی و همچنین تنظیم فشار خون را گزارش کرده‌اند. در مقابل بیمارانی که کورتیزون دریافت کرده اند افسردگی، افزایش وزن، زودرنجی، خستگی و احتباس آب را گزارش نموده اند. نیش زنبور و آمپول زهر در طول درمان سبب ایجاد درد در بیمار میشود. بنابراین آمپول زهر حاوی میزان کمی از پروکائین است تا این مشکل را کاهش دهد. به هر حال به منظور رفع این مشکل از فراورده های تخلیص شده ، استریل و استاندارد زهر زنبور به عنوان یک فراورده دارویی می‌توان استفاده کرد.

فیزیولوژی دستگاه تولید زهر:

1 سیستم ترشح زهر در زنبور عسل:

این سیستم از یک غدهء کوچک بازی و یک غدهء کوچک اسیدی تشکیل شده است . زهر از این دو غده ترشح شده و به داخل کانالهای زهر جریان می‌یابند. غدد زهری بسیار پیچیده و منشعب هستند. اجزای سازندهء زهراز سلولهای ترشحی ترشح و توسط کانالهای فرعی به کانال اصلی و ازآنجا به کیسهء زهر هدایت می‌شوند.

2 چگونگی تولید زهر و عوامل موثر در آن:

کار غدد زهری در زنبور کارگربلافاصله بعد ازبلوغ شروع شده و حداکثر تولید آن 2-3 هفته ادامه می یابد اما ساخته شدن تمامی اجزای زهر در یک زمان انجام نمی شود. همچنین بین مقدار گرده موجود در طبیعت و تولید زهر رابطهء مستقیم وجود دارد به گونه ای معمولا" در فروردین و اردیبهشت تولید زهر افزایش می‌یابد. در زنبوران تولید زهر در اثر تحلیل غدد زهری کاهش می‌یابد.

زنبوران کارگر جوان به محض خروج از جایگاهشان دارای ذخیرهء زهری بوده که به تدریج افزایش می‌یابد این مقدار معمولا" در دو هفتگی به حداکثر مقدار خود می رسد. یک زنبور کارگر می تواند 2-3 میکرولیتر تولید زهر نماید.

Apis Dorsata بیشترین مقدار زهر را نسبت بهApis Mellifira تولید می‌کند ازهر 10000 زنبور 1 گرم سم خشک بدست می‌آید. بطور کل غذاهای حاوی هیدرات کربن کمتر از مواد آلبومین دار در تولید زهر دخالت دارند.

3 ساختمان نیش:

در زنبورهای کارگر و ملکه، نیش اندام تخمریزی تغییر شکل یافته ای است که بصورت یک اندام دفاعی می تواند از بدن زنبور بیرون بیایید. علاوه بر این نیش ملکه در مکانیسم استقرارمستقیم تخم در داخل حجره ها نقش دارد. نیش بطور کلی از تغییر شکل پوست های حلقه های 8 و9 شکمی بوجود می آید.

طول نیش در زنبور عسل mm5-6 بوده که دارای 14-16 دندانه یا خار می‌باشد که پس از فرورفتن آن به داخل بدن مانع خروجش می شود.

4 چگونگی نیش زدن:

این عمل در زنبورهای کارگر به 2 صورت انجام می شود:

حالت (1) : زنبور به آرامی و بدون عجله نیش خود را به داخل بدن انسان یا حیوان فرو کرد و پس از تزریق زهر آن را به آرامی خارج می کند.

حالت (2) : زنبور به به سرعت حمله کرده و نیش خود را فرومی کند و در این حالت عموما" با توجه به ساختمان نیش که اره‌ای شکل می باشد در اثر تلاش برای خارج کردن نیش و فرار از خطر نیش به همراه کیسهء زهر و حتی روده هایش از بدن خارج شده و روی بدن موجود باقی می‌ماند این زنبور بعد از مدت کوتاهی می‌میرد.

نیش در حالت عادی بطرف شکم جمع شده و در صورت لزوم به وسیله یک ماهیچهء مخصوص به خارج فرستاده میشود گنجایش کیسهء زهر2/0 - mg 3/0 است . فرو کردن نیش در داخل بدن دشمن توسط حرکات جلو و عقب رفتن و لرزش توام با فشار و بلاخره پمپاژ و خالی کردن زهر در محل گزش می باشد.نیش همانند کمانی فنرمانند عمل می‌کند و از دو قسمت راست و چپ تشکیل شده است که حرکات این دو قسمت متقابل بگونه‌ای است که یک قسمت جلو رفته و قسمت دیگر عقب نشینی می‌کند. پس از جدا شدن نیش از بدن زنبور عضله هایی که باعث حرکات نیش می‌گردند باعث ادامه یافتن عمل پمپاز زهر به داخل بدن می‌شود.

7 - زنبورداری:

زنبورداری به نگهداری زنبور برای بدست آوردن فرآورده‌ هایی همچون عسل ، موم و ... گفته می‌شود. محلی که در آن زنبور ها نگه داشته شده‌اند کندو ( عسل ) نامیده می‌شود.

صنعت زنبورداری منحصر به تولید عسل نیست بلکه تولید گرده ، موم ، زهر زنبور و ژل رویال که با عنوان شاه انگبین معروف است دیگر موارد این صنعت است که فعالیت در آن ها درآمد زایی خوبی برای تولیدکننده دارد. مسلما هر شغلی مزایا و معایب خاص خود را دارد . اما زنبوردار می بایست شناخت کاملی از حشرات و مخصوصا زنبور عسل داشته باشد . بیماری ها و خطرات احتمالی که ممکن است خطری برای کندوی عسل به وجود بیاورد را بشناسد و نسبت به رفتار و غریزه زنبوران اطلاعات کافی داشته باشد . همچنین باید شناخت مکان های جغرافیایی مختلف با پوشش های گیاهی متفاوت را به خوبی بشناسد . در ادامه میخواهیم تمام شرایطی را که مناسب برای عسل داری می‌باشد را خدمتتان توضیح دهیم .

7.1 انواع نژاد زنبور:

زنبور عسل یکی از حشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین بوجود آمده و زندگی می‌کرده است. زنبور عسل حدود 150 میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است. کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کارکرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.

ساختار بدن زنبور عسل:

سر

در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن و دهان با خرطوم. بزرگی چشمها وسیله‌ای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی می‌تواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشمهای زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر بهم می‌رسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه بهم نمی‌رسند. کارآن تنها، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی می‌فرستد.

سینه

از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بالهای جلویی و دو عدد دیگر بالهای عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفره‌هایی به نام سبد می‌باشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گرده‌های گل در آن پر و با خود به کندو حمل می‌کند. این سبدها در کارگران بزرگتر از نرها هستند.

شکم

در قسمت انتهایی بدن قرار داشته، از 6 حلقه کیتینی پشتی و 6 قطعه شکمی تشکیل شده است. در انتهای شکم مخرج برای دفع مدفوعات دیده می‌شود. از راه همین مخرج، زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد، خارج کرده و نیش بزند. زنبور نر نمی‌تواند نیش بزند، چون اصلا نیش ندارد.

غده های مهم

در داخل دو طرف سر کارگر یک جفت غده‌ای به نام غده‌های شیری وجود دارد که از خود ماده‌ای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح می‌کند و با آن ملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه می‌نمایند.

غده‌های بزاقی همراه با یک جفت غده سینه‌ای بوسیله یک کانال مشترک، ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور می‌ریزند. ترشحات این غده‌ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل، نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی می‌کنند.

غدد زیر آرواره‌ای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده‌ای بوسیله این غده ترشح می‌شود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها می‌شود.

در زیر شکم زنبورها 4 جفت غده‌های مومی وجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می‌کنند و بکار ساختن سلولها و شان می‌خورند.

غده‌های بویایی: در پشت زنبورها غده‌ای به نام غده بویایی دیده می‌شود که کارش تشخیص بوهاست.

غده‌های مخزنی: سه عدد غده در مخزن به نام غده‌های مخزنی، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شده‌اند، مرتب ضد عفونی می‌کنند.

نژادهای زنبور

زنبور هندی Aspis Indica:

کمی کوچکتر از زنبور عسل معمولی بوده ، قدر کارگرش 13 میلیمتر می‌باشد. سلولهایی را که با موم در روی شانها درست می‌نماید از سلولهای زنبور عسل کوچکتر هستند.

زنبور درشت Apis Dorsata:

در هندوستان و چین زندگی نموده و بزرگترین نوع زنبور عسلی است که تاکنون شناخته شده است. به حالت وحشی زندگی کرده و در زیر شاخه‌های درخت شانش را می‌چسبانند. سالانه چند بار از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می‌نمایند.

زنبور ریزApis Florea:

از همه زنبورها کوچکتر بوده و فقط یک شان درست می‌کنند که مثل زنبورهای درشت به زیر شاخه درخت می‌چسباند به حالت وحشی در هندوستان و جنوب ایران یافت می‌شوند.

زنبور عسل معمولی Apis Meaifica:

همان زنبور عسل معمولی است که فقط آنها را در دهات و شهرها برای تولید عسل در کندوها نگهداری می‌کنند. خواصی را که از یک نژاد خوب باید انتظار داشت عبارتند از: آرام باشند و نیش نزنند، پر محصول باشند، بچه به اندازه لازم بدهند، گلهای شهددار را به سرعت پیدا کنند، در مقابل امراض مقاوم باشند، مصرف عسل زمستانی آنها کم باشد، رشد سالانه‌شان را هر چه زودتر شروع کرده و سریع به حداکثر رشدشان برسند. از مهمترین نژادهای این زنبور می‌توان به

زنبور عسل اروپای مرکزی
زنبور سیاه
زنبور ایتالیایی قفقازی و زنبور نژاد ایرانی نام برد

پنج نژاد از گونه زنبورعسل اروپایی که شهرت جهانی دارند:

1- زنبورعسل سیاه (A.m.mellifera)

این زنبور در تمام قاره اروپا، کوههای آلپ و روسیه مرکزی وجود دارند.افراد این نژاد در زنبورهایی درشت و سیاه رنگند. رشد جمعیت این نژاد در بهار کند بوده ولی در اواخر تابستان و اوائل زمستان، کلنی به بیشترین رشد خود می رسد که در آن زمان دیگر در طبیعت گلی وجود ندارد(عیب این نژاد) این زنبور نسبت به امراض زنبور و پروانه موم خوار حساسند. تنها مزیت این نژاد این است که شرایط زمستان را بخوبی تحمل می‌کنند که آن هم با خوردن غذای زیاد توام است.

2- زنبور عسل ایتالیایی (A.m.ligustica)

موطن اصلی آن ایتالیا بوده و از نر جثه کوچکتر و ظریفتر از زنبورسیاه بوده و رنگ آن معمولا زرد مایل به قهوه ای است. این نژاد دارای خصوصیات رفتاری خوب ازجمله آرام بودن و تمایل کم به بچه دهی، تولید اندک بره موم، عسل آوری و رشد سریع کلنی در اوایل بهار است. از طرفی زمستان را بخوبی تحمل نکرده و حس غارت در آن قوی بوده و حس جهت یابی ضعیفی دارند و گاهی اشتباها به کندوی مجاور می روند.

3- زنبور قفقازی (A.m.caucasica)

این نژاد ساکن کوههای قفقاز در گرجستان بوده و دارای رنگ بدن خاکستری روشن است.زنبورهایی آرام هستند و کمتر نیش می‌زنند و تا اواسط تابستان جمعیتش به بیشترین حد می‌رسد. ویژگی مطلوب آن تمایل کم به بچه دهی است اما تولید زیاد بره موم در آنها و در نتیجه چسباندن کادرها به همدیگر، کار با آنها را مشکل می‌سازد. این نژاد به نورحساس بوده و از زمستان گذرانی خوبی برخوردار نیستند.

4- زنبور عسل کارنیولان (A.m.carnica)

در قسمت جنوبی کوههای آلپ و شمال بالکان و در دره دانوب پراکنده‌اند. از نظر اهری شبیه زنبوران ایتالیایی است و رنگ بدن قهوه ای مایل به خاکستری است. از ویژگی های مطلوب آن می توان به آرام بودن،کم بودن نیاز غذایی اشاره کرد. این نژاد کم بچه می‌دهند،غارت نمی کنند و عسل خوبی تولید می‌نمایند و نسبت به بیماری های زنبورعسل مقاومند.

5- زنبور عسل ایرانی(A.m.mede&persica)

موطن اصلی آن ایران بوده و سه حلقه ول شکم آن سیاه و بقیه حلقه ها زرد مایل به قهوه ای است. در کتاب های زنبورداری از این زنبور بعنوان زنبور نیش زن یاد میشود.این نژاد از سایر نژادهای فوق قانع تر بوده و مصرف غذای آن در زمستان اندک است. بره موم زیادی مصرف می کند اما مقدار آن از نژاد قفقازی کمتر است.در مناطق سردسیر سرمای زمستان را بخوبی تحمل می‌کند و در اوایل بهار رشد آن خوب بوده و تا خردادماه به بیشترین مقدارش می‌رسد. از ویژگی های نامطلوب این نژاد می توان به تمایل آن به غارتگری و تولید بچه زیاد اشاره کرد.

ملکه زنبور عسل:

ملکه زنبور عسل، حشره ای است بسیار تخصص یافته که با تخمگذاری و پخش موادی به نام «فرمون» از بدن خود به فضای داخل کندو سبب بقای نظم اجتماعی در کلنی می شود. اخیرا تغذیه و رشد و نمو لاروهایی که تبدیل به ملکه می‌شوند، توجه زیست شناسان را جلب کرده است. ملکه زنبور عسل نمونه ای است که به وضوح نقش غذا را در چگونگی ایجاد تفاوت های فردی به نمایش می‌گذارد.

چند ملکه زنبور عسل در هر کندو وجود دارند؟

به استثنای دوره‌های کوتاه در زمان آمادگی یا به تعویق انداختن حرکت گله‌ای اعضای کلونی (عمل جایگزینی یک ملکه ضعیف)، در هر کلونی تنها یک ملکه زنبور عسل وجود دارد. زمانی که یک ملکه جدید به دنیا می‌آید، محل زنبورهای ملکه جدید دیگر را تعیین نموده و آن‌ها را به نوبت از کندو بیرون می‌کند. در صورتی که به هر طریقی، دو ملکه جدید در یک کندو بطور همزمان ظاهر شوند، تا زمان مرگ یکی از آن‌ها، با یکدیگر مبارزه می‌کنند

ظاهر زنبور ملکه چگونه است؟

تشخیص یک ملکه از سایر اعضای کلونی کار ساده‌ای است، زیرا بدن او در حالت طبیعی بسیار بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر و زنبورهای نر درون کندو است، بخصوص در طی دوره تخم گذاری، زمانی که شکم او بسیار بزرگ می‌شود. سینه و سر ملکه تقریباً همانند زنبورهای دیگر است، سینه کمی بزرگ‌تر از زنبورهای کارگر و سر کمی کوچک‌تر است.

بال‌های او تنها دو سوم شکم را می‌پوشانند، در حالی که بال‌های زنبورهای نر و کارگر زمانی که جمع شده باشند، تقریباً به نوک شکم آن‌ها می‌رسند. زنبور ملکه دارای سبد گرده گل نیست و غده موم او نیز کار نمی‌کند. این زنبور دارای نیش منحنی شکل و درازتر از نیش زنبور کارگر است، اما دندانه‌های کمتر و کوتاه‌تری دارد. از آنجایی که زنبور ملکه کندو را ترک نمی‌کند، مگر در مواقع پرواز با هدف جفت‌گیری، بنابراین مردم را نیش نمی‌زند. این زنبور معمولاً از نیش خود برای محافظت از کلونی در برابر دشمنان استفاده می‌کند.

مرحله رشد ملکه زنبورها چگونه است؟

زمانی که زنبورها یک ملکه جدید پرورش می‌دهند، ابتدا یک سلول ویژه فنجانی شکل را آماده می‌کنند که دهانه آن به سمت پایین است. آن‌ها ملکه قبلی را وادار می‌کنند تا درون این سلول‌ها تخم گذاری کند و زنبورهای پرستار اطمینان حاصل می‌کنند که مقدار زیادی ژل رویال، حتی به مقدار اضافی، دارند. ژل رویال تا زمان پوشاندن سلول‌ها، برای تغذیه لارو ملکه بکار برده می‌شود. این سلول‌ها شبیه به بلوط‌های بزرگ و کشیده هستند. زنبورهای ملکه تنها تا ۵/۵ روز بصورت لارو باقی خواهند ماند.

یک زنبور ملکه در صورتی که به اندازه کافی قوی و مورد قبول زنبورهای کارگر باشد، به محض بیرون آمدن ملکه‌ های جدید دیگر، برای شکست دادن آن‌ها مبارزه کرده و همه آن‌ها را از بین خواهد برد. سپس به مدت حدود یک هفته در کندو خواهد ماند تا بال‌هایش تقویت شوند و سپس برای جفت‌گیری با زنبورهای نر در حالت پرواز، از کندو خارج خواهد شد. در زمان فعالیت کامل تخم گذاری در بهار و تابستان، وزن ملکه ۲۵۰ تا ۲۸۰ میلی‌گرم خواهد بود.

یک ملکه می‌تواند تا ۸ سال زنده بماند، اما تنها در یک یا دو سال اول کارآمد خواهد بود، و پس از آن باید با ملکه دیگری جایگزین شود. زنبور ملکه در ماه ژوئن می‌تواند در عرض ۲۴ ساعت، حتی تا ۳۰۰۰ تخم بگذارد. در این دوره پرتنش، ملکه با دقت تیمار شده و توسط زنبورهایی که در خدمت او هستند، تغذیه می‌شود.

در زمستان، برخی کندوها به دلیل کمبود غذا از بین می‌روند، با این حال ملکه آخرین عضوی از کندو است که می‌میرد و توسط ملازمان خود، تا آخرین قطره‌های عسل موجود تغذیه می‌شود.

پرواز زنبور ملکه با هدف جفت‌گیری

ملکه تنها یک پرواز جفت‌گیری انجام می‌دهد. یک ملکه به منظور جلوگیری از جفت‌گیری درون نژاد خود، مسافت قابل توجهی را از کندوی خود دور می‌شود تا در یک مکان اجتماع زنبورهای نر که هزاران زنبور نر منتظر او هستند، جفت‌گیری انجام دهد.ابتدا به دور کندو می‌چرخد تا خود را با جهت آن تنظیم کند. سپس بدون مراقب ملازمان، کندو را معمولاً در بعدازظهر به مدت ۱۵ دقیقه ترک می‌کند تا در حالت پرواز در ارتفاع بالاتر از ۶ متر، با زنبورهای نر جفت‌گیری نماید. زنبورهای نر می‌توانند از طریق رایحه شیمیایی ملکه (فرومون)، یک ملکه را بیابند و شناسایی کنند، اما می‌توانند از روی ظاهر نیز ملکه را تشخیص دهند.

ملکه‌ها در هر پرواز مقاربتی، معمولاً با ۱۲ زنبور نر جفت‌گیری می‌کنند (گرچه گاهی اوقات تعداد زنبورهای نر به ۴۰ عدد می‌رسد) و اسپرم نر را درون کیسه اسپرم خود ذخیره می‌کنند. زنبورهای نر کمی بعد از جفت‌گیری می‌میرند.

تحقیقی که اخیراً انجام شده، عنوان می‌کند که «انجام جفت‌گیری‌های متعدد، ملکه زنبورعسل را در نظر زنبورهای کارگر، جذاب جلوه می‌دهد.» این بدین معناست که اگر ملکه با ۸ زنبور نر یا ۱۲ زنبور نر جفت‌گیری کند، ارزش او از نظر زنبورهای کارگر یکسان نخواهد بود. البته در صورتی که تعداد زنبورهای نر بیشتر باشد، تعداد تخم‌هایی که ملکه می‌تواند بگذارد، بیشتر خواهد بود، اما زنبورهای کارگر به نحوی از همان ابتدا از تعداد تخم‌ها اطلاع دارند.

این تحقیق در اکتبر ۲۰۰۷ انجام شد و اثبات نمود که تعداد شریکان جنسی، عامل کلیدی جذاب‌تر شدن ملکه از نظر زنبورهای کارگر یک کلونی می‌باشد. یعنی هر چه تعداد شریکان جنسی بیشتر باشد، ملکه جذاب‌تر به نظر خواهد رسید و دوران حکم فرمایی او نیز طولانی‌تر خواهد بود. در این تحقیق، زنبورهای کارگر، به ملکه‌هایی که چندین عمل لقاح را انجام داده بودند، توجه بیشتری می‌کردند. زنبورهای کارگر «واکنش ملازمانه»ای به ملکه خود نشان می‌دهند. آن‌ها آنتن خود را لیس زده و به بدن ملکه می‌مالند. واکنش ملازمانه به ملکه‌هایی که چندین بار لقاح کرده‌اند، چشمگیرتر بود.

توضیح این امر این است که «همانند بسیاری از حیوانات، زنبور عسل نیز از فرومون برای ایجاد ارتباط استفاده می‌کند. زمانی که ریچارد، فرومون تولید شده در غده آرواره زیرین ملکه‌های زنبور عسل را تجزیه و تحلیل کرد، دریافت که ترکیب فرومون پس از جفت‌گیری ملکه بطور قابل توجهی کاهش می‌یابد و به نظر می‌رسد که دفعات جفت‌گیری ملکه، عامل کلیدی در تشخیص میزان تغییر فرومون است. ریچارد همچنین می‌افزاید زمانی که زنبورهای کارگر در معرض فرومون حاصل از ملکه لقاح کرده با نطفه یک زنبور نر و ملکه‌ های لقاح کرده با نطفه‌های چندین زنبور نر قرار می‌گیرند، فرومون حاصل از ملکه‌های لقاح کرده با چندین زنبور نر را ترجیح می‌دهند

ذخیره اسپرم ملکه به او اجازه می‌دهد تا در طول زندگی خود، میلیون‌ها تخم بگذارد. اگرچه یک ملکه در طول فصل تولیدمثل می‌تواند تا ۲۰۰۰ تخم در روز بگذارد، تعداد و سرعت تخم گذاری ملکه بوسیله آب و هوا، در دسترس بودن غذا و رفتارهای مشخص زنبورهای عسل زیرگونه او کنترل می‌شود. تخم‌های بارور ملکه، به زنبورهای کارگر یا ملکه‌های بعدی زنبورهای عسل و تخم‌های غیر بارور، به زنبورهای نر تبدیل می‌شوند. اگر آب و هوای بد، جفت‌گیری ملکه را بیش از ۲۰ تا ۳۰ روز به تأخیر بیندازد، توان خود برای جفت‌گیری را از دست داده و تنها قادر به گذاشتن تخم‌های غیر بارور خواهد بود که به زنبورهای نر تبدیل می‌شوند.

ملکه زنبور عسل چه خصوصیات ویژه‌ای دارد؟

ملکه دو وظیفه اصلی دارد:

1 -به دلیل اینکه او تنها زنبور ماده دارای رشد جنسی در یک کندو است، وظیفه اولیه او تولیدمثل است. او هم تخم‌های بارور و هم تخم‌های غیر بارور تولید می‌کند. از تخم‌های بارور، زنبورهای کارگر ماده و از تخم‌های غیر بارور، زنبورهای نر به دنیا خواهند آمد.

ملکه‌ها بیشترین تعداد تخم‌ها را در بهار و اوایل تابستان می‌گذارند و در زمان اوج تخمگذاری، تعداد ۲۰۰۰ تخم در روز تولید می‌کنند. آن‌ها به تدریج میزان تخمگذاری را در اواسط پاییز کاهش می‌دهند و تا اوایل بهار که افزایش دسترسی به گرده و شهد گل نشانه‌ای برای افزایش تولید تخم است، کمتر تخم گذاری می‌کنند یا هیچ تخمی تولید نمی‌کنند.

یک ملکه ممکن است تا ۲۵۰،۰۰۰ تخم در سال و احتمالاً بیش از یک میلیون تخم در طول زندگی خود بگذارد.

۲- دومین وظیفه اصلی ملکه، تولید فرومون است که به عنوان نوعی «جذبه» اجتماع عمل می‌کند که باعث متحد شدن زنبورها و کمک به اعطای هویت منحصر به فرد به کلونی می‌شود. مهم‌ترین فرومون (جوهر ملکه) بوسیله غده‌های آرواره پایین او تولید می‌شود. این جوهر ملکه، در زمان تیمار ملکه توسط زنبورهای کارگر، از ملکه به این زنبورها و سپس از این زنبورها به زنبورهای کارگر دیگر منتقل می‌شود. اعضای کلونی، در نتیجه این بوی فرومون منحصربفرد، یکدیگر را تشخیص داده و تأیید خواهند نمود.

مشخصات یک کولونی تا حد زیادی به قابلیت‌های تخم گذاری و تولید مواد شیمیایی ملکه بستگی دارند. آرایش ژنتیکی او، به همراه آرایش ژنتیکی زنبورهای نری که با او جفت‌گیری می‌کنند، بطور قابل توجهی با کیفیت، اندازه، دما و کارایی کولونی مرتبط است.

آیا ملکه از کندو خارج می‌شود؟

ملکه تنها در سه حالت از کندو خارج می‌شود:

1-زمانی که نیاز به جفت‌گیری دارد؛

2- زمانی که بخواهد خانواده جدیدی تشکیل دهد و بصورت یک دسته زنبور، به همراه برخی زنبورهای کارگر و زنبورهای نر از کندو خارج شود؛

3- زمانی که کندو شدیداً تحت هجوم واروئا یا انگل‌های دیگر، باکتری‌ها، ویروس‌ها و غیره قرار بگیرد و بوی حاصل از آن‌ها، برای بقای زنبورهای درون کندو نامناسب باشد.

آیا ملکه واقعاً حاکم کندو است؟

خیر! حاکمان واقعی کندو، زنبورهای کارگر هستند. اگرچه به نظر می‌رسد که ملکه، کندو را کنترل می‌کند، اما در واقع زنبورهای کارگر وظایف روزمره و عملکرد کلونی را با هم کنترل می‌گیرند و در نهایت درباره سرنوشت ملکه تصمیم می‌گیرند. اگر تصور کنند که ملکه به هر نحوی ناکارآمد هست، در جایگزینی او درنگ نخواهند کرد و چه از طریق گرسنگی دادن به او یا حمله به او در زمان اطمینان از وجود یک جایگزین مناسب، او را از بین می‌برند.

زنبور ملکه چه زمانی جابجا می‌شود؟

گاهی اوقات زنبورهای کارگر تشخیص می‌دهند که کلونی آن‌ها چه زمانی به یک ملکه جدید نیاز دارد. این اتفاق در مواقع زیر رخ میدهد:

محدودیت فضا

به دلیل اینکه یک ملکه هر روز تخم‌های زیادی می‌گذارد، فضای درون کندو ممکن است محدود شود. در این حالت ازدحام رخ می‌دهد و ملکه بالغ به همراه نیمی از زنبورهای کارگر خود کلونی را ترک می‌کند تا کلونی دیدی تشکیل دهد. تیم دیگر زنبورهای کارگر با ملکه جدیدی می‌مانند و انجام وظایف خود درون کلونی قدیمی ادامه می‌دهند.

عملکرد ضعیف مرتبط با سن

با افزایش سن، توانایی ملکه برای تخم گذاری کاهش می‌یابد و تخم‌های کمتری را با الگوهای کمتر سازماندهی شده می‌گذارد. زمانی که یک ملکه پیر در انجام این مسئولیت‌ها دچار تزلزل می‌شود، زنبورهای کارگر او را وادار به جایگزینی کرده یا او را از دور خارج خواهند کرد. ملکه پیر پس از جایگزینی، کشته می‌شود.

مرگ غیرمنتظره ملکه

زمانی که یک زنبور ملکه بطور ناگهانی می‌میرد، یک جانشینی اضطراری و برنامه‌ریزی نشده رخ می‌دهد. زنبورهای عسل کارگر چندین لارو را در یک محدوده سنی مناسب شناسایی کرده و این لاروها را برای تبدیل به ملکه، آماده می‌کنند، بدین معنی که این لاروها را تنها بوسیله ژل رویال تغذیه می‌کنند. چند ملکه جدید به دنیا آمده و قوی‌ ترین آن‌ها به عنوان ملکه جدید کلونی انتخاب خواهد شد.

بهترین نژاد زنبور عسل:

هم اکنون زنبورعسل کارنیکا به عنوان بهترین نژاد در زنبورستان های بزرگ و تجاری دنیا برای امر زنبورداری مورد استفاده قرار می‌گیردزنبور عسل کارنیولان ( Apis mellifera carnica Pollmann ) زیر گونه ای از زنبور عسل اروپایی می باشد که بومی جنوب اسلوونی, بخش جنوبی رشته کوه های آلپ اتریش, منطقه Dinarides در آلبانیا, بخش هایی از کرواسی, بوسنی و هرزگوین, منطقه Pannonian در جنوب رومانی, صربستان, مجارستان, بلغارستان و شمال بالکان است.

این گونه از زنبورها در زبان انگلیسی با عنوان Carniolans یا Carnies یا Krainer Biene شناخته شده اند که در حال حاضر برای زنبورداران, بعد از زنبور عسل ایتالیایی, محبوب ترین گونه از زنبور عسل می باشد.

تاریخچه

در نیمه دوم قرن ۱۸ میلادی, اطلاعات بسیاری از این گونه توسط Peter Pavel Glavar و Anton Jansa در وین جمع آوری شد.

اولین لاین های اصلاح شده توسط Filip Rothschutz و Visnja gora پرورش داده شد و در سال ۱۸۵۸ میلادی, اولین لاین اصلاح شده تجاری با نام Eichstadt به صورت رسمی در آلمان به فروش رسید.

در سال ۱۸۶۶ میلادی, یک مهاجر آلمانی به نام Emil Rothschutz شروع به پرورش و فروش گسترده این گونه کرده و پس از او زنبورداران دیگر هم وارد خرید و فروش و پرورش این گونه تجاری شدند.

در آگوست سال ۱۸۷۹ میلادی, فردی به نام Pollmann لاین های اصلاح شده تجاری دیگری از این گونه زنبور عسل اروپایی را تشریح و معرفی کرده و نام آن را کارنیولان نهاد.

برجسته ترین تجار زنبور عسل کارنیولان به شرح زیر بودند :

Emil Rothschutz در ۱۸۳۶ تا ۱۹۰۹

Mihail Ambrozic در ۱۸۴۶ تا ۱۹۰۴

John Strgar در ۱۸۸۱ تا ۱۹۵۵

پس از جنگ جهانی اول, تجارت زنبور عسل کاهش چشمگیری را تجربه کرد. در سال ۱۹۸۴ میلادی, موسسه زنبور عسل کارنیولان اسلوونی به عنوان زیر مجموعه از اداره کشاورزی کشور اسلوونی شروع به کار کرد. این موسسه مسئول اصلاح و پرورش ملکه بود و حمایت مالی آن توسط وزارت کشاورزی, جنگلداری و صنایع غذایی اسلوونی تامین می شد.

ویژگی های ظاهری نژاد کارنیولان:

ملکه:

1. حلقه های کیتینی به رنگ قهوه ای روشن, قهوه ای چرمی و یا تیره
2. قد بلند تر, شکم کشیده تر و قفسه سینه درشت تر از گونه ایتالیایی

کارگر:

1- پاهای نازک و متوسط قد با رنگ خاکستری

2- شکم تیره که در حلقه اول دارای لکه های قهوه ای چرمی و یا حلقه اول به کلی قهوه ای چرمی می باشد

3- موهای خاکستری و زرد خاکستری به صورت گسترده و بسیار متمایز روی حلقه ها

4- موهای های حلقه پنجم شکمی ضخیم تر و کوتاه تر

5- شاخص ایندکس کوبیتال بال ها به طور متوسط ۲.۷

6- اندازه طول خرطوم به طور متوسط ۶.۶ میلی متر

نر:

شکم کاملا تیره و بدون هیچ رنگ زردی
موهای خاکستری یا خاکستری قهوه ای
شاخص ایندکس کوبیتال بال ها به طور متوسط ۲.۰

نقاط قوت زنبور عسل کارنیولان:

1. بسیار آرام است و به ندرت نیش می زند

2. مقاومت در برابر بیماری ها

3. تنظیم تعداد کارگران متناسب با وضعیت شهد در محیط

4. حس جهت گیری بهتر از زنبور عسل ایتالیایی

5. نداشتن رفتار غارتگری

6. کارگران به ندرت اشتباها به کندوه های همسایه می روند

7. در زمستان با جمعیت کمی زندگی می کنند و مصرف عسل زمستانه آنها بسیار پایین است

8. حفظ خوب کندو و عسل از غارت دیگر زنبورها

9. سازگاری سریع با محیط های دیگر(مناسب برای مناطق سرد و زمستانگذرانی بسیار عالی)

10. استفاده کم از بره موم

11. کاهش نیافتن تعداد زنبور عسل در طول تابستان

12. مناسب برای مناطق با جریان شهد و گرده بهار زیاد

13. مصرف بهینه انرژی به دلیل چرا در ساعات صبح و عصر

14. فعالیت کارگران حتی در شرایط هوای سرد و بارانی

15. عمر کارگران تا ۱۲% طولانی تر از نژادهای دیگر است

16. عملکرد بسیار بالاتر در جمع آوری شهد و گرده

17. توسعه ی سریع جمعیت در بهار با تخمگذاری عالی ملکه

نقاط ضعف زنبور عسل کارنیولان:

1. سخت پیدا شدن ملکه مگر در مواردی که ملکه با علامتگذاری مشخص شده باشد

2. توانایی پایین رشد در آب و هوای گرم تابستان

3. وابستگی شدید رشد نوزادان به در دسترس بودن گرده

7.1.1 وسایل کار در زنبورداری:

الف – ابزار کارکردن روی کندو

ا – لباس مخصوص زنبورداری

زندگی طبیعی زنبور عسل تحت تأثیر عواملی از جمله: دما (درجه حرارت)، رطوبت، رشد کنی، آفات کلنی، قابلیت دسترسی به غذا و غیره قرار دارد. به طور کلی بهتر است بازدید از یک کلنی در اواسط روز و در هنگام تابش خورشید؛ یعنی، زمانی که زنبورها دارای پروازهای زیادی هستند، انجام شود.

معمولا زنبورهای مسن که وظیفه محافطت از کلنی را به عهده دارند، آماده نیش زدن هستند. اگر زمان کمیابی شهد در طبیعت باشد، حتی یک کلنی فعال نیز مشکل می تواند از عهده دفاع از کندو برآید. اگر زنبوران مزرعه رو در حال آوردن شهد و گرده به کندو باشند، تعداد اندکی زنبور محافظ در کندو حضور داشته و مشکل خاصی از نظر نیش زدن آنها وجود نخواهد داشت.

زنبور عسل نیز همانند حشرات نیش زن دیگر، کمتر مایل است که به چیزهای رنگی، نورانی و صاف نیش بزند. لباس خاکی رنگ (زرد کمرنگ) یا سفید برای زنبورداران مناسب است. لباسهای تهیه شده از مواد یا پارچه های زبر؛ مانند، چرم، جبر، نمد، پشم و غیره، زنبورها را خشمگین کرده و تحریک به نیش زدن می‌کند. صورت و قوزک های بدن انسان ظاهرا بیشتر از نقاط دیگر، زنبوران را به طرف خود جلب می کنند. باز و بسته شدن چشم ها و نیز وجود برآمدگی بینی و گوشها در سر، دلیل اصلی نیش خوردگی افراد در این قسمت ها است.

از وسایل کار در زنبورداری می توان به یک جفت چکمه، یک شلوار یا ترجیجا لباس سرتاسری زیب دار و یک کلاه توری خوب اشاره کرد، که مناطق حساس بدن را در مقابل نیش زنبور محافظت می کنند. قسمتی از کلاه توری که مقابل صورت قرار می‌گیرد، باید به رنگ سیاه باشد، در غیر این صورت مشکل می توان بیرون را دید. بعضی از زنبورداران دستکش به دست می‌کنند. پوشیدن دستکش کار را سخت می‌کند، به علاوه پس از مدتی که از دستکش استفاده شود، مقادیری موم، بره موم یا عسل به آن می‌چسبد که در صورت آلودگی یک گلنی به بیماری یا کنه، دستکش های آلوده سبب انتقال آلودگی به کلنیهای دیگر می‌شود.

از طرف دیگر، شخصی که دستکش به دست نمی‌کند، ممکن است نیش بخورد که برای یک زنبور دار حرفه ای تحمل چند نیش اتفاقی چندان دردناک نخواهد بود. اما مزایای عدم استفاده از دستکش این است که زنبور دار به راحتی و در اسرع وقت قاب ها را از کند و در آورده، بازدید می کند و در صورت لزوم آنها را جابه جا می‌کند.

۲ – کلاه توری

کلاهی است مخصوص که وقتی بر سر گذاشته می‌شود، توری آن روی سروصورت و گردن را می‌پوشاند و مانع نیش خوردن به این نواحی از بدن می‌شود.

۳- دستکش چرمی

برای زنبورداران مبتدی استفاده از دستکش چرمی با آستین پارچه ای توصیه می‌شود. اما بهتر است وقتی بدن به زهر نیش زنبور عادت کرد، از دستکش استفاده نشود، زیرا کار کردن با دستکش بسیار مشکل است. دستکش های لاستیکی مناسب کار روی کندو نیست.

۴- دودی

وسیله ای است که در انبار آن ماده ای؛ مثل، علف خشک، کاه، پارچه کهنه، تراشه چوب و غيره سوزانده می شود تا دود تولید شود. دودی در انواع دستی، فنری، دهانی و باطری دار به بازار عرضه می شود. در هنگام باز کردن درب کندو، باید کمی دود به زنبورها داده شود تا زنبورها دور شوند و کار کردن روی کندو ممکن شود. دود زیاد باعث عصبانیت زنبورها شده و ممکن است باعث حمله و نیش زدن آنها شود.

۵- اهرم

از اهرم برای برداشتن سقف یا سر کندو و جدا کردن قابهای چسبیده به هم توسط موم با بره موم و خارج کردن قابها از کندو استفاده می شود.

۶- کاردک

برای تراشیدن موم و بره موم اضافی چسبیده به دیواره کندو و قاب ها از کاردک استفاده می شود.

۷- برس

برای هل دادن و ریختن ملایم زنبورهای موجود روی قاب برداشته شده به داخل کندو، از یک برس نرم، پر مرغ یا پر غاز استفاده می شود. پر غاز نسبت به پر مرغ به علت بزرگتر بودن و سهولت کار برتری دارد.

ب – وسایل لازم برای کندو

ا – ظروف غذاخوری

ظروف غذاخوری از جنس چوب یا پلاستیک و در انواع مختلف به بازار عرضه شده است. سه نوع رایج آن عبارتند از: سطلی، فشاری و قابی.

ظرف غذاخوری سطلی عبارت است از یک سطل پلاستیکی که روی درب آن سوراخی تعبیه شده و دهانه سوراخ با توری سیمی سوراخ ریز پوشیده شده است. برای استفاده از این نوع ظرف، باید روی کندو یک طبقه خالی گذاشت و سطل پر از شربت شکر را پس از درب بندی محکم، وارونه در طبقه بالای کندو قرار داد. شربت به علت غلظتی که دارد از سوراخهای توری عبور نمی‌کند، اما زنبورها قادرند که با خرطوم خود از شربت تغذیه کنند.

نوع دیگر ظرف غذاخوری تشکیل می‌شود از یک قاب که دو طرف آن تا نیمه با تخته فيبر پوشانده شده و با سریشم تمام درزهای آن گرفته شده باشد. به طوری که شربت نتواند از منافذ آن خارج شود. این قاب داخل کندو قرار می‌گیرد و زنبورها از آن تغذیه می‌کنند.

یک نوع ظرف غذاخوری فشاری هم وجود دارد که پایه آن از راه سوراخ پرواز وارد کندو می‌شود و مخزن آن در خارج کند و قرار می‌گیرد. به تدریج که زنبورها شربت شکر موجود در مجرای پایه را می‌خورند، شربت مخزن وارد مجرای پایه می شود. این ظرف هیچ مشکلی برای عبور و مرور زنبورها از سوراخ پرواز ایجاد نمی‌کند.

۲- ترازو (قپان یا باسکول)

از ترازو یا قپان به منظور کنترل میزان گرده آوری در بهار و کنترل ذخیره غذایی کندو در زمستان استفاده می‌شود. در فصل وفور جریان شهد در طبیعت که کار زنبوران مزرعه رو باشدت هر چه بیشتر در شرف انجام است (بهار و تابستان)، یک کندو را روی ترازو یا قپان قرار می‌دهیم و آن را از باد و باران و آفتاب محافظت می‌کنیم. هر روز در یک ساعت معین وزن کندو را یادداشت می‌کنیم.

چنانچه در چند روز متوالی متوجه شدیم که کندوی مذبور افزایش وزن کافی نداشته است، معلوم می شود که کندوها باید به نقاط پرگل تری کوچ داده شود. در زمستان هم باید هر ۱۵ روز یک بار وزن کندوها یادداشت شود تا بتوانیم از روی وزن کندوها به میزان ذخیره غذایی آنها پی ببریم و در صورت لزوم به آنها شربت شکر یا شربت شکر و عسل بدهیم.

۳ – شبکه ملکه (queen screen)

این وسیله تشکیل شده است از سیم هایی به فاصله ۴/۰۷۵ تا ۴/۱۷۵ میلی متر از یکدیگر یا صفحه ای از جنس روی (Zn) با سوراخ هایی به فواصل یکسان. شبکه ملکه وسیله مهمی برای بیشتر زنبورداران است. زنبوران کارگر به راحتی از سوراخ های شبکه عبور کرده، ولی ملکه و زنبوران نر قادر به عبور از این سوراخ ها نیستند. اگر شبکه ملکه در بالای قسمت پرورش نوزادان (طبقه اول) قرار داده شود، ملکه در طبقه اول حبس می شود و نمی تواند وارد طبقه یا طبقات فوقانی که مخصوص ذخیره عسل است، بشود و در آن تخمگذاری کند.

شبکه ملکه فقط باید ۳ یا ۴ هفته قبل از برداشت عسل در یک کندو گذاشته شود، زیرا رشد ونمو زنبور کارگر، از مرحله تخم تا خروج از حجره، ۲۱ روز و رشد ونمو زنبور نر ۲۴ روز طول می‌کشد. بنابراین در صورت وجود تخم در طبقه ذخیره عسل، پیش از برداشت عسل از کندو، این تخمها به لارو و سپس زنبورهای جوان تبدیل شده و از حجره های خود خارج می‌شوند.

استفاده از شبکه ملکه به دلیل به دست آوردن شان‌هایی که فاقد لارو و تخم هستند و نیز آسان‌تر شدن برداشت عسل از کندوها، توصیه می‌شود. زنبورها، شانهای حاوی تخم و لارو را دیرتر رها می‌کنند، با این وجود برخی از زنبورداران مایل به استفاده از این وسیله نیستند، چون تصور می کنند شبکه سبب کندشدن مراحل ذخیره عسل و ایجاد وقفه در تهویه درون کندو می‌شود.

هر طبقه کندو ۹ تا ۱۰ قاب دارد. برای آسان کردن حرکت قاب ها در زمان بازرسی تخمها و لاروها، می‌توان یکی از قاب ها را حذف کرد، ولی برای جلوگیری از ساخته شدن شانهای پره شکل توسط زنبورها، یک تخته کاذب به کار برده می‌شود. به هر حال باید مرتب قاب های طبقه اول را جابه جا و بازرسی کرد تا بتوان از وجود شانهای بی عیب با حجرههای کارگری برای تخمگذاری ملکه مطمئن شد.

توصیه می‌شود شان‌هایی که در اثر استفاده طولانی سیاه و آلوده شده اند و نیز شان‌هایی که به آنها شان های پره شکل متصل است هرچه زودتر از کندو حذف شوند. شانهای پره شکل که ناخواسته توسط زنبورها ساخته می‌شود، اغلب حاوی حجره های بزرگی هستند که تنها زنبوران نر در آنها به عمل می‌آیند.

در منطقه ذخیره عسل نیز می توان از ۹ تا ۱۰ شان با فواصل یکسان استفاده کرد. با رعایت فضای مساوی و یکنواخت برای شانهایی که در آنها عسل ذخیره می شود، زنبورها حجره ها را عمیق تر می سازند و در نتیجه مقدار بیشتری عسل ذخیره می‌کنند و برداشت عسل از آنها نیز آسان تر است.

۴- جعبه برداشت عسل

نوعی جعبه است که ۳ تا ۵ قاب پر از عسل در آن جای می‌گیرد. از این جعبه در هنگام برداشت قاب های پر از عسل استفاده می‌شود. وقتی قاب پر از عسل را از کندو خارج کردیم و با برس نرم یا پر غاز زنبورهای روی آنها را به داخل کندو تكاندیم، این قاب ها را در یک یا چند تا از این جعبه ها قرار میدهیم و به اتاق یا محل عسل گیری منتقل می‌کنیم تا سر فرصت و وقتی تعداد کافی قاب عسل جمع شد، به کمک دستگاه استخراج عسل اکستراکتور، عسل مایع را از شان خارج می‌کنیم. از این نوع جعبه برای بچه گیری نیز استفاده می‌شود. اما برای بچه گیری جعبه باید واجد سوراخهای پوشیده از توری سیمی باشد.

پ – وسایل و تجهیزات عسل گیری

ا- چنگال عسل

نوعی چنگال مخصوص و پر دندانه است که نوک دندانه های آن تیز و تیغه ای است و از آن برای زدودن موم از سطح شانهای سربندی شده با موم و آماده سازی شان برای قرار دادن در دستگاه استخراج عسل استفاده می‌شود.

۲ – دستگاه استخراج عسل (اکستراکتور)

یکی از وسایل کار در زنبورداری دستگاه یا وسیله‌ای است بشکه مانند که می توان قاب های آماده شده پر از عسل را برای استخراج عسل مایع درون آن قرار داد. این دستگاه در انواع بزرگ و کوچک، دستی و برقی در بازار موجود است. کار کردن با انواع برقی آن بسیار راحت تر است و ظرفیت های بیشتری دارند. به طور کلی اساس کار این دستگاه نیروی گریز از مرکز است که با آن عسل موجود در شان های پر از عسل خارج شده و در کف آن جمع و قابل برداشت می‌شود.

۳ – سطل های پلاستیکی

برحسب تعداد شان پر از عسل و ظرفیت تولید زنبوردار، تعدادی سطل های پلاستیکی لازم است که عسل جمع شده در مخزن اکستراکتور را وارد آنها کنند. سطل های پر از عسل را به مدت ۲۴ ساعت یا بیشتر در محلی قرار می‌دهند و روی آنها را با یک تنظیب می‌پوشانند. در این مدت، ذرات موم معلق در عسل رو می‌آید که می توان آنها را جمع آوری کرده و از آنها عسل گیری کرد.

۴- صافی

مضاعف پس از برداشتن موهای بالا آمده در سطح سطل های پر از عسل، با استفاده از صافی های مضاعف که شامل یک توری روی توری دیگر است، عسل را تقریبا از موم عاری می‌کنند. عسل مایع عاری از موم، آماده ریختن در شیشه هایی با ظرفیت استاندارد برای عرضه به بازار است.

۵- بهمزن عسل (عسل بهم زن)

وسیله ای است از جنس آلومینیم که از آن برای به هم زدن عسل برای جلوگیری از شکرک زدن آن استفاده می‌شود. مصرف عسل شکرک زده از دید مردم خوشایند نیست. به همین لحاظ به محض شروع شکرک زدن، عسل را روزی ۱۰ دقیقه به هم می‌زنند تا پس از سفت شدن؛ مثل، کره روی زبان نرم احساس شود.

ت – وسایل استفاده از موم برای ساختن قاب

ا – مومبر

چرخی است فلزی و لبه تیز که حول محوری مستقر در دسته چوبی اش می چرخد. با این چرخ می توان ورقه های مومی قالب زده را به اندازه دلخواه برید. برای صاف بریدن ورقه مومی می توان از خط کش استفاده کرد.

۲- ورقه ساز موم (قالب زن موم)

دو نوع وسیله برای تهیه موم ورقه ای در بازار موجود است: (۱) قالب زن صفحه ای. (۲) قالب زن چرخی (دستی یا برقی).

۳- سیم گالوانیزه

از سایر وسایل کار زنبورداری می‌توان به سیم گالوانیزه اشاره کرد که از آن برای سیم کشی قاب ها استفاده می‌شود. این نوع سیم به صورت قرقره ای در بازار موجود است.
۴ و ۵ – تخته موم دوز و چرخ موم دوز

پس از قرار دادن یک پارچه خیس روی تخته موم دوز، موم ورقه ای یا قالب زده را روی آن قرار می دهیم. سپس قاب سیم کشی شده را روی ورقه موم می گذارند. حال برای چسباندن ورقه موم به سیم قاب، چرخ موم دوز را روی سیم های قاب با فشار حرکت می دهیم. اکنون دیواره ساخته شده را با ریختن مقداری موم ذوب شده در گوشه های اضلاع بالایی و طرفی آن کاملا محکم می‌کنیم. ریختن موم در گوشه ضلع پایینی دیواره نیاز نیست، این کار به راحتی توسط خود زنبورها انجام می‌شود.

ث – وسایل و روشهای تصفیه موم

ا- الک سوراخ ریز

شان های کهنه را در یک دیگ آلومینیمی ریخته و می‌جوشانند. سپس مخلوط موم و ناخالصی ها را از یک الک سوراخ ریز عبور می‌دهند. موم ذوب شده از الک عبور می کند و ناخالصی ها روی الک باقی می‌ماند.

۲- گونی

شان های فرسوده را داخل یک گونی ریخته و گونی را داخل ظرف آلومینیمی حاوی آب غوطه ور می‌کنند. با استفاده از حرارت ملایم، موم داخل گونی ذوب می شود و از سوراخهای گونی خارج می شود و به سطح آب می آید که می توان پس از سرد شدن، موم را از سطح آب جمع آوری کرد. این روش وقت زیادی می‌گیرد.

۳- جعبه آفتابی

جعبه آفتابی وسیله ای است که دیواره های آن از تخته، کف آن از آهن سفید ( آهن گالوانیزه) و سطح بالایی یا درب آن از شیشه دوجداره که فاصله دو جدار آن از هم یک سانتی متر است، تشکیل می شود. چنانچه تهیه درب شیشه ای دوجداره مقدور نباشد، می توان روی درب شیشه ای معمولی، یک چهارچوب شیشه ای قرار داد و دوجدار شیشه ای ایجاد کرد.

در تصفیه موم با این جعبه، باید شان های کهنه و غیر قابل استفاده و خرده شانها را داخل جعبه و روی کف فلزی آن بریزیم و درب آن را ببندیم و جعبه را زیر نور خورشید قرار دهیم حرارت آفتاب باعث داغ شدن موم ها و ذوب شدن آنها می شود. موم ذوب شده به تدریج در سطح شیب دار کف جعبه به طرف سوراخ تعبیه شده در قسمت جلوی آن روان می‌شود.

ناخالصی های موم های ذوب شده در حین عبور از سوراخ، روی توری جمع می‌شود. مقداری از ناخالصی ها نیز با جریان موم به طرف سوراخ نرفته و روی کف فلزی جعبه باقی می‌ماند.

۴- صافی برقی موم

وسیله ای است مانند پرس صحافها. این وسیله تشکیل شده است از یک صفحه فلزی زیرین و یک صفحه فلزی با چهارچوب چوبی بالایی. صفحه زیرین توسط جریان برق داغ می شود و موم های روی آن با فشاری که صفحه بالایی وارد می‌کند، ذوب می‌شود و از طریق ناودان اطراف صفحه زیرین وارد یک سطل می‌شود.

۵- جوشاندن در دیگ آب

استفاده از این روش که وسایل آن در هر آشپزخانه ای یافت می‌شود، احتمالا برای زنبورداران عملی تر و آسان تر است. وسایل لازم شامل دو دیگ معمولی دهانه گشاد، یک صافی سوراخ ریز با سیم های فلزی و چند ورق روزنامه است. تمام مومهای آماده تصفیه، به جز موم سرپوش شان های عسل (موم مرغوب) را ابتدا با آب ولرم می‌شوییم تا عسل چسبیده به آنها کاملا شسته شود.

سپس یک دیگ را که تا حدود یک پنجم آن از آب پر شده است، روی شعله آتش می گذاریم تا جوش بیاید. شعله را چنان کم می کنیم که آب دیگ نجوشد، ولی نزدیک جوش باشد. حال کم کم موم ها را درون دیگ می ریزیم و مرتب به هم می زنیم. آنقدر به ریختن موم در آب داغ و هم زدن مخلوط موم و آب ادامه می دهیم تا سه چهارم دیگ پر شود. باید از جوشیدن مخلوط موم و آب جلوگیری کنیم.

اگر با شعله کم هم می‌جوشد، باید دیگ را از روی شعله برداریم. هم زدن را باید مرتب ادامه دهیم تا به ذوب شدن سریع تر موم ها کمک شود. حال روی دیگ دیگر که تا یک پنجم آن با آب جوش پر شده است، صافی را نگه می داریم و مخلوط موم و آب جوش دیگ قبلی را با یک ظرف داخل صافی می ریزیم.

در وسایل کار زنبورداری بخش اعظم موم و آب از صافی خارج می‌شود و مقدای موم مخلوط با کثافت روی صافی باقی می ماند که می توان با فشردن آن با یک قاشق غذاخوری، موم را از کثافت جدا کرده و با ریختن مخلوط آب و موم، موم های فشرده را هم وارد دیگ کنیم. كثافات باقی مانده در صافی را روی روزنامه می‌تکانیم.

عمل صاف کردن را چند نوبت ادامه می دهیم تا دیگر هیچ مقدار كثافتی روی صافی جمع نشود و مخلوط موم و آب داغ به راحتی از صافی عبور کند. هر بار کار راحت تر می شود، زیرا به علت کم شدن کثافات، سوراخهای صافی کمتر بسته می شود و مخلوط موم ذوب شده و آب داغ با سرعت بیشتری از صافی عبور می کند.

حال در قسمت پایین دیگ آب داغ و در قسمت بالای آن موم تصفیه شده جمع شده است. این دیگ را در گوشه ای از اتاق می گذاریم و با پتو یا چیز مشابه پتو آن را گرم نگه می داریم. ظرف ۴۸ ساعت می توان موم را به صورت قالبی از آب دیگ خارج کنیم.

كثافات و مواد چسبیده به زیر قالب موم را با کاردک تراشیده و بیرون می ریزیم و سپس قالب مومی را زیر آب سرد به خوبی می‌شوییم. پس از آن موم تمیز را با پارچه ای تمیز خشک می‌کنیم و در انباری که مواد شیمیایی در آن نباشد، قرار می‌دهیم.

نکاتی که در تصفیه و تهیه موم تمیز باید رعایت شود:

١ – هرگز مومهای آغشته به عسل را برای پاکسازی از عسل در اختیار زنبورها قرار ندهید، زیرا اگر یکی از کلنیها آلوده به بیماری لوک آمریکایی باشد، تمام کلنیها آلوده خواهدشد.

۲ – در تهیه موم از زنبور دار های دیگر، مطمئن شوید کلنی های آنها به لوک آمریکایی آلوده نباشد. در صورت مشکوک بودن، هرگز چنان موم هایی را خریداری نکنید.

۳- در هنگام قرار دادن دیگ مخلوط آب و موم، مواظب باشید حرارت زیاد نباشد، زیرا هم موم خراب می شود و هم ممکن است موم آتش بگیرد.

۴- وقتی موم را داخل دیگ بدون آب حرارت دهید، اگر حرارت آن به ۸۵ درجه سانتی گراد برسد، رنگ موم عوض می شود. بهتر است عمل تصفیه موم را به کمک آب انجام دهید.

۵- موم را فقط در دیگ های آلومینیمی یا استیل (فولاد ضد زنگ) حرارت دهید و از دیگهای آهنی، مسی و برنزی استفاده نکنید، زیرا رنگ موم با فلزات مذکور تغییر می‌کند.

۶- مواظب باشید موم با بره موم مخلوط نشود، زیرا در هنگام تصفیه باعث تغییر رنگ و چسبناک شدن آن می شود.

۷- موم را در مجاورت سموم شیمیایی انبار نکنید، زیرا در صورت آغشته شدن موم با سموم، بعد از ساختن شان با موم های آغشته به سموم، چنان شان هایی برای زنبورها خطرناک است.

وسایل کار زنبورداری :

کندوهای اسمیت (Smith)، لانگستروت (Langstroth) و دادانت (Dadant)

کندوهای لانگستروت، دادانت و اسمیت یک جداره اند و طرح و اصول کار با آنها مشابه کندوی ملی انگلیسی است. کار با این کندوها آسان تر از کندوی دوجداره ویلیام بروقام کار (WBC) است و قیمت آن ها نیز کمتر است. این کندوها از یک جعبه پرورش نوزادان (طبقه اول)، کف، طبقات و سقف تشکیل می شوند و به راحتی توسط نجارهای معمولی قابل ساخت است. در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر، کندوی لانگستروت، به علت ظرفیت بالا از محبوبیت بیشتری برخوردار است البته عیب این کندو در این است که وقتی پراز عسل باشد، جابه جایی آن نسبت به کندوهای اسمیت، ویلیام بروقام کار و ملی سخت تر است

فشار دهنده دستی (Hand squeezer):

وسیله ای است دستی که با قرار دادن قطعه ای از شان در کیسه و قرار دادن کیسه ای در صفحه فشرده ساز می‌توان با نزدیک کردن دو دسته این وسیله به هم، عسل مایع را استخراج کرد. از این وسیله در مواقعی استفاده می شود که مقدار شان کم باشد و ارزش استفاده از اکستراکتورهای بزرگ را نداشته باشد.

چاقوهای درپوش زدایی برقی:

از این چاقوها برای برداشتن درپوش مومی حجره‌ها قبل از استخراج عسل مایع استفاده می‌شود. مدل های مختلفی از این نوع چاقو ساخته شده است. در شکل چپ بالا، چاقویی با یک تیغه فولادی ضد زنگ تیز و کلید روشن-خاموش روی دسته آن دیده می‌شود.

چنگال درپوش زدایی شانه ای:

زنبورداران خبره می توانند در ابزار زنبورداری از چنگال درپوش زدایی شانه ای برای درپوش زدایی شان های عسل قبل از استخراج عسل مایع، از این چنگال با سرعت عملی معادل چاقوهای درپوش زدایی استفاده کنند. در استفاده از این نوع چنگال، دندانه ها زیر درپوش های مومی سطح حجرات شان می لغزند و بدون جمع شدن موم در پایه دندانه ها به سرعت عمل درپوش زدایی انجام می‌شود.

دستگاه درپوش زدایی برقی (Electric uncapping machine):

این دستگاه از سه قسمت تشکیل شد است: ۱- ذوب کننده کوچک موم. ۲- پایه ذوب کننده کوچک. ۳- مخزن جمع آوری شان‌های درپوش زدایی شده که از آن برای حمل شان های بی‌درپوش شده به اتاق استخراج عسل یا محل استقرار دستگاه استخراج عسل استفاده می‌شود. این دستگاه، روی یک ضربه گیر لاستیکی سوار می‌شود و با استفاده از یک تیغه برقی با فرکانس بالا عمل درپوش زدایی را انجام می دهد. در کار کردن با این دستگاه قاب ها به سادگی از روی تیغه عبور داده می‌شوند. کار با این دستگاه بسیار ساده است و در سراسر دنیا زنبورداران عمده از آن استفاده می‌کنند.

دستگاه استخراج عسل دستی:

با این دستگاه که شبیه یک سطل پلاستیکی است، می‌توان در هر نوبت، چهار قاب در پوش زدایی شده را به طور دستی از عسل تهی کرد.

دستگاه استخراج عسل دستی با بدنه فلزی:

این دستگاه با ظرفیت‌های مختلف برای استخراح عسل مورد استفاده قرار می گیرد. بدنه دستگاه روی پایه مخصوص مستقر می‌شود و پس از نهادن قاب ها در گیره های حول محور گردان وسط، با چرخاندن دسته محور به گردش در می‌آید و به علت ایجاد نیروی گریز از مرکز، عسل درون حجره های شان‌ها به طرف خارج؛ يعني، بدنه داخلی پر تاب و به سمت کف دستگاه جاری می‌شود که می توان با باز کردن شیر دستگاه عسل مایع را از آن خارج کرد.

دستگاه استخراج عسل برقی:

که در آن ۲۰ قاب کوچک عسل به صورت دایره ای حول محور گردان وسط قرار می‌گیرد. انتخاب نوع و ظرفیت دستگاه استخراج عسل و دستی یا برقی بودن آن بستگی به نیاز زنبوردار دارد. زنبوردارانی با تعداد اندک کندو ممکن است نیاز خود را با یک فشار دهنده دستی برطرف کنند، در حالی که زنبور داران تجارتی ممکن است به دستگاه های بزرگ تری نیاز داشته باشند.

محافظ سلول ملکه و سوزن های پیوند

در پرورش مصنوعی ملکه، اگر سلول ملکه بدون محافظ به کلنی معرفی شود، ممکن است زنبورهای کارگر آن را تخریب کنند. قرار دادن سلول ملکه در یک محافظ باعث می شود تا زمانی که ملکه از سلول خارج نشده، کارگران نتوانند آن را تخریب کنند.

انتخاب محل زنبورستان:

در مورد محل نگهداری زنبورها ( زنبورستان ) باید به دو موضوع توجه کنیم:

اول این که آیا یک کلنی می تواند برای خودش گرده و شهد کافی به دست آورد و عسل مازاد بر نیاز خود را برای زنبوردار به جای گذارد؟

دوم این که، آیا مناطق ویژه ای که نتوان زنبورها را در آنجا نگهداری کرد، وجود دارد؟ زیرا بیشتر مردم از زنبور می‎ترسند. در لندن و نیویورک بر روی پشت بامها از زنبور نگهداری می‌شود. شهرها معمولا دارای پارکها و فضاهای سبزی هستند که در آنها گیاهان زینتی به اندازه کافی پرورش داده می‌شود. این گیاهان را می توانیم برای تغذيه چند کلنی زنبور عسل مورد استفاده قرار دهیم.

موفقیت زنبورداران تجارتی که از تعداد زیادی کندو نگهداری می‌کنند بستگی به وجود منابع غنی گیاهان گلدار دارد. به طور مثال، در آمریکا یکی از مهم ترین گیاهانی که در گرده افشانی آن از زنبور عسل استفاده می‌شود، یونجه است و عسل یونجه یکی از مهم ترین عسل هایی است که در این کشور تولید می شود. یونجه به خصوص در زمین های آهکی، علوفه فراوانی برای دام ها تولید می‌کند.

محصول یونجه به منظور تولید علف خشک، درست قبل از باز شدن گل هایش درو می‌شود، ولی به هر حال کشاورزان به ندرت از کارشان جلو می افتند و مزارع یونجه بسیاری سرگل باقی می مانند که از نقطه نظر تولید شهد برای زنبور عسل اهمیت دارد. در نتیجه سالانه چند میلیون کیلو عسل یونجه در آمریکا تولید می‌شود.

یک زنبوردار خوب باید همیشه گوش به زنگ عملیات کشاورزی در منطقه خود باشد. زنبور داری که از ۱ تا ۲ و حتی ۱۰ کندو نگهداری می‌کند، قادر است همیشه و همه جا کار خود را شروع کند. اگر زنبور دار شناخت خوبی از رفتار زنبورهای عسل داشته باشد، یک زنبورستان را با هشت بار بازرسی در سال می تواند مدیریت کند، درحالی که بیشتر زنبور داران، زنبورستان خود را شانزده بار یا بیشتر در سال بازرسی می کنند. باید دانست که هر بار که درب کندو برای بازرسی برداشته شود، زنبورها مقدار زیادی عسل می‌خورند؛ یعنی، پاسخ آنها در مقابل این کار، خوردن عسل است.

بنابراین به ضرر زنبوردار است که به دفعات زیاد از کندوها بازدید کند. زنبور داران با تجربه برای بررسی وضع کلنی های خود، بدون این که درپوش کندو را بردارند، از روی عوامل و شرایط خارجی کندو، با مشاهده سوراخ پرواز و رفت و آمد زنبورها و رفتارهای عادی یا عصبی زنبورها، متوجه وضع داخلی کندو می‎شوند. در زمستان، هر ۱۵ روز یک بار با وزن کردن کندو و محاسبه تفاوت وزن، مقدار مصرف شربت و مقدار ذخیره عسل قابل محاسبه است. برای آگاهی از زنده بودن کلنی در زمستان، می توان گوش خود را روی دیواره کندو قرار داد و با زدن ضربه ای به آن، صدای زنبورها را شنید.

بیشتر مردم از زنبور می‌ترسند و زنبوردار باید این حقیقت را بداند. کشیدن حصاری در اطراف زنبورستان با کاشتن گیاهان حاشیه ای؛ نظیر، تمشک وحشی، ترون، شمشاد، پیراکانتا و غيره، زنبورها را از دید مردم مخفی خواهد کرد.

زنبورها در تابستان به مقدار زیادی آب احتیاج دارند و برای به دست آوردن آن ممکن است در استخرهای شنا، حوضچه های نگهداری پرندگان و استخرهای پرورش ماهی مسئله ساز شوند. آماده کردن مکانی با آب سالم برای آبگیری زنبورها، از به وجود آمدن مشکلات با همسایگان پیشگیری خواهد کرد.

نکات بسیار مهم در انتخاب محل زنبورستان:

یکی از مهم ترین نکات مدیریتی در پرورش زنبور عسل، انتخاب صحیح محل استقرار زنبورستان است. در انتخاب محل زنبورستان در فصول مختلف سال عوامل متعددی مؤثرند که زنبوردار باید با توجه به آن عوامل محل مناسبی را برای زنبورستان خود انتخاب کند. در در این خصوص فرق چندانی ندارد که زنبور دار چند فروند کندو داشته باشد یا چندصد فروند؛ چرا که حتی با داشتن یک فروند کندو، برای کسب موفقیت، زنبوردار باید آن را در فصول مختلف سال در مکان مناسبی قرار دهد، در غیر این صورت برحسب میزان نامناسبی محل، خسارت حتمی به وی وارد خواهد شد.

اگرچه انتخاب محل زنبورستان با برخورداری از بهترین عوامل و شرایط، در صورت رعایت دقیق و صحیح سایر عوامل مدیریتی، بالاترین میزان موفقیت را تضمین می کند و هر زنبور دار علاقه مند آن است، ولی برخی شرایط و عوامل مربوط به خصوصیات جغرافیایی، امکانات موجود و برخی قوانین و مقررات عمومی است که ممکن است علی‎رغم تمامی تجارب، اطلاعات و تلاشهای زنبورداری از اختیارات وی خارج باشد.

به هر حال منظور ما از این مطلب، تاکید به زنبورداران برای رعایت اصول این انتخاب است و لذا هر زنبوردار باید ضمن آگاهی کامل از اطلاعات مربوط به بهترین شرایط و مکان های استقرار زنبورستان، در حد توان و امکانات خود تلاش کند که حتی المقدور بهترین محل های ممکن را به عنوان مکان استقرار زنبورستان خود انتخاب کند.

ناگفته نماند که مسئله اهمیت مکانی، فقط در مورد زنبورستان مطرح نیست؛ بلکه انسان در تمامی امور زندگی من جمله، مسکن یا محل کار خود، اعم از دفتر کار، فروشگاه، دامداری، کارخانه و غیره، با موضوع انتخاب مکان مناسب مواجه است و هرچه این انتخاب مطلوب تر باشد، مدیریت کارآمدتر و بازدهی بیشتر خواهد بود. انتخاب محل مناسب فقط مربوط به محل اصلی فعالیت نمی‌شود، بلکه پس از تعیین مکان مناسب زندگی یا فعالیت های تجاری، هر نوع وسیله زندگی یا وسیله کاری باید در محل مناسبی قرار گیرد.

به طور مثال، همان طور که ایجاد یک فروشگاه در محل‎های کم جمعیت و در انتهای یک کوچه بن بست، به مراتب غیراقتصادی تر و ناموفق تر از ایجاد همان فروشگاه در مکانی پر رفت و آمد در مرکز شهر است؛ یک مکان نامناسب برای استقرار زنبورستان نیز به مراتب ناموفق تر از یک مکان مناسب است. پر واضح است که اگر آن فروشگاه‎دار پول بیشتری داشته باشد، هرگز در چنان مکانی اقدام به افتتاح یک فروشگاه نمی کند. در این مثال، فروشگاه دار با توجه به مقدورات خود فقط می تواند چنان محلی را انتخاب کند. اما اگر مقدورات ممکن وی به گونه ای باشد که بتواند انتخاب بهتری داشته باشد، اما به علت تجربه ناکافی، همان مکان نامطلوب را انتخاب کند، ناکارآمدی کسب وی به علت خطای وی خواهد بود، نه فقدان مقدورات.در خصوص زنبورداران و تمام مشاغل نیز عین همین موضوع صادق است؛ یعنی، اگر زنبور دار مکانی را انتخاب کند که خوب نباشد، ولی انتخاب بهتر از آن مکان حقیقتا برای شرایط وی مقدور نباشد و این انتخاب بد به خاطر تنبلی و کم همتی وی در کوچ دادن زنبورستان به نقاط مناسب تر نباشد؛ او اشتباه نکرده است. به هر حال این موضوع یک حقیقت است که تحت شرایط مساوی، ممکن است از انتخاب دو نفر در موردی خاص، انتخاب یکی بهتر و انتخاب دیگری بدتر باشد. لذا زنبور دار موفق فردی است که تحت شرایط موجود و باتوجه به تمامی مقدورات ممکن، همواره بهترین انتخاب را داشته باشد.موضوع دیگر مربوط می شود به انتخاب صحیح در مورد جایگاه یا مکان هر وسیله در محل انتخاب شده برای استقرار زنبورستان. دراین مورد نیز پس از انتخاب صحیح مكان زنبورستان، زنبوردار باید قادر باشد که کندوهای خود را از لحاظ مکانی و جهت در مکان و جهت مناسبی قرار دهد تا بالاترین بازده را به دست آورد. در ذیل عوامل و شرایط مطلوب برای محل استقرار یک زنبورستان و محل استقرار کندوها در زنبورستان به تفصیل و یک یک معرفی و مورد بحث قرار می گیرد.

ا- شرایط آب و هوایی:

شرایط آب و هوایی یک منطقه که شامل میزان نزولات آسمانی، رطوبت، گرما، سرما، میزان ابری یا غیرابری بودن هوا، میزان آلودگی هوا و شدت باد می شود، مهم ترین عامل در تعیین و انتخاب محل استقرار زنبورستان است. عامل آب و هوا چنان اهمیت دارد که سایر عوامل را نیز ممکن است تحت الشعاع قرار دهد. به عبارت دیگر چنانچه تمام عوامل، حتی پوششی گیاهی یک منطقه مناسب باشد، ولی منطقه از شرایط آب و هوایی خوبی برخوردار نباشد ممکن است نتوان به طور موفق در چنان منطقه ای زنبورداری کرد.

اگرچه ممکن است زنبوردار بتواند برخی شرایط نامطلوب یک منطقه را به نفع خودش اصلاح کند، ولی متاسفانه در خصوص شرایط آب و هوایی، از دست وی هیچ کاری ساخته نیست. در این خصوص تنها کاری که زنبوردار می تواند بکند، کسب اطلاعات آب وهوایی منطقه از اداره هواشناسی منطقه و یا افراد بومی هر منطقه است. لذا او می تواند براساس آمار و اطلاعات به دست آورده تصمیم به استقرار یا عدم استقرار زنبورستان خود در منطقه موردنظر بگیرد.

به طور کلی شرایطی چون گرما یا سرمای بیش از حد تحمل زنبورها؛ بارندگی پیوسته و زیاد؛ هوای ابری در بیشتر اوقات سال یا فصل موردنظر؛ بادهای شدید هوای شرجی (گرم و بسیار مرطوب) یا هوای غالبا مه آلود؛ افزایش یا کاهش ناگهانی درجه حرارت هوا و آلودگی غیر قابل تحمل هوا، ممکن است چنان منطقه ای را برای استقرار زنبورستان بسیار نامطلوب کند. البته زنبور دار می تواند به راحتی این اطلاعات را از اداره هواشناسی بگیرد و یا بدون توجه به ناملایمات آب وهوایی یک منطقه اقدام به استقرار زنبورستان خود در چنان منطقه ای کند، اما باید منتظر عواقب ناخوشایند و خسارت بار چنان تصمیمی باشد.

۲ – پوشش گیاهی منطقه:

همان طور که بسیاری از گیاهان مهم مورد کشت انسان برای بارور شدن و تولید میوه یا بذر توپر نیاز مبرم به عمل گرده افشانی زنبور عسل دارند و بدون زنبور عسل محصول آنها بسیار کم و نامرغوب خواهد شد، زنبور عسل نیز برای تغذیه نیاز مطلق به شهد و گرده گل گیاهان دارد. در واقع این نیاز مبرم و متقابل زنبوران عسل و گل‎ها، یکی از مهم ترین اسرار خلقت خداوند و در حقیقت راز بقای گیاهان گل دار و زنبوران عسل و در نتیجه سایر حیوانات و انسان است.

بنابراین زنبورستان در هرجا که مستقر باشد، زنبوران مزرعه رو به محض خروج از کندوها به جستجوی گل‎ها می‎دارند تا شهد و گرده آنها را جمع کنند و به عنوان غذای جمعیت کلنی به کندو ببرند. در ملاقات زنبور عسل با گل ها، گرده گل های نر یا اندام نر گل به مادگی گل ماده یا اندام ماده گل منتقل می‌شود و به این وسیله گل بارور می‎شود و میوه یا بذر تشکیل می‌شود.

بنابراین چنان چه در یک منطقه پوشش گیاهی گل دار کافی وجود نداشته باشد، استقرار زنبورستان در چنان منطقه ای از لحاظ تولید عسل بی معنی و غیر منطقی است. دراین خصوص نیز زنبوردار باید هدف خود را که تولید عسل بیشتر است، دنبال کند. چنان چه منطقه ای پوشش گیاهی گل‎دار مناسبی نداشته باشد، از لحاظ تولید عسل مكان مناسبی محسوب نمی شود. از طرف دیگر کشاورزان و باغداران چنان منطقه ای باید در فکر گرده افشانی محصولات خود باشند و لذا آنها با خود باید از تعداد کافی زنبورعسل نگه داری کنند یا کندوهای یک زنبوردار را اجاره کنند تا با پولی که به زنبوردار می‌دهند، وی را دلگرم و تشویق به انتقال کندوهایش به چنان منطقه ای بکنند.

بطور کلی گیاهانی چون توتون، پنبه، آفتاب گردان، یونجه، شبدر، اسپرس، بیدمشک، گون، آویشن، خردل، زعفران، نخود، لوبیا، نعناع، سیب، گلابی، مرکبات، اقاقیا، کاج، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی منابع شهد و گرده برای زنبور عسل محسوب می‌شوند و چنانچه زنبورستان‎های کافی داخل یا اطراف مزارع، باغها یا اراضی تحت پوشش این گیاهان مستقر شود، هم این گیاهان به طور مطلوب تری گرده افشانی می‌شوند و در نتیجه تولید محصول توسط آنها بسیار بیشتر می شود و مرغوبیت چنان محصولاتی افزایش می یابد و هم زنبور دار عسل خوبی برداشت خواهد کرد.

۳- اهمیت وجود منبع آب سالم در اطراف زنبورستان:

زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب به عنوان حیاتی ترین نیاز خود احتیاج دارد. بنابراین چنان چه منبع آب سالم و بهداشتی در اطراف محل زنبورستان بافت نشود، زنبوردار مجبور است آب سالم را با تانکر به محل زنبورستان حمل کند. لذا وجود آب در منطقه یا هزينه انتقال آب نیز از جمله عواملی هستند که زنبور دار در هنگام تعیین مکان زنبورستان باید در نظر بگیرد.

۴- بهداشت منطقه زنبورستان و اهمیت آن:

زنبور عسل نیز مانند سایر حیوانات به برخی از بیماری‎ها حساس است و متاسفانه بیشتر بیماری‎ها باعث انهدام بخش مهم یا تمام کلنی های زنبوردار می شود یا ضمن خسارت به زنبوردار معالجه می شوند. بنابراین اقتصادی ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری، توجه زنبوردار به شرایط بهداشتی منطقه است. در برخی موارد زنبوردار می تواند با مقداری تلاش، کانون های تجمع آلودگی‎ها را پاکسازی کند، اما چنانچه پاکسازی منطقه از نقاط آلاینده، برای زنبوردار عملی یا اقتصادی نباشد، بهترین تصمیم صرف نظر کردن از استقرار زنبورستان در چنان نقاطی است.

۵- آلودگی های صوتی و بوهای نامطلوب:

مکان استقرار زنبورستان ها باید دست کم دوکیلومتر از دامداری ها، مرغداری ها، کارخانه های دباغی و دیگر مجتمع های تولیدی که بوی ناخوشایند در آنها تولید می شود، دور باشد؛ زیرا بوی بد زنبوران را فراری می دهد و در اثر کاهش جمعیت، کلنی‎ها نابود می شوند. زنبورستانها هم چنین باید از نقاط پر سروصدا؛ مثل، جاده‎های پر رفت و آمد، کارخانه های پر سروصدا و غیره به قدر کافی دور باشند تا سروصدا موجب هراس زنبورها و فراری شدن آنها نشود.

۶- اهمیت دور بودن کافی زنبورستان از نقاط مسکونی:

زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا ۱۲ کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند؛ ولی عمده پرواز آنها در حوالی باغ یا مزرعه ای است که کندوها در آنها مستقرند. به هر حال هرچه زنبورستان به منازل مسکونی یا کارخانه ها و غیره نزدیک تر باشد، امکان عبور و مرور مردم در اطراف زنبورستان و پرواز زنبورها به طرف منازل مردم بیشتر می شود و در نتیجه امکان نیش خوردن مردم بیشتر می شود. بنابراین برای جلوگیری از این امر و پیشگیری از درگیر شدن با شکایات مردم، بهتر است زنبوردار مکان زنبورستان خود را در جایی دور از نقاط مسکونی یا رفت و آمد مردم انتخاب کند.

۷- تاسیسات لازم در زنبورستان های دایمی و اهمیت آن:

زنبوردار در بیشتر مواقع سال مجبور است کندوهای خود را در زنبورستان دایمی مستقر کند و در چند ماه از سال با کوچ به طرف نقاط شهد و گرده خیز، در زنبورستان سیار از چادر یا کانتینر به عنوان تنها تاسیسات ممکن استفاده کند. به هر حال اگرچه در هنگام کوچ احداث بناهای دایمی به عنوان انبار، اتاق کار و غیره، غیراقتصادی است؛ ولی در زنبورستان اصلی به حداقل تاسیسات لازم نیاز است که زنبور دار برحسب میزان سرمایه خود می تواند به احداث جایگاه تابستانی، جایگاه زمستانی، انبار، سرپناه، اتاق کار، اتاق ضدعفونی قاب ها، سرویس های بهداشتی و آبشخوار اقدام کند. بی تردید احداث هریک از مکان های مذکور هزینه بردار است، اما ایجاد هریک از آنها سبب سهولت کار، رعایت بهداشت فردی و بهداشت زنبوران و نیز کسب اطمینان بیشتر از خطر سرقت عسل یا وسایل زنبورداری می شود.

۸- اهمیت رعایت فاصله زنبورستان ها از هم:

حداقل فاصله لازم به رعایت زنبورستانهای مختلف از یکدیگر در هر منطقه ۶ کیلومتر است. چنانچه این فاصله کمتر شود، به خصوص اگر منطقه پوشش گیاهی چندان خوبی نداشته باشد، چند مشکل اساسی پیش خواهد آمد:

1. به علت ظرفیت اندک منابع شهد و گرده و ملاقات زنبورهای زنبورستان های مختلف از گل های منطقه، میزان جمع آوری شهد و گرده و تولید عسل در دو زنبورستان مجاور و نزدیک به هم کمتر می‌شود.

2. به علت گرده افشانی بیش از حد موردنیاز، بیشتر گل‎ها به میوه یا بذر تبدیل می‌شوند و چون ظرفیت غذادهی ریشه به اندام های مختلف گیاه محدود است، تمام میوه های تشکیل شده قادر به دریافت مواد غذایی کافی نمی‌شوند و در نتیجه ریزتر باقی می مانند و لذا از مرغوبیت محصولات باغی کاسته می شود.

3. امکان رفتن اشتباهی زنبورهای یک زنبورستان به زنبورستان دیگر و شیوع بیماری و همچنین غارت وجود دارد.

اما اگر منطقه پوشش گیاهی خوبی داشته باشد، به طوری که بتواند شهد و گرده کافی برای زنبورستان های مجاور تولید کند، ضمن این که کماکان امکان شیوع بیماریها و غارت وجود خواهد داشت، ممکن است زنبورستان ها بتوانند عسل کافی تولید کنند. به هر حال مقررات و منافع زنبورداران حکم وی که حداقل فاصله ۶ کیلومتر از زنبورستان های دیگر را رعایت کنند.

۹- نیاز زنبورستان به حصار:

برای جلوگیری از ورود اشخاص متفرقه و حیوانات اهلی به محوطه استقرار کندوها، بهتر آن است که اطراف زنبورستان با کوبیدن پایه های چوبی و چند ردیف سیم خاردار محصور شود. البته در شرایطی که زنبورستان نگهبان نداشته باشد، چنین حصاری مانع از ورود سارقین عسل و کندوها نمی شود. لذا در مناطق غير امن، علاوه بر حصار سیم خاردار، به طور دایم باید خود زنبوردار یا فردی به عنوان نگهبان در زنبورستان حاضر باشد.

۱۰- میزان نزدیکی زنبورستان به جاده:

بهتر است محل دایمی و حتی موقتی زنبورستان به گونه ای انتخاب شود که امکان استفاده از وسایلی چون کامیون و وانت برای بارگیری و تخلیه کندوها و وسایل وجود داشته باشد. البته از این نقطه نظر، بهترین مکان درست لب جاده است، ولی به علت ضرورت رعایت فاصله مناسب از جاده، محل زنبورستان باید در فاصله مناسبی از جاده انتخاب شود که هم مشکلات نزدیکی به جاده را نداشته باشد و هم بتوان کندوها و وسایل را با ماشین از جاده به آن نقطه حمل کرد.

محقق در سمیناری که در خصوص زنبور عسل در دانشگاه گیلان داشت، در وقت پرسش و پاسخ، یک دانشجو که به حرفه زنبور داری نیز اشتغال داشت، موضوع میزان نزدیکی زنبورستان به جاده آسفالته را چنین بیان داشت: در فصل گرما که قیر جاده‎های آسفالت شل می شود، چنانچه زنبورستان به حد کافی از جاده آسفالته دور نباشد، زنبورها مقادیر قابل توجه ای از قیر آسفالت را با خود به کندو می آورند که این امر موجب بروز تلفات سنگین در کلنی‎ها می شود. البته مؤلف با چنین اظهاری در منابع مورد مطالعه برخورد نکرده است. اما جا دارد که در مورد محل استقرار زنبورستان، موضوع فاصله لازم به رعایت از جاده های آسفالته و میزان تلفات احتمالی (طبق تجربه آن دانشجوی محترم)، به عنوان یک سوژه تحقیقاتی مورد تحقیق قرار گیرد.

۱۱- بهترین مناطق استقرار زنبورستان:

بی تردید بهترین مکان استقرار یک زنبورستان در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبور عسل گرده افشانی شود. در این صورت علاوه بر تولید عسل برای زنبوردار، محصولات کشاورز یا باغ دار هم به قدر کافی گرده افشانی می‌شود و چندین برابر زمانی که زنبور عسل وجود نداشته باشد، محصول نصیب باغ دار یا کشاورز می شود. لذا طبیعی است که کشاورز و باغ دار باید به پاس خدمتی که زنبوردار به وی می کند و محصولش را چندین برابر می‌کند، جزیی از سود حاصل از گرده افشانی زنبورها را به عنوان کرایه زنبورستان به زنبوردار بدهد.

۱۲- استقرار زنبورستان در کنار دریا یا رودخانه:

چنانچه زنبورستان در ساحل دریا یا رودخانه مستقر شود، زنبورها برای نوشیدن و جمع آوری آب به طرف آنها رفته و معمولا جریان آب رودخانه یا امواج دریا بیشتر زنبورها را غرق می‌کند و به این ترتیب خسارت سنگینی به جمعیت کلنی‎ها وارد می‌شود. به همین لحاظ مکان زنبورستان نباید در حاشیه رودخانه یا نزدیک دریا انتخاب شود و برای تامین آب مورد نیاز زنبور‎ها، باید از چند آبشخوار ثابت یا متحرک در محوطه زنبورستان استفاده شود و در تابستان آب در داخل کندوها قرار داده شود.

۱۳ – سطح زنبورستان و استقرار کندوها روی پایه یا سکو

سطح زمین زنبورستان باید دست کم ۳۰ سانتی متر بالاتر از زمین های اطراف باشد. چنان چه مقدور باشد که در محوطه زنبورستان شن ریزی شود، مطلوب است. زنبوردار باید از ریختن ماسه روی سطح زمین زنبورستان خودداری کند و هرگز زنبورستانش را روی زمین پوشیده از ماسه مستقر نکند، زیرا ماسه به زیر شکم زنبورها می چسبد و پرواز آنها را دشوار می‌کند. همچنین در اراضی ساحلی دریا یا رودخانه، سطح زنبورستان باید به قدر کافی بالا باشد که خطر آب گرفتگی وجود نداشته باشد.در زنبورستان تحت هر شرایط و به خصوص در نقاط پرباران، نباید کف کندوها را مستقیما روی سطح زمین قرار بدهید، بلکه توصیه می شود کف کندوها روی پایه های مناسب، سنگ بلوک یا جعبه های مطمئن مستقر شود تا رطوبت زمین موجب پوساندن تخته کف کندوها و نیز باعث انتقال سرما به داخل کندوها نشود. سطح زنبورستان نباید آسفالت یا بتنی باشد، زیرا در زمستان ممکن است آب در محوطه جمع شود و اگر آسفالت باشد، در تابستان با تابش خورشید گاز و بوی بد متصاعد می شود و زنبوران را ناراحت می‌کند و فراری می‌دهد.

۱۴- فاصله کندوها از هم در یک زنبورستان:

علاوه بر ضرورت رعایت فاصله ۶ کیلومتر بین زنبورستان های مختلف، داخل یک زنبورستان هم باید فاصله کافی بین کندوها رعایت شود تا از غارت و رفتن اشتباهی زنبورها به کلنی‎های رعایت مجاور و برهم خوردن تعادل غذایی و جمعیتی کلنی‎ها جلوگیری شود. در یک زنبورستان رعایت فاصله حداقل ۵ /۲ متر بین دو کندو ضروری است.

۱۵- مکان زنبورستان در رابطه با سمپاشی باغ ها و مزارع:

تحت چنان شرایطی، کشاورز و باغ دار نه تنها از استقرار زنبورستان زنبوردار در ملکش ممانعت نخواهد کرد، بلکه به علت وفور متقاضی، امکان تعیین اجاره بها برای هرکندو وجود خواهد داشت که کشاورز یا باغ دار باید به زنبوردار بپردازد. به این ترتیب زنبوردار از سرگردانی نجات می‎یابد و علاوه بر تولید بیشتر عسل، با گرفتن کرایه از باغ دار یا کشاورز درآمدش بسیار بیشتر خواهد شد.

۱۶- جهت استقرار کندوها در زنبورستان:

چنانچه منطقه ای که زنبورستان در آن مستقر است، بادخیز نباشد، می توان کندوها را به گونه ای در زنبورستان مستقر کرد که سوراخ پرواز آنها به سمت مشرق یا جنوب باشد. در این صورت، با طلوع خورشید، نور به سمت جلوی کندوها می‌تابد و زنبورها زودتر فعالیت روزانه را آغاز می‌کنند. در مناطق بادخیز، سوراخ پرواز باید در جهت مخالف وزش باد باشد تا به خصوص در زمستان باد سرد به داخل کندوها وزیده نشود و در سایر مواقع نیز موجب ناراحتی زنبورها نشود.

۱۷- محافظت کندوها از عوامل نامساعد جوی و محیطی زنبورها:

با قابلیت خوشه شدن در هوای سرد، قابلیت تحمل آنها در مقابل سرما بیشتر از گرما است. در شرایط تابش مستقیم نور خورشید به سقف کندوها در تابستان، باتوجه به محدود بودن قدرت زنبورها در تهویه هوای داخل کندو، درجه حرارت داخل کندو بالا می رود و در نتیجه موم شان ها برحسب شدت گرما ذوب می شود و عسل موجود در آنها جاری می شود و از کف کندو به زمین می‌ریزد و این امر سبب جلب زنبورهای دیگر و بروز غارت می شود. همچنین با بالارفتن بیش از حد درجه حرارت داخلی کندو، زنبورها آماده بچه دادن می شوند که این امر خساراتی در بر دارد.

کندو را هرگز نباید نزدیک منابع روشنایی مثل تیر چراغ برق قرار داد و فاصله آن ها تا یک منبع روشنایی باید به میزان ۵۰ متر رعایت شود، به طوری که منبع روشنایی در عقب کندوها باشد. کندوها را در تابستان حداقل به میزان ۵ /۲ متر از هم و در زمستان به میزان ۵/ ۰ متر از هم مستقر کنید تا حتی الامکان از ورود اشتباهی زنبورها به کندوهای غیرخودی ممانعت شود.

زنبورها را هرگز در پناه یک دیوار و مقابل خورشید قرار ندهید، زیرا در تابستان با افزایش سریع درجه حرارت داخل کندو می‌شود، و در زمستان دراثر تابش خورشیدی قسمت جلوی کندو گرم می‌شود و زنبورها به خیال مناسب شدن هوا از کندو خارج می‌شوند و ممکن است از سرما تلف شوند.

اگر در زمستان برای محافظت کلنی ها می‌خواهید آن ها را در پناه دیوار و مقابل خورشید قرار دهید، اولا باید فاصله ۵ /۰ متر بین دو کندوی مجاور را حفظ کنید، ثانية این فاصله را با گونی های پر از کاه یا پوشال پر کنید. همچنین بهتر است بالای دیوار موردنظر سرپناهی ایجاد کنید تا باران روی گونی ها نریزد؛ در غیر این صورت گونی های خیس شده با آب در شب یخ می زنند و موجب انتقال سرما به داخل کندوها می‌شوند و در روز با تابش خورشید یخ آنها ذوب می‌شود و باعث خیس شدن زمین و جذب رطوبت توسط کف و دیواره های کندو می‌شود که این امر به سردشدن بیشتر کندوها در شب کمک می‌کند.

۱۸ – مسافت مکان جدید زنبورستان تا مکان قبلی:

شعاع پرواز مفید زنبور عسل به ۲ کیلومتر و شعاع پرواز دور آن به ۶ کیلومتر و گاهی به ۱۲ الی ۵ /۱۳ کیلومتر می‎رسد. برای جلوگیری ازمراجعت زنبورها به مکان زنبورستان قبلی، مکان زنبورستان جدید تا قبلی باید بیش از ۶ کیلومتر فاصله داشته باشد.

۱۹ – نکات لازم به رعایت در نقاط جنگلی:

اگر در نظر دارید زنبورستان خود را به حاشیه یا داخل یک جنگل كوچ دهید، باید مکان آن دور از درختان خشک و کوره های زغال باشد. زیرا درختان خشک دراثر وزش باد، احتمال افتادن دارند و کوره های زغال گاه باعث حریق می‎شوند. هم چنین مکان زنبورستان در جنگل بایست طوری باشد که زنبورها امکان پرواز آزاد داشته باشند. برای جلوگیری از خطر حمله حیوانات وحشی نیز زنبوردار باید مسلح باشد، زیرا در جنگل حیواناتی مثل خرس ممکن است به سراغ کندوها بیایند و ممکن است برای خود زنبوردار خطر آفرین باشد.

۲۰- چگونگی استقرار کندوها در دامنه ها و سراشیبی ها:

گاه زنبوردار صلاح می بیند مکان زنبورستان خود را در دامنه یک تپه یا کوه یا مکانی شیب دار برپا کند. انتخاب این مکان‌ها برای زنبورستان مانعی ندارد، مشروط بر این که کف کندو بر روی پایه و به حالت کاملا افقی قرار گیرد.

چنان چه کندو به طور کج مستقر شود، امکان نفوذ آب به داخل آن و امکان جاری شدن عسل از درون حجرات شان‎ها وجود دارد. علاوه بر آن، استقرار کندو به صورت كج برخی از رفتارهای زنبوران؛ از جمله، موم بافی و حجره سازی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نیز رفت و آمد آنها را مختل می کند. چنان چه آب به داخل کند و نفوذ کند، با گرده های پراکنده در کف کندو مخلوط و موجب فساد کرده و ایجاد شرایط مناسب برای رشد پروانه موم خوار می شود. هم چنین کج بودن کندو در اثر استقرار روی یک سطح شیب دار، ممکن است باعث ریختن شربت از ظرف شربت خوری و تشویق زنبوران دیگر کلنی‎ها به غارت شود.

۲۱- رابطه تعداد کندو و مساحت زنبورستان:

تعداد کندوهای زنبوردار باید در تناسب با مساحت زنبورستان باشد. چنانچه از حیاط یک خانه روستایی یا ویلا به عنوان زنبورستان استفاده می شود، دیوارها نباید از ۲ متر مرتفع تر باشد. همچنین فواصل بین کندوها به میزان حداقل۵/ ۲ متر از هم باید رعایت شود.

۲۲- مناطق پرباران و بادخیز:

در مناطق پرباران ممکن است در بیشتر مواقع سال هوا بارانی یا ابری باشد که زنبورها در این دو حالت به خارج کندو پرواز نمی‌کنند. البته در شمال ایران، علی رغم بارانی یا ابری بودن هوا در پاییز و زمستان و اوایل بهار، درست در هنگام جریان شدید شهد در طبیعت؛ یعنی، اواسط بهار تا اوایل تابستان، هوا کمتر بارانی یا ابری می‎شود و باتوجه به روزهای فراوان آفتابی در بهار و تابستان و طبیعت غنی از شهد و گرده، زنبور داری به طور موفقیت آمیز امکان پذیر است. در نقاط بادخیز؛ مثل، منجیل در استان گیلان، با توجه به وزش تندباد در بیشتر روزهای سال، زنبورداری موفق نخواهد بود؛ زیرا زنبورها تحت شرایط بادهای تند از کندو خارج نمی‌شوند.

۲۳- نحوه استقرار کندوها در زنبورستان:

محل استقرار کندوها در زنبورستان باید به گونه ای طراحی شود که زنبورهای پرواز کننده از کندوهای مختلف مانعی در جلوی زنبور های دیگر نباشند. به همین جهت در استقرار کندوها طرح هایی چون زیگ زاگ، مربعی، گروهی، موازی و غیره را ممکن است عملی کرد.

۲۴- سایر موارد قابل توجه در خصوص مکان زنبورستان:

کاشتن درختانی چون بیدمشک، سیب، اقاقیا، بادام، گیلاس، افرا و غیره در محوطه زنبورستان های دایمی، علاوه بر مفید واقع شدن به عنوان بادشکن، به خصوص در اوایل بهار به عنوان منابع دانه گرده برای پرورش نوزادان اهمیت خاصی دارد. همچنین کشت گیاهان علوفه ای شهدزا؛ مثل، شبدر، اسپرس، یونجه و غیره ارزش خاص خود را دارد.

علف های هرز محوطه زنبورستان باید درو شود تا از پرواز مستقیم زنبورها ممانعت نشود و کار کردن در زنبورستان مشکل نشود و انتقال بیماری به داخل کندوها از طریق آنها ممکن نشود. در صورت امکان، استفاده از جایگاه های زمستانه برای استقرار کندوها و محافظت آنها از باران، سرما و غیره مفید است. جایگاه های زمستانی را می توان با مصالح ساختمانی با استفاده از چوب و دیگر مصالح مناسب برای انبارهای روستایی بنا کرد.

۲۵- زنبورستان ها در مناطق گرمسیری:

زنبور عسل در حرارت ۱۶ تا ۳۲ درجه سانتی گراد در حداکثر فعالیت است و در ۳۴ تا ۳۹ و درجه سانتی گراد و ۱۶ تا ۸ درجه سانتیگراد به تدریج از فعالیت آنها کاسته می شود و در دمای محیط کمتر از ۸ درجه سانتی گراد و بیشتر از ۳۹ درجه سانتی گراد، از کندو خارج نمی شود. بنابراین در بیشتر نقاط گرمسیری کشور ما دمای محیط در زمستان مناسب فعالیت شدید زنبوران عسل است و به تدریج که در اواخر بهار هوا رو به گرمای شدید می گذارد از شدت فعالیت آنها کم می شود. لذا در مناطق گرمسیری قبل از رسیدن فصل گرما و پس از قوی شدن جمعیت و تولید بچه باید زنبورستان را به نقاط ییلاقی کوچ داد. به این ترتیب زنبورداران مناطق گرمسیری پس از زمستان بهار مانند مناطق گرمسیری، در بهار به ییلاقات می روند و لذا مدت ذخیره عسل آنها به مراتب طولانی تر از زنبورداران سایر نقاط است که در زمستان به نقاط گرمسیر کوچ نمی کنند.

۲۶ – شرایط مکانی یک زنبورستان خوب:

یک زنبورستان مطلوب بایست در مکانی با خصوصیات زیر مستقر شود:

روباز و آفتابگیر و حتی الامکان دور دست و خارج از مجاورت با مردم باشد. تا کندوها روی سکو قرار گیرند تا در آنها تهویه و زهکشی به خوبی انجام شود.
منبع آب سالم در نزدیکی زنبورستان وجود داشته باشد.
در مجاورت منابع غنی گرده و شهد گیاهان گلدار باشد.
سوراخ پرواز کندوها بایست پشت به باد یا خلاف جهت باد باشد. یا بهتر است محل زنبورستان بادخیز نباشد. یا اتاقی برای نگهداری وسایل زنبور داری در زنبورستان وجود داشته باشد.
محل زنبورستان بایستی دور از مناطق پرتردد باشد، زیرا برخی از مردم از زنبور می‌ترسند و بعضی نیز ممکن است برای خسارت زدن به زنبوردار، به کندوها آسیب برسانند. این دسته بیشتر کسانی هستند که از زنبور هراس دارند و وجود کندوهای زنبور را در مجاورت محل زندگی مخل آسایش خود می‌پندارند و با خسارت زدن عمدی به کندوها، مایلند زنبوردار را مجبور به انتقال کندوهای خود کنند. کندوها، بخصوص برای شیطنت بچه ها وسوسه انگیزند بچه ها دوست دارند با دستکاری کندوها و عصبانی کردن زنبورها رفتار زنبورها را تجربه کنند آنها این کنجکاوی را تا حد برگرداندن یک کندو و فرار کردن و از دور مشاهده کردن رفتار زنبورها ممکن است تجربه کنند.
سوراخ پرواز کندوها در یک جهت نباشد، زیرا ممکن است زنبورهای یک کندو به کندوی دیگر رفته و خطر انتشار بیماری و آفات را افزایش دهند. بنابراین بهتر است سوراخ پر وآر کندوها نسبت به هم زاویه ای داشته باشد و در همه حال برخلاف جهت وزش باد قرار گیرند زیرا زنبورها سرما را به خوبی تحمل می‌کنند، ولی کوران هوا به داخل کندو برای آن ها کشنده است.

در اطراف زنبورستان هیچ زنبوری حساس به دفاع از کندو نیست. در مزرعه نیز زنبور تمایلی به نیش زدن ندارد. در واقع اگر زنبور عسل مورد آزار قرار نگیرد، نیش نمی زند و اغلب حتی وقتی خشمگین می‌شود، به سرعت فرار می‎کند و به ندرت ممکن است شخصی در منطقه ای دور از کندو، از زنبور عسل نیش بخورد. ضمنا بسیاری از اوقات این زنبوران وحشی (Wasp) هستند که مردم را نیش می زنند، نه زنبوران عسل!

متاسفانه بیشتر مردم فرق بین زنبوران وحشی و زنبور عسل را نمی دانند و به همین دلیل حتی از زنبورهای عسل همچون عقرب می ترسند و همچون پشه تنفر دارند. مردم عسل این حشره مفید را به عنوان مادهای مغذی می‎خورند و حتی آن را شفای بسیاری از امراض می دانند و در تهیه برخی از ضمادها از عسل استفاده می کنند و مهم تر آن که میوه های فراوانی را که محصول گرده افشانی این حشره است میل می کنند، اما علی‎رغم این همه نعمات خداوند که توسط این حشره به آن ها می‌رسد، باز هم از خود او می ترسند و حتی به خود زحمت شناسایی این حشره و قائل شدن تفاوت بین آن و زنبوران وحشی را نمی دهند و به راستی که این یک تنبلی، بی انصافی و خودخواهی بشر است.

زنبورداران حرفه ای اغلب کندوهای خود را در یک جنگل و به منظور حمل و نقل آسان نزدیک یک جاده خوب طوری مستقر می کنند که از دید مردمی که در جاده رانندگی می کنند مخفی باشد.

قرار دادن کندوها در معرض تابش خورشید:

اگر کندوها هنگام صبح در اثر تابش نور خورشید گرم شوند، زنبوران کارگر مزرعه، صبح زود به مزرعه پرواز می‎کنند و تا هنگام غروب آفتاب کار خواهند کرد. این موضوع مخصوصا در فصول بهار و پاییز که مواقع خطرناکی برای زنبور عسل محسوب می‌شود، باید رعایت شود. کلنی‌هایی که با تابش آفتاب گرم می شوند و تعداد زیادی زنبوران مزرعه رو دارند، بسیار بیشتر از کلنی‎های موجود در سایه باتعداد کمتری زنبوران مزرعه رو، عسل تولید می‎کند. زنبوران درون کلنی، دمای لازم برای پرورش تخم ها و لاروها را در حدود ۵ / ۳۳ درجه سانتی گراد تامین می‎کنند. اگر کندوی زنبوران گرم و خشک باشد، تعداد کمتری زنبور برای حفظ این دما کافی است. حفظ دمای یکنواخت درون کلنی، برای کنترل بیماری هایی که هنگام پایین رفتن دما بروز می کنند، حیاتی و مهم است. بیماری های خطرناکی؛ مثل، لوک اروپایی و بیماری ویروسی لارو کیسه ای، تنها درکلنی های تحت تنش بروز می کنند. تنش سرما که به دلیل نامناسب بودن مکان به یک کندو وارد می شود، به راحتی توسط زنبوردار قابل برطرف کردن است.

در چه مواقعی کلنی حالتی متعادل و طبیعی دارد؟

کلنی زنبورها، حالتی وابسته به جو دارد. به طور مثال، در روزهای گرم که کلنی قادر به ادامه فعالیت عادی خود باشد، زنبوران درون آن کمتر به نیش زدن تمایل دارند. زنبورداران باتجربه تفاوت رفتار نیش زنی را در زنبوران بین زمان های آفتابی و ابری تصدیق می کنند. (زنبورها همیشه در آفتاب کامل، رفتاری متعادل و آرام دارند).

تهویه کندو و زهکشی مناسب مکان زنبورستان اهمیت زیادی دارد. کندوهای مرطوب با کف خیس برای نگهداری دمای مطلوب پرورش نوزادان، مناسب نیست و باید به خاطر داشت که یک کندوی خشک، کندوی سالم تری است.

زنبورها از عسل یا خوراک مصنوعی تغذیه می کنند و آب می نوشند و مثل سایر موجود زنده مقداری آب از بدن خود دفع می‌کنند. هدایت این آب به خارج از کندو مهم است. اگر در بخش پرورش نوزادان یا نزدیک به آن، درصد رطوبت زیاد باشد، دمای آن بخش کاهش یافته و برای زنبوران پرستار مشکل ساز می‌شود.

بهترین مکان استقرار زنبورستان:

در مجاورت تپه ای است که شیب آن به طرف شرق با جنوب و عاری از درخت باشد، زیرا درخت روی کندوها سایه می اندازد. همچنین درختان که به عنوان بادشکن کاشته می شوند، نباید روی زنبورستان ایجاد سایه کنند. در صورتی که زنبورها در مکان نامطلوب نگهداری شوند، زنبوردار باید برای رفع مشکلات، سخت تر کار کند.

زنبورها از آب برای رقیق کردن عسلی که به لاروها تغذیه می کنند و نیز برای تهویه هوای داخل کندو استفاده می‎کنند. کمبود آب در بهار ممکن است برای کلنی زنبور عسل خطرناک باشد. به همین دلیل باید همواره آب سالم در نزدیکی زنبورستان وجود داشته باشد. بهتر است تخته ای را به طور مایل در کنار دیواری قرار داد و یک منبع آب سالم؛ مثل، شیلنگی که به شیر آب وصل است را با فشار کم از بالای آن جاری ساخت. در این صورت، زنبورها به راحتی روی تخته می‌نشینند و آب می‌نوشند. آب راکد حاوی عوامل میکروبی و بیماری زا است. لذا توصیه می‎شود همواره از آب جاری و غیر ساکن استفاده شود. در مکان آبگیری تعداد زنبورها به طور فزاینده ای در ماه های اسفند و فروردین افزایش یافته و سپس تا اواسط مردادماه مرتبا کم می‌شود. در این هنگام که شهد موجود در طبیعت کم است، دوباره تعداد زنبورها افزایش می‌یابد که این افزایش حاکی از نیاز زنبورها به آب است.

زنبور داری که کندوهای خود را نزدیک منبع آب سالم قرار می دهد، محصول عسل بیشتری نصیبش می شود. یک کلنی زنبور که در حدود ۴۵ کیلوگرم مازاد عسل برای زنبوردار تولید می کند، مسلما بیش از پنج برابر مقدار عسل مورد نیاز خود را تولید کرده است. عسل غذای اصلی زنبوران بالغ است.

گرده منبع پروتیین است و در پرورش نوزادان مورد استفاده قرار می گیرد. گرده همان نقشی را در زندگی زنبور بازی می کند که گوشت در زندگی گوشتخواران. برای پرورش یک زنبور جوان، تقریبا یک حجره عسل و یک حجره گرده موردنیاز است. کلنی هایی که بیش از مقدار موردنیاز خود عسل تولید و ذخیره می کنند، در شعاع ۵/۲ کیلومتری از کندو پرواز می کنند. وجود گیاهان طبیعی قابل دسترسی مثل علف های هرز، برای زنبوران مزرعه از واجبات زنبورداری است. حتی در بهترین مناطق آب وهوایی، چنان چه گیاهان کافی وجود نداشته باشد، کلنی‎ها عسل زیادی تولید نمی کنند توجه به این حقیقت، رمز اصلی در زنبورداری است.

7.2 مهمترین گیاهان شهدزا و گرده زای ایران:
شرح گیاهان مهم شهدزا و گرده زای ایران از آن جهت اهمیت دارد که زنبورداران باید اطلاعات دقیقی از آنها برای تولید بهتر داشته
باشند. ابتدا گیاهانی با شهد و گرده فراوان و به تدریج گیاهانی با شهد و گرده کمتر شرح داده میشود.گیاهانی با شهد و گرده فراوان و
پوشش کم وجود دارند که نمی توانند منابع تولیدی قابل توجهی باشند.

از طرفی گیاهانی با شهد و گرده کم و پوشش زیاد مشاهده میشود که شاید شهد و گرده قابل توجهی نداشته باشند ولی شناخت این گیاهان می تواند برای زنبورداران مفید باشند.

گیاه شهدزا و گرده زای آلبالو:

مشخصات : درخت کوچکی با ارتفاع حداکثر 10 متر ، پوست تنه آن تیره ، شاخه های جوان ابتدا سبز و سپس قهوه ای ، برگ ها سبز و روشن ، براق ، صاف ، تخم مرغی شکل با قاعده قلبی ، پشت برگ خزی به ابعاد 6-5*8-6 سانتی متر که با دمبرگی به طول 3 سانتی به شاخه ها متصل می شوند . گل ها سفید و معطر ، میوه فت ، تخم مرغی ، صاف ، ابتدا زرد و سپس سرخ و سیاه و ترش مزه است.شهد خوبی تولید کرده که مورد توجه زنبور عسل است . شهد معطر بوده و ازمحل نوش جای که بین پرچم ها و مادگی قرار دارد تشرح می شود ، مانند گیلاس در اوایل بهار گل داده و گرده تولید میکند که به تقویت کندوهای زنبورعسل کمک می‌نماید . میزان قند شهد آن براساس گزارش و انسل (1994)،8/25 و یاتون (1959)، 28 درصد است . میزان تولید عسل در هر هکتار بین 25 تا 50 کیلوگرم است.

محل رویش :

در جنگل های ارسباران ، لرستان ، کردستان ، بختیاری ، همدان ، و کرج رویده و بصورت پرورشی در باغ های مناطق مختلف ایران کاشته میشود . اصل آن آسیای صغیر است . در تمام اروپا ( به جز اروپای شمالی ) ، بخشی از اسکاندیناوی ، شمال آفریقا آمریکای شمالی و بطور کلی در اغلب کشورهای معتدل وجود دارد.

تاریخ گل دهی : فروردین
میزان گرده : خوب
رنگ عسل : زرد متمایل به قهوه ای

گیاه شهدزا و گرده زای سیب:

مشخصات : درختی به ارتفاع 10-5 متر ، گل سفید ، صورتی یا قرمز لعلی ، برگ تخم مرغی ، نوک دارو با کرک های مایل به سفید یا خاکستری و مقاوم به سرما ( حتی در برابر سرمای پایین تر از30درجه زیرصفر ) بوده و از درختان بومی آسیا است که در سطح وسیعی در نقاط مختلف جهان با درجه حرارت های مختلف کاشته میشود.بیش از صد نوع مختلف داشته و فقط تعداد کمی از نژادهای اصلاح شده آن توسط باغداران کاشته میشود . عمر درخت سیب تا 200 سال نیز گزارش شده است.

زمانی که شکوفه های سیب پراز شهد بوده و شرایط جوی نیز خوب است ، زنبورها با علاقه زیادی شهد جمع آوری میکنند.قند شهد سیب 2/46 درصد است. گل در اوایل بهار باز شده و ارزش زیادی برای پرورش نسل زنبور عسل دارد.کندوهای قوی میتوانند شهد خوبی از آن برداشت کنند. متوسط زمان گل دهی سیب 9روز است.هوای سرد سبب طولانی شدن و هوای گرم و خشک باعث کوتاه شدن زمان گل دهی سیب میشود.زنبورها حدود 9 صبح گل های سیب را ملاقات میکنند.سیب های پاکوتاه تعداد شکوفه بیشتری دارند و شهد بیشتری تولید میکنند.شهد از پایه ستون پرچم ها ترشح میشود . باغداران نیز برای گرده افشانی سیب به زنبور عسل نیاز دارند.سم پاشی باغ های سیب در زمان گل دهی علاوه بر صدماتی که به شکوفه ها زده باعث مرگ زنبور عسل نیز میشود.برداشت روزانه 5 تا 7 کیلوگرم عسل از باغ سیب برای کندو گزارش شده است.باید توجه داشت که دوره گل دهی سیب کوتاه بوده و هوا در این دوره اغلب برای فعالیت زنبور عسل مطلوب نیست.میزان تولید عسل در هر هکتار بین0تا50کیلوگرم‌گزارش‌شده‌است.

محل‌رویش:

دراکثر کشورهای معتدل جهان و همچنین در نقاط مختلف ایران به صورت پرورشی کاشته میشود.در ارتفاع بیشتر از 1400 متر نمی روید.

تاریخ گل دهی:فروردین تا خرداد ( بعضی مناطق تا اردیبهشت )
میزان شهد : متوسط
میزان گرده : خیلی خوب
رنگ عسل : کهربایی روشن

گیاه شهدزا و گرده زای گلابی:

مشخصات : این درخت در مناطق سردسیر کوهستانی لطیف و شاداب باقی می ماند . گل ها سفید و دسته ای میوه انواع پرورشی آن درشت،مخروطی شکل،گوشتدار،شیرین یا شیرین و ترش و آبدار، در داخل میوه دانه ها قرار دارد. دانه ها شبیه به سیب بوده ولی لعاب ندارند.ریشه عمودی مخروطی و ضخیم به زمین فرو میرود.تکثیر از طریق پیوند بوده،پیوند گلابی روی پایه به بعد از5-4سال میوه می دهند و اگر روی پایه حاصله از بذر پیوند شوند حدود 12 سال بعد میوه میدهند.در زمین ها و خاک های خشک معمولا از سرخ و لیک Aubepine به عنوان پایه مادری استفاده میشود.

زمان شکوفایی گل های گلابی زودتر از سیب بوده گل دهی یک هفته طول میکشد.زمان باز ماندن گل کوتاه بوده و زنبورها را چندان به خود جلب نمی کند.زیرا درصد قند شهد گلابی پایین بوده و بین 4 تا 25 درصد است،اگر در همان زمان گل های دگیری باز باشد زنبورها ترجیح می دهند به سراغ گل هایی بروند که میزان قند شهد بالاتری دارند .
نوش جای به صورت 5 منفذ کوچک شکاف مانند در صفحه پهنی بین گلبرگ و پرچم ها است.در واریته Winter Nelis 9/9 درصد ودر واریته Bartlett 9/7 درصد قند دارد . براساس گزارش اسکولین و وانسل با استقرار زنبورعسل در 23 هزار هکتار باغ گلابی در منطقه اروگان،عسل اختصاصی از گلابی به دست نیاورده و آن را به علت شرایط نامساعد اقلیمی ذکر کرده اند و نتیجه گرفته اند زنبور عسل گلابی را فقط به خاطر گرده ملاقات میکند.گل های گلابی گرده زیادی تولید می کنند.میزان تولید عسل از یک هکتار باغ گلابی بین صفر تا 25 کیلو گرم گزارش شده است. Corner در سال 1946 تعداد 4 کندو برای گرده افشانی یک هکتار باغ گلابی را پیشنهاد کرد. میزان تولید عسل در هر هکتار بین صفر تا 25 کیلوگرم گزارش شده است

محل رویش:

در مناطق سردسیری کوهستانی و مناطق مختلف ایران از مرطوب و نیمه مرطوب استیپی و نیمه خشک کاشته می شود. گونه های وحشی در مناطق مختلف ایران ، دامنه های البرز و زاگرس می روید.

تاریخ گل دهی : فروردین
میزان شهد : کم
میزان گرده : خوب
رنگ عسل : زرد متمایل به قهوه ای

گیاه شهدزا و گرده زای بادام:

مشخصات :درختی با ارتفاع 8-6 متر ، ریشه قوی عمودی با تاج مدور که به گیاه امکان میدهد در شرایط نامساعد خاک و رطوبت کم نیز به حیات خود ادامه دهد.برگ ها ساده بیضی، باریک، دراز، نوک تیز،کمی موج دار به رنگ سبزکه در شاخه های تازه سال اول ظاهر می‌شوند.گل ها صورتی متمایل به ارغوانی با30-10 پرچم که روی شاخه های سال دوم ظاهر می‌شوند.گل ها قبل از برگها و خیلی زود بیرون می‌آیند.لذا در سالهایی که سرمای زودرس بهاره وجود دارد باعث سرمازدگی آنها می‌شود.دارای دو واریته عمده است ، بادام شیرین و بادام تلخ همچنین بادام منقا یا بادام کاغذی می‌باشد.در اوایل تشکیل میوه پوشش خارجی سبز رنگ و گوشت دار پوشیده از کرک میوه را چغاله بادام نامند.تکثیر بادام از طریق پیوند روی پایه بادام و گاهی روی پایه آلو است.این گیاه خاک های آهکی را به خاک های مرطوب و بدون زهشکی ترجیح میدهد.

درخت بادام در اوایل بهار خیلی زود به گل می‌نشیند در اوایل بهار که زنبورها نیاز به تقویت غذایی داشته و وضعیت مناسبی ندارند ارزشمند است.در بعضی از روزها با هوای سرد نامساعد فقط اجازه 1 تا 2 ساعت کار برای زنبور عسل فراهم میشود.معمولا زنبورداران ابتدا به بادامستان کوچ میکنند و پس از برداشت عسل،زنبورهای خود را به باغات پرتغال میبرند.عسل بادام مانند هلو از نظر طعم،کمی تند و زننده بوده و کیفیت خوبی ندارد.زنبورداران از آن فقط برای پرورش نسل استفاده کرده و گاهی آن را با سایر عسل ها مخلوط میکنند..شهد بادام در کنار تخمدان مادگی ترشح میشود و زنبور عسل در تمام روز به جمع آوری شهد میپردازد.
گرده گل را در حوالی ظهر جمع آوری می کند وقتی هوا مساعد نیست زنبورها فقط گل هایی را که نزدیک کندو بوده و گل هایی را که در قسمت های آفتابی قرار دارند ملاقات می کنند به همین دلیل پراکنده ساختن کندوها برای فعالیت یکنواخت آنها مهم است.میزان تولید عسل در هر هکتار بین صفرتا 26کیلوگرم گزارش شده است.

محل رویش :

در کرج،اطراف تهران،قزوین،خراسان،لرستان،کردستان،دشتکوه،میانه،قریه تپه میانه در خیرآباد،بین زنجان تو میانه مناطق مدیترانه ای وآسیای معتدله غربی کاشته میشود.

تاریخ گل دهی:فروردین
میزان شهد : کم
میزان گرده : خوب
رنگ عسل : زرد متمایل به قهوه ای
رنگ گرده : قهوه ای

گیاه شهدزا و گرده زای نسترن:

درختچه ای به ارتفاع 3-2متر،شاخه ها کمانی به رنگ سبز تیره، خارهای پراکنده خمیده با قاعده پهن، برگ معمولا دارای7- 5برگچه صاف و کبود رنگ،دندانه های اره‌ای نوک تیز کشیده رو به بالا،گاهی روی رگبرگ کمی کرکدار، و رگبرگ های پشت برگچه دارای تارهای غده ای،گل ها سفید یا صورتی به قطر8-2 سانتی متر کم و بیش خزی به طول 5/0-5/2 سانتی متر،میوه گرد تخک مرغی کوزه ای شکل کشیده،صاف با رنگ سرخ تیره یا روشن،محتوی دانه است.قسمت کوزه ای شکل متورم و قرمز رنگ را که میوه کاذب گل سرخ بوده سینورودن می نامند که مصرف دارویی دارد این گیاه دارای واریته های زیادی در ایران است.

گل های نسترن گرده فراوان و شهد کمی تولید می کنند که مورد توجه زنبور عسل است.تولید گرده خوب بوده و انتشار وسیع واریته های مختلف آن در کشور دارای اهمیت می‌باشند.

محل رویش :

درمناطق مختلف دامنه های البرز و دره کرج و زاگرس،در دامنه های کوه الموت قزوین در ارتفاع 2 هزار متری،در مشهد،نیشابور،اخلمد خراسان،در دامنه های دنا،سی سخت فارس،لرستان، اراک و همدان می روید.

تاریخ گل دهی : خرداد ، تیر
میزان شهد : کم میزان گرده : خوب

گیاه شهدزا و گرده زای هلو:

درختی به ارتفاع 5-4 متر با شاخه های متعدد و زاویه دار،پوست ساقه سبز براق،برگ ها بدون کرک و شفاف در بالا،دارای برآمدگی غده ای،گل ها قرمز یا صورتی به صورت منفرد،دوتایی یا بیشتر،پرچم 15تا30،شاخه ها زیاد،شکل میوه متنوع عموما گرد،سبز روشن ویا طلایی و قسمتی سرخ رنگ،روی سطح خارجی دارای کرک های نمدی است.

گل هلو فوق العاده مورد توجه زنبور عسل است.شهد از نوش جای کوچکی در قاعده جام گل خارج میشود به شکل یک حلقه بین گلبرگ و مادگی قرار دارد و طبق گزارش وانسل ( 1942 ) شهد آن دارای 9/28 درصد قند است.

محل رویش :

درجنگل های شمال غرب آذربایجان به صورت پرورشی می روید در اغلب مناطق ایران کاشته میشود . در اغلب مناطق جهان پرورش داده می شود .

تاریخ گل دهی : فروردین
میزان شهد : کم
میزان گرده : متوسط
رنگ شهد : زرد متمایل به قهوه ای
رنگ گرده : قرمز

گیاه شهدزا و گرده زای توت فرنگی:

گیاهی چند ساله با ساقه هوایی، گسترده روی زمین هنگام تماس با زمین ریشه نابجا تولید کرده از آن محل بوته جدیدی حاصل میشود. برگ به صورت سه برگچه‌ای و دمبرگ ها همه به یک نقطه وصل شده اند.گل ها به رنگ سفید، میوه مرکب شبیه توت ولی بزرگتر،آبدار، نرم شیرین و یا ترش می‌باشد.تکثیر از طریق بذر بوده و در مخلوطی از ماسه،خاک برگ و خاک در محل نیمه سایه کاشته میشود.پس از ظهور برگ در گل خانه به فاصله 10سانتی متر نشاء شده و در اوایل بهار به فاصله25 سانتی متر کاشته می‌شوند.میوه در مرداد برداشت می‌شود.روش دیگر،کاشت پایه هایی از بوته آن در اواسط تابستان است.

زنبورعسل شهد و گرده کمی از این گیاه جمع آوری می‌کند.تاکنون مطالعات و تحقیقی در این زمینه منتشر نشده است.

محل رویش :

در نواحی کوهستانی و نواحی شمالی به ویژه دامنه های البرز،آذربایجان،قره داغ(حسن بگلو)،عمارلو، داماش و ارتفاعات 2هزار متری می روید.

میزان شهد : کم
میزان گرده : متوسط
رنگ عسل : زرد متمایل به قهوه ای
رنگ گرده : زرد

گیاه شهدزا و گرده زای مرکبات:

مرکبات یک کلمه عربی است.اعراب توزیع کننده مهم این دسته از گیاهان در دنیا بودند.مرکز اصلی مرکبات را حوزه هند شرقی و شبه جزیره هند و چین و هندوستان است.مرکبات از زیر خانواده Aurantio deaef بوده . این خانواده با 1600 گونه و ارقام بی شمار در پنج قاره دنیا منتشر شده است.

نیمکره غربی و به خصوص آمریکا از بهترین مناطق تولید مرکبات در دنیا می باشند.منطقه مدیترانه در درجه دوم اهمیت است.نیمکره غربی و به خصوص آمریکا ازبهترین مناطق تولید مرکبات در دنیا می باشند.منطقه مدیترانه در درجه دوم اهمیت است.کشت مرکبات در دنیای متمدن غرب زیاد قدیمی نیست.نارنج به وسیله اعراب به ایران وارد شده احتمالا پرتغال نیز همزمان با آن وارد شده(به نارنج شیرین معروف بوده)سپس در دوره صفویه ارقام بهتری از پرتغال به سواحل جنوبی ایران وارد گردید.انواع دیگر مرکبات از طریق دریای عمان به ایران وارد شده و به نام لیمو عمانی شناخته شده است.عده ای از مرکبات از هند به وسیله مسافرین به جنوب وارد شده است.بعدها از عراق نیز واریته های جدیدی به خوزستان وارد شد.مرکبات شمال بیشتر از روسیه بوده که بعد با ورود از اروپا،لبنان و فلسطین،تنوع بیشتری پیدا کرد.گیاهانی درختی-علفی با برگ های یک درمیان،گل با کاسه مرکب از5-3 کاسبرگ پیوسته،گلبرگ ها جدا به تعداد8-4،پرچم ها زیاد با میله های پهن،میوه با پوست نیم گوشتی درون بر حاوی کرک های متورم و پر از مایع،میوه آبدار،مرکب از چند حجره،هر حجره با کرک های متورم حاوی مایع که دانه در گوشه ای از آن قرار می گیرد.پوست خارجی میوه دارای کیسه هایی پر از اسانس است.از این تیره76 گونه نوشته اند که در ممالک گرم کره زمین می رویند

پرتغال:

مشخصات : درختی با برگ های سبز،گل های سفید،گل ها و میوه معطر،در درجه حرارت کمتر از 5-4 درجه سانتی گراد زیر صفر در مدت طولانی از بین می‌رود. ارقام مختلف پرتغال از پیوند شکمی روی پایه های نارنج حاصل از بذر به دست می‌آید. نهال های بذری دیر بارور بوده ولی پوست میوه نازکتر و طعم شیرین تری دارند.

گیاهان این خانواده دارای شهد فراوانی بوده و بسیار جاذب زنبورعسل و سایر حشرات می‌باشند.هرگل در حدود20 میکرو لیتر شهد دارد.گونه های پرتغال،نارنج،لیموترش،گریپ فروت و نارنگی،به ترتیب شهد آنه ا11،15،15،تا18،16،22 درصد قند دارد.در اوایل فروردین زنبورهای عسل تازه از خواب زمستانی بیدار شده معمولا ضعیف و نیاز به تقویت دارند،شهد این گلها به رشد آنها کمک زیادی می نماید.

طبق گزارش تولار وقتی 400 کندو در مدت23روز از شهد گلهای پرتغال استفاده کردند.هر کندو در حدود 30 کیلوگرم عسل جمع آوری نمود و طبق گزارش دیگر یک کندوی قوی در مدت 10 روز توانسته در حدود 80 کیلوگرم عسل از باغ پرتغال جمع آوری نماید.باغ های مرکبات وسیع بوده و زنبورعسل در مدت کوتاهی به منابع شهد و گرده فراوانی دسترسی پیدا می کند،لذا موقع باز شدن شکوفه های پرتغال زنبورداران زیادی به این مناطق کوچ می کنند.عسل پرتغال دارای کیفیت خوب،جرم سنگین و معطر بوده و گرده خوبی دارد

در شمال و جنوب ایران در سطح وسیعی کاشته می شود.در مناطق مدیترانه ای با زمستان های نسبتا گرم به صورت پرورشی و زینتی کاشته می شود.

تاریخ گل دهی : فروردین
میزان شهد : خوب
میزان گرده : متوسط
رنگ گرده : آبی روشن

رنگ عسل : زرد روشن

8- محصولات کسب و کار پروزش زنبور عسل ( زنبورداری ):

1. عسل طبیعی : مایعی شیرین که از نتیجه بالاآوری و تغییرات آنزیمی توسط زنبور عسل از قند موجود در میوه ها ، درختان و گل ها یا از شکر ( عسل غیر طبیعی) بدست می‌آید.
2. ژل رویال : ژل رویال یکی از فرآورده های صنعت پرورش زنبور عسل است که کاربردهای بسیار فراوانی در زمینه طبی و پزشکی داشته و قیمت هر کیلو ژل رویال حدود 12 میلیون تومان می‌باشد. در هر دوره می‌توان حدود 100 الی 200 گرم ژل رویال از کندوهای عسل بدست آورد.
3. زهر زنبور عسل: یکی از فراورده های با ارزش کسب و کار زنبور دارای که به عنوان یک محصول استراتژیک می توان از آن نام برد ، زهر زنبور عسل می باشد. پروسه زهرگیری از زنبوران عسل توسط یک دستگاه الکتریکی و ایجاد شوک برقی در مدخل ورودی کندوها سبب می‌شود زنبور زهر خود را رها نموده تا در ظرف مخصوص جمع آوری شود بدون آنکه حیات زنبور به خطر بیفتد. قیمت این محصول را مانند قیمت طلا ، بر اساس گرم محاسبه می کنند و حدوداً ارزشی هر گرم زهر زنبور سه برابر ارزش هر گرم طلا برآورد می‌شود.
4. بره موم : ماده ای چسبناک و از تولیدات زنبور عسل که برای محافظت از کندوها توسط زنبور عسل ایجاد می شود و در زمینه سلامت و پزشکی کاربردهای فراوانی دارد.فرآوری بره موم می‌تواند سود دهی خیلی خوبی داشته باشد.
5. گرده گل : گرده گل فرآورده دیگر زنبور عسل بوده که در فصل فراوانی گرده ها توسط ابزاری که تله گرده گیر نام دارد انجام می‌شود.این کار با قرار دادن تله گرده گیر در مدخل و ورودی های کندوها صورت می‌گیرد. زنبور عسل پس از رد شدن از فیلتر تله گرده گیر، مقداری از گرده های گل چسبیده به پاهای خود را در ظرف تله گرده گیر می‌ریزد. معمولاً از گرده گل به قصد استفاده مجدد برای زنبور عسل در فصل کمبود گرده گل و یا به قصد فروش تهیه می‌کنند که خود می تواند آورده مالی خیلی خوبی برای شما فراهم کند.

8.1 سرمایه اولیه برای راه اندازی شغل پرورش زنبور و تولید عسل طبیعی:

سرمایه لازم برای آغاز کار زنبورداری در چند زمینه قابل تصور است که عبارتند از خرید و تهیه کندو – ابزارآلات و دستگاههای مورد نیاز و تامین نیروی انسانی می‌باشد که به شرح ذیل خدمت شما معرفی می‌گردند:

الف) تهیه و خرید کندو عسل: سرمایه اولیه استفاده شده به تعداد کندوهای تهیه شده و زمان تهیه آنها بستگی دارد . قیمت هر کندو در فصل بهار(سال 98) حدود 400 هزارتومان برآورد می گردد که رفته رفته با ورود به فصل تابستان از قیمت آن کاسته شده و در حدود 180 الی 250 هزار تومان برآورد می گردد. دلیل پایین آمدن قیمت در تابستان از دست دادن برهه طلایی تولید عسل یعنی فصل بهار می باشد.

نکته ای که باید مورد توجه قرار دهید این است که حد اقل از چند کندو استفاده نمایید تا در صورت مفقود شدن ملکۀ هر کندو از ملکه سایر کندوها استفاده شود.با توجه به اینکه می توان از هر کندو در هر دوره حدود 5 الی 10 کیلو عسل برداشت نمود، برای سود دهی کافی لازم است تا در مقیاس بیشتر کار خود را شروع کنید. البته شروع کار با کندوان کم برای دوره‌های آزمایشی می‌تواند پیشنهاد مناسبی باشد.

در صورتیکه قصد داشته باشید کار در زمینه پرورش زنبور و تولید عسل طبیعی را با 50 کندو آغاز نمایید، هزینه راه اندازی کسب و کار در فصل بهار حدود 20 میلیون تومان و در فصل تابستان حدود 8 الی 12 میلیون تومان برآورد می‌گردد.در صورتیکه از هر کندو بطور متوسط 7 کیلو عسل تولید شود میزان عسل طبیعی تولید شده در یک دوره معادل، 350 کیلو عسل خواهد بود. البته تولید عسل بسته به اینکه به روش برداشت طبیعی باشد یا برداشت تغذیه ای ، میزان عسل تولید شده و سود نهایی متفاوت خواهد بود.

ب) ابزارها و دستگاههای مورد نیاز شغل زنبورداری و تولید عسل:

دستگاههایی که برای راه اندازی و مدیریت کسب وکار زنبورداری و تولید عسل به آنها نیاز دارید بصورت زیر می‌باشند:

عسل گیر یا اکسترکتور عسل: با قرار دادن قاب های عسل درون این دستگاه و با چرخش دستگاه ، عسل از از قاب به بیرون و بر روی دیواره دستگاه عسل گیر پرتاب می‌شود.قیمت این دستگاه حدود 6 تا 9 میلیون تومان متغیر است.
لباس مخصوص: لباس مخصوصی با رویه مشمایی برای عدم نفوذ نیش زنبور به همراه کلاه و صورت بند که حدود 30 الی 50 هزار تومان قیمت دارد.
انبرک زنبورداری: این بزار برای بازدید و بازنمودن درب قاب ها که در اثر پوشش موم روی آن کیپ شده است کاربرد دارد.
گرده گیر: این ابزار در زمان فراوانی گرده گل ، گرده ها را گرفته و در زمان کمبود گرده به کندوها برای استفاده توسط زنبورها استفاده می شود
پولک تراش: برای کندن موم و پولک پوشیده شده بر روی حجره های عسل کاربرد دارد و قیمتی در حدود 30 هزار تومان دارد.
چادر زنبورداری : چادر مخصوص نگهبانان کندوها که همواره تا پایان دوره تولید و برداشت عسل همراه کندوها هستند.

ج) سرمایه انسانی:

نیروی کار برای این شغل که عموماً بیشتر صبغه نگهبانی و مراقبت از کندوها می باشد حدود 2 نفر است. اما بصورت کلی برای هر 100 واحد کندو دو نیروی کار 24 ساعتی شیفتی مورد نیاز است.

انواع روش های برداشت عسل

بطور کلی به دو روش عسل تولید می شود که در ذیل به آن اشاره می کنیم:

1. روش برداشت طبیعی: در این روش تغذیه زنبورهای عسل از گرده گل های طبیعی در فصل فراوانی گرده و همچنین از گرده گل فرآوری شده در فصل کمبود گرده گل نظیر زمستان خواهد بود. در این روش در هر یک سال سه دوره می‌توان عسل برداشت نمود که در زمره عسل های طبیعی است و از هر کندو حدود 5 الی 10 کیلو عسل برداشت می‌گردد و طبیعتاً از قیمت بالایی برخوردارند.
2. برداشت تغذیه ای عسل: در این روش با خوراندن شیره شکر به زنبور عسل نسبت به تولید عسل اقدام می‌شود و در هر یک سال می توان 4 دوره عسل برداشت نمود.

8.1.1 درآمد زنبورداری و تهیه عسل

شغل زنبور داری بر خلاف تصور عموم ، فرصت های درآمدی متعددی ایجاد می‌کند که بر اهمیت اشتغال به این شغل از طرف علاقه مندان به این حوزه می‌افزاید.پس با ما همراه باشید تا یک به یک روش های درآمد زنبورداری این کسب و کار را بررسی نماییم.

1- درآمدهای ناشی از تکثیر کندوها :

یکی از اقسام درآمد زنبورداری تکثیر کندوهای عسل است به اینصورت که با تهیه لاشه خالی کندو و انتقال چندین قاب از کندوهای قوی تر زمینه کوچک زنبورها به یک کندوی جدید فراهم شده و به این ترتیب می‌توان از هر کندو یک یا چند کندوی دیگر ( بسته به قدرت کندوی مادر ) تهیه نمود که خود کندوی جدید پس از مدتی کوتاه و تکمیل جمعیت زنبور های کندوی جدید می توان به حجم عسل تولیدی اضافه نمود و یا با فروش کندوهای تکثیر شده درآمد کسب کنید. قیمت هر واحد کندو را پیشتر مورد اشاره قرار دادیم.معمولا تکثیر و ازدیاد در فصل بهار واقع می گردد.

نحوه ازدیاد و تکثیر زنبور ها به عوامل مختلفی بستگی دارد که به شرح ذیل مورد اشاره واقع می شوند:

الف) منابع تغذیه ای موجود در طبیعت: هر مقدار طبیعت از فراوانی گرده گل بهره مند باشد ازدیاد کندوها با سرعت و ظرفیت بالاتری صورت می پذیرد.

ب) مدیریت و سیاست کاری زنبور دار : سرعت و میزان تکثیر به سیاست زنبوردار بستگی دارد که آیا قصد دارد روی تولید عسل تمرکز نماید یا به فرآیند تکثیر و ازدیاد تکیه کند. بر این اساس آنچه موجب رشد بیشتر فرایند تکثیر می شود کوچ کندوها به مناطق غنی تر است.

ج) نژاد زنبور : نژاد زنبور بسیار در فرایند تکثیر زنبورها موثر است بطوریکه نژاد موجود در ایران از رشد و تکثیر کمی بهرمند بوده اما نژاد اصلاح شده زنبور کارنیکا از رشد و ازدیاد بسیار بالایی برخوردار است و پس از مدتی بسیار کم شاهد انفجار جمعیت در میان این گونۀ زنبور خواهیم بود.

د) نحوه به گزینی زنبور عسل :فرآیند به گزینی عبارتست از مطالعه و بررسی رفتار کندوها از حیث فرآیند ازدیاد، مقاومت در برابر بیماری ها ، میزان و حجم تولید عسل و کیفیت عسل تولید شده و میزان خلوص آن .در این فرآیند با بررسی رفتار کندوها بهترین کندو انتخاب شده و نسبت به انقراض سایر کندوها و ملکه های آن می‌شود و با تکثیر نژاد برتر به بهترین نژاد زنبور عسل برای بهره وری بهتر نائل می‌شوند.طبیعتاً در صورت تمرکز فرآیند ازدیاد روی نژاد برتر می تواند نتایج بسیار متفاوتی را به بار آورد.

2- درآمد زنبورداری ناشی از تولید عسل:

دومین شیوه کسب درآمد تولید عسل می‌باشد که بر اساس نوع تغذیه زنبورها و میزان غلظت ساکاروز موجود در عسل می‌تواند قیمت نهایی هر کیلو عسل از 15 هزار تومان تا 400 هزار تومان متغیر باشد.

3- درآمد زنبورداری ناشی از ژل رویال :

قیمت هر کیلو گرم ژل رویال بدست آمده از کندو عسل در حدود 12 میلیون تومان می‌باشد.در صورتیکه با مکانیزم تهیه ژل رویال از کندوها آشنا باشید امکان اخذ یک کیلو گرم از هر کندو در هر یک سال وجود خواهد داشت. البته استخراج ژل رویال به عوامل متعددی بستگی دارد که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.با توجه به نکات گفته شده در صورتیکه صاحب 100 کندو عسل باشید و بصورت میانگین در هر یک سال از هر کندو بتوانید نیم کیلو گرم ژل رویال استخراج کنید درآمدی در حدود 60 میلیون تومان تنها از استخراج ژل رویال کسب خواهید نمود.

4- درآمد زنبورداری ناشی از پرورش و فروش زنبور ملکه :

پرورش و فروش زنبور ملکه نیز یکی از فرصت های درآمد زایی این کسب و کار است که البته تعداد بسیار کمی از زنبورداران کشورمان نسبت به استفاده از این جنبه درآمدی اقدام می‌کنند. پروسه بسیار دقیق و نسبتاً پیچیده پرورش زنبور ملکه سبب شده است، این فرصت درآمد زایی کمتر مورد توجه قرار گیرد. با توجه به نژاد و کیفیت زنبور ملکه می توان آن را به سایر زنبورداران با قیمتی حدود 100 هزارتومان به ازای هر فروند درآمدزایی داشت.

5- درآمد زنبورداری ناشی از گردۀ گل :

بطور متوسط در فصول فراوانی گرده گل ( فصل بهار ) از هر کندو می توان روزانه حدود 100 گرم گرده گل تهیه نمود که قیمت هر کیلو معادل 100 الی 120 هزارتومان خواهد بود.اگر شما صاحب 100 کندو زنبور عسل باشید و تنها در یک ماه از سال امکان اخذ کرده گل داشته باشید درآمدی در حدود 30 میلیون تومان در سال می‌توانید از این محصول کسب درآمد کنید.دقت داشته باشید در برآورد این محصول حداقل ها را منظور نموده ایم.

6- درآمد زنبورداری ناشی از تولید بره موم:

بره موم تولید شده در ایران از جمله مرغوب ترین بره موم ها در جهان بوده و متقاضیان مخصوص به خود را داراست خصوصاً در کشور ترکیه خریداران فراوانی دارد. قیمت هر کیلو بره موم معادل با 180 هزارتومان بوده که میزان تولید بره موم به استراتژی شما بستگی خواهد داشت. شاید براتون جالب باشه که بدونید زنبور عسل نسبت به محافظت از کندو های خود بسیار وسواس دارند و اجازه نمی‌دهند هیچ روزنه ای در کندو باقی بماند به همین دلیل کوچکترین روزنه ای در سریعترین زمان ممکن توسط زنبور عسل کیپ شده و ماده ای که برای مسدود کردن آن استفاده می‌کنند، بره موم می‌باشد و متداول ترین روش برداشت بره موم استفاده از یک ابزار مخصوص به اسم تله بره موم می‌باشد که دارای شیارهای متعددی بوده و در درون کندو کار گذاشته می‌شود. وجود شیار های زیاد توجه زنبورها را به خود جلب می‌کند و همین مسأله سبب می شود تا برای پر کردن این شیارها بوسیله بره موم سریعاً اقدام جدی نمایند و در مدت کمی تمام سطح تله بره موم پوشیده از بره موم می‌شود. تله برموم را برداشته و بره موم آن را استخراج می‌نمایند.

7- درآمد زنبورداری ناشی از موم در زنبورداری :

بطور متوسط از هر کندو در فصل بهار حدود یک کیلو موم برداشت می شود که هر کیلو قیمتی معادل 90 هزارتومان دارد .

8- درآمد زنبورداری ناشی از استخراج زهر در زنبورداری :

در صورتیکه مجوزهای قانونی و همچنین امکانات استخراج زهر زنبور فراهم گردد به ازای هر گرم زهر زنبور درآمدی در حدود یک میلیون و دویست هزار تومان قابل تصور است. میزان استخراج زهر زنبور به عوامل متعددی بستگی دارد.میزان تولید زهر برای هر زنبور کارگر در حدود 100 الی 150 میکروگرم است و به عوامل متعددی نظیر سن زنبور، نژاد زنبور، میزان گرده گل موجود در طبیعت و زمان حیات زنبور بستگی دارد. توجه داشته باشید که طول عمر زنبور کارگر حدود 4 الی 5 هفته می باشد.

نتايج تفصيلي سرشماري زنبورستانهاي كشور در سال 1397:

بر اساس نتايج سرشماري در سال 1397 تعداد 85336 زنبورستان در كشور وجود دارد كه جمعاً داراي 8434808 كندوي زنبور عسل بوده و بالغ بر 90495 تن عسل توليد نموده‌اند. همچنين در مجموع حدود 1655 تن ساير محصولات جانبي شامل ژل رويال، گرده گل، موم و بره موم توليد شده است. نتايج مؤيد آن است كه تعداد شاغلين اين زيربخش ( به غير از خود بهره‌بردار )، 50743 نفر مي‌باشد. همچنين تعداد 36444 نفر از بهره‎برداران خود را تحت پوشش بيمه قرار داده‌اند. از بين بهره‌برداران سرشماري شده 3,18 درصد از آنان داراي تحصيلات دانشگاهي، 2,73 درصد از آنان داراي تحصيلات غير دانشگاهي و 5,8 درصد از آنان فاقد هرگونه تحصيلات بوده‌اند

ميزان توليد عسل بر اساس نتايج حاصل در سال 1397

ميزان توليد عسل در كشور 490495 تن است كه از اين مقـدار 4.8 درصـد مربوط به كندوي مدرن و مابقي كندوي بومي بوده است. در اين سال

استان آذربايجان غربي با 3,22 درصد رتبه نخست كندو كشور را به خود اختصاص داده است و استانهـاي آذربايجان شرقي با 7,14، فارس با 2,8 اردبيل با 4,6 و مازندران با 6,5 درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفته‌انـد. كمتـرين تعـداد كندو متعلق به استانهاي خراسان‌جنوبي با 19,0 و سيستان و بلوچستان با 06,0 درصد مي‌باشد.

ميزان توليد ساير فرآوردههاي جانبي

بر اساس نتايج حاصل از سامانه جامع مديريت دادههاي كشاورزي سال 1397، ميزان توليد ساير فرآوردههاي جانبي در كشور 6,1654 تن است كه از اين مقدار

موم با 2,88 درصد در رتبه نخست ميزان توليد ساير فرآوردههاي جانبي
گرده گل با 37,7
بره موم با 22,4
ژل رويال با 2,0 درصد در رتبه‌هاي بعد قرار گرفته‌اند.

در اين سال استان مازندران با 6,14 درصد رتبه نخست ميزان توليد ساير فرآوردههاي جانبي كشور را به خود اختصاص داده است و استانهاي آذربايجان شرقي با 6,12 ، آذربايجان غربي با 7,11 ، فارس با 8,6 و اردبيل با 3,6 درصد در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفته‌اند. كمترين ميزان توليد ساير فرآوردههاي جانبي متعلق به استانهاي يزد با 11,0 و سيستان و بلوچستان با 04,0 درصد مي‌باشد.

9- جمع بندی بخش فرصت های درآمد زنبورداری و تولید عسل:

برای سرمایه گذاری روی 100 واحد کندو در فصل بهار ، مبلغی در حدود 40 میلیون تومان مورد نیاز می باشد و با هزینه‌های تغذیه(عموماً شکر) و دارو این مبلغ به 50 میلیون تومان نیز خواهد رسید .

حاشیه سود این کسب و کار در پایان سال و پس از سه دوره بارآوری عسل ، تنها در بخش تولید عسل حدود 80 میلیون تومان خواهد بود.میزان سوددهی تولید ژل رویال برای این سرمایه گذاری حدود 24 میلیون برآورد می گردد.میزان سوددهی گرده گل در حدود 50 میلیون تومان می تواند باشد.

چالش ها و سختی های شغل پرورش زنبور و تهیه عسل:

در کنار فرصت های بی نظیر کسب و کار پرورش زنبور و تهیه عسل چالش هایی نیز وجود دارند که سبب شده نتوان از تمامی ظرفیت های این کسب و کار خارق العاده استفاده کرد. چالش هایی که اگر با هوشمندی شما از میان برداشته شوند می‌تواند زمینه ساز موفقیت و ثروت برای شما باشد.

زندگی در طبیعت و دوری از خانواده :

این کسب وکار بستگی زیادی به طبیعت پیرامونی و میزان غنای آن دارد. طبیعتاً کسی که این کسب و کار را بر می‌گزیند می‌بایست بتواند مدتی هر چند کوتاه را در طبیعت زیست کند. نگهبانی و حراست از کندوها به همراه مراقبت و تغذیۀ زنبورها، اصلی ترین دلیل زندگی به همراه کندوها است و همین مسأله سبب شده تا برخی افراد تازه کار این کسب و کار را کمی پس از راه اندازی آن رها کنند.

گزیدگی و ایجاد آلرژی توسط زنبور عسل:

واکنش هاى آلرژى به نیش زنبور بسیار شایع و فراوان است. یکی از خطرناکترین عوامل آلرژى، نیش زنبور وحشى است و و از این حیث آلرژی به نیش زنبور در رده دوم قرار دارد. براى اطلاع از آلرژى نسبت به نیش زنبور لازم است زنبوردار حداقل یکبار توسط زنبور عسل گزیده شود. حداکثر تا ۶ هفته وقت مى‌گیرد تا حساسیت خودش را نشان دهد.

فعالیت زیاد دلالان و کاهش سود برای زنبورداری:

متاسفانه با وجو اینکه تهیه و عمل آوری عسل طبیعی مرهون زحمات شبانه روزی زنبورداران عزیز است اما نسبت به واسطه گران و دلالان بازار عسل سهم بسیار کمتری از سود ناشی فروش را به خود اختصاص می‌دهند. در صورتیکه زنبوردار بتواند بازار فروش تضمینی برای محصول خود بیابد می‌تواند از حاشیه سود بسیار خوبی بهره مند شده اما هر گون ضعف در این مرحله سبب می‌شود سود صنعت عسل به جیب دلالان این حوزه رفته که عسل را با قیمت بسیار پایین از زنبورداران خریداری می‌کنند و با چند برابر قیمت خرید خود، به دست مصرف کنندگان می‌رساند.

تغییرات ناگهانی آب هوایی:

تغییرات آب و هوایی ناگهانی از جمله افزایش شدید دما ، خشکسالی ، کمبود گرده گل ، کمبود شهد موجود در طبیعت ، وزش بادهای شدید و … عواملی است که سبب می شود به فرایند تولید عسل خلل وارد بشود. یک زنبوردار حرفه ای باید بتواند برای مقابله با بحران های آب و هوایی آماد شده و امکان کوچ سریع کلونی ها به مناطق معتدلتر، غنی تر و مناسب تر را فراهم کند.

عدم توجه و نظارت بر فروش عسل تقلبی:

متاسفانه وجود سازندگان غیر مجاز و تقلبیِ عسل که از مسیری غیر از زنبورداری نسبت به تهیه عسل تقلبی در امکان غیربهداشتی و ممنوعه اقدام می کنند و همچنین قیمت بسیار پایین این گونه فرآورده ها و عدم اطلاع عامه مردم از چگونگی کیفیت و قدرت کنترل سبب شده که تولید کنندگان اصیل عسل طبیعی نتوانند بازار مناسبی برای محصولات خود پیدا کنند و ناچاراً با قیمتی بسیار پایینتر به دلالان صنعت عسل بفروشند.

کوچ دادن کندوها:

کوچ به موقع کندوها یکی از عوامل موفقیت هر زنبورداری می تواند باشد که با چالش هایی نظیر قیمت بالای ترابری کندوها ، سنگینی کندوها و اثر حمل آن بر ستون فقرات کارگران ، خفگی کندوها و… همراه است که گاهی زنبوردار، تولید کمتر عسل را به کوچ کندوها ترجیح می‌دهد.

سموم کشاورزی و قتل عام زنبورها:

زنبوردارانی که کندوهای خود را در نزدیکی مزارعی نظیر مزارع گلزار، شبدر و یونجه ، آفتابگردان ، نیشکر و سایر فراورده های کشاورزی بنا می‌کنند با کشتار زنبوران خود توسط سموم استفاده شده در این مزارع روبرو هستند که این عامل یکی از چالش های جدی این کسب و کار به شمار می‌رود. مطالعه دقیق منابع گیاهی منطقه و استعلام سموم مصرف شده توسط کشاورزان، قبل از جاگذاری کندوها از جمله مواردی است که باید از طرف زنبورداران رعایت گردد و عامل شکست زنبورداران تازه کار و کم تجربه است .

سواد پایین زنبورداران:

یکی از عوامل قطعی موفقیت در کسب و کار زنبورداری و تولید عسل، مطالعات تخصصی و شرکت در دوره های متعدد زنبور داری است. سواد مطالعاتی پایین زنبوردارانی که در این زمینه مشغول به کار هستند سبب می‌شود که تنها از برخی فراورده‌های زنبورداری بهره مند گردند و در خیلی از زمینه های پول ساز این صنعت حرفی برای گفتن نداشته باشند.

استفاده تک محصولی از شغل زنبورداری:

متاسفانه اکثر غریب به اتفاق زنبورداران در ایران تمرکز خود را بر تولید عسل قرار داده اند در حالیکه این صنعت بسیار پولساز و اقتصادی بوده می توان در زمینه های مختلفی کسب ثروت نمود.برخی از زمبنه های درآمدی زنبور داری عبارتند از : استحصال زهر زنبور، پرورش و فروش زنبور ملکه، جمع آوری و فروش گرده گل، تکثیر و فروش کندو، تولید ژل رویال، جمع آوری و فروش بره موم، فروش موم، به گزینی زنبور عسل و فروش نژاد به گزین شده، می‌باشد که با کمی توجه بیشتر می توان این صنعت بی‌نظیر را از تک محصولی بودن خارج نمود.

پیشنهاد کارشناسی برای راه اندازی شغل زنبورداری و تولید عسل طبیعی

با توجه به تخصصی بودن رشته زنبورداری و با عنایت به چالش های گفته شده در این زمینه بهتر است تا فرآیند تولید عسل و زنبورداری را برای شروع از 2 الی 5 کندو آغاز نموده و همزمان با شروع این کسب و کار ،با تهیه کتاب های تخصصی و شرکت در دوره های برگزار شده توسط سازمان جهاد کشاورزی به تدریج تجربه تئوری و عملی خود در زمینه مربوطه را تکمیل نمایید.تجربه های تلخ و شیرین شروع با تعداد کم کندوها می‌تواند در ادامه بسیار به شما کمک نماید. در سال دوم می توان تعداد کندوها را به 10 الی 20 کندو ارتقاء داد و در میدانی جدی تر از قبل پاگذاشت. اگر تا این مرحله برنامه مناسبی برای مطالعه و تکمیل اطلاعات خود در زمینه های متعدد زنبور داری داشته باشید باید تجربه بسیار مناسبی از این کسب و کار بدست آورده باشید. برای سال بعد می توان به تعداد 50 کندو نیز پرش داشت و در صورت حل چالش های این کسب و کار و تکمیل اطلاعات لازم می توان به سراغ کندوهایی با تعداد بسیار بالا نیز رفت.

Facebook Twitter LinkedIn Pinterest